ایران با داشتن منابع عظیم نفت و گاز، تاکنون نتوانسته است به عنصر تاثیر‌گذاری در بازار  منطقه‌ای و جهانی انرژی تبدیل شود. ذخایر گازی ایران ۳۳/۶ تا ۳۳/۷ تریلیون متر‌مکعب تخمین زده شده است، که با توجه به تجمع میادین گازی، از این لحاظ، رتبه اول دنیا را دارد. عمده تولیدات گاز طبیعی را برای تزریق به میادین نفتی و افزایش تولید میادین نفتی، سوخت نیروگاه‌ها و مصرف داخلی استفاده می‌کنند.

طی سال‌های اخیر، ایران، به‌خاطر کمبود گاز، سالانه بیش از ١٠‌ میلیارد لیتر گازوییل و نفت‌ کوره در نیروگاه‌های تولید برق مصرف می‌کرد، که این امر یکی از عوامل افزایش گاز دی‌اکسید کربن و آلودگی هوا در ایران است. انتظار می‌رود با افزایش تولید گاز در پارس جنوبی، میزان استفاده از گازوییل و نفت‌ کوره در نیروگاه‌های تولید برق کاهش یابد. با توجه به این‌که بیش از نصف میادین نفتی ایران در نیمه دوم عمرشان قرار دارند و هر سال، روزانه ٣٠٠‌ هزار بشکه از تولیدشان کاسته می‌شود. بنابراین، برای جلوگیری از افت تولید نفت، سالانه به حداقل ٩٠ میلیارد مترمکعب تزریق گاز به میادین نفتی نیاز است.  

افزایش تولید از میادین مشترک نفت و گاز یکی از اولویت‌های اصلی وزارت نفت دولت روحانی بوده است. اهمیت افزایش تولید نفت و گاز در میادین مشترک، در کنار توجه به افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز از دیگر میادین، در سند چشم‌انداز توسعه نیز به‌صراحت ذکر شده است. اما تحریم‌های پی‌در‌پی علیه صنعت انرژی ایران باعث شد ایران نتواند از سرمایه و فناوری خارجی برای افزایش تولید نفت و گاز، به‌وِیژه در میادین مشترک، بهره گیرد. در این  بین، دیگر کشورها فرصت را مغتنم شمرده‌اند و با جذب شرکت‌های خارجی و تنظیم قراردادهای نفتی مطلوب شرکت‌های خارجی، نه‌تنها تولیدشان از میادین مشترک با ایران را افزایش داده‌اند، بلکه با فروش تولیدات این میادین، توانسته‌اند بخشی از سهم ایران در بازار انرژی را تصاحب کنند. با تداوم تحریم‌ها، نمی‌توان انتظار داشت ایران در کوتاه‌مدت و میان‌مدت بتواند در برداشت از میادین مشترک عقب‌ماندگی‌اش از تولید را جبران نماید.

افزایش برداشت از میدان پارس جنوبی اولویت وزارت نفت بود و برنامه وسیعی تدارک دیده شد تا عقب‌ماندگی در تولید از این میدان جبران شود. ایران پس از برجام، امیدوار بود تحول خاصی در این میدان صورت گیرد. طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی در تیرماه ۹۶ به کنسرسیوم شرکت توتال، سی‌.ان‌.پی‌.سی‌ چین و پتروپارس ایران سپرده شد. اما با خروج توتال فرانسه از فاز ۱۱ پارس جنوبی و عدم پاسخگویی شرکت سی.ان.پی.سی چین به مسئولان وزارت نفت در جریان سفر اخیر ظریف و زنگنه به چین، نمی‌توان به تداوم مشارکت شرکت چینی در پارس جنوبی امیدوار بود. قرار بود از این فاز روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب گاز استخراج شود و برای اولین بار با استفاده از فناوری پیشرفته، با افزایش فشار،  روند کاهش تولید جبران شود. انتظار می‌رفت فاز ۱۱ پارس جنوبی به مرکز انتقال فناوری مدرن تبدیل شود.

میدان پارس جنوبی، که بین ایران و قطر مشترک است، در تامین گاز مصرفی شبکه سراسری نقش عمده‌ای دارد و در آینده می‌تواند در صورت فراهم شدن شرایط، برای صادرات به کشورهای همسایه نیز استفاده شود.

پارس جنوبی ۲۴ فاز دارد که تا‌کنون ۱۸ فاز آن به بهره‌برداری رسیده است و انتظار می‌رود به‌زودی فازهای  ۱۳، ۱۴ و ۲۲ تا ۲۴، که تا‌کنون حدود ۹۴ درصد پیشرفت فیزیکی داشته‌اند، در سفر روحانی به بهره‌برداری برسند. طی هفته‌های اخیر، با عملیاتی شدن سکو‌ها و آمادگی کامل ردیف‌های شیرین‌سازی و واحد‌های جانبی پالایشگاه‌های این فازها، انتظار می‌رود فاز‌های ۱۳، ۱۴ و ۲۲ تا ۲۴ تا پیش از تعطیلات نوروز سال ٩٨ به بهره‌برداری رسمی برسند، هر چند با توجه به تکمیل نشدن این فازها، افتتاح زود‌هنگامشان با انتقاد کارشناس‌های انرژی و سیاسیون روبه‌رو شده است. ایران، پیش از اعمال تحریم‌ها، امیدوار بود تا پایان سال ۹۹، پرونده پارس جنوبی بسته شود. با افتتاح این پالایشگاه‌ها، میزان تولید گاز پارس جنوبی به مرز ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسید.

سال قبل، با افتتاح پنج فاز ۱۷، ۱۸، ۱۹، ۲۰ و ۲۱ منطقه گازی پارس‌ جنوبی و چهار طرح و پروژه در حوزه نفت و پتروشیمی، ایران برای اولین بار توانست در تولید گاز با قطر برابر شود.  با افتتاح پنج فاز پارس‌ جنوبی، ۱۵۰ میلیون متر‌مکعب گاز، ۲۰۰ هزار بشکه میعانات گازی، سه میلیون تُن گاز اتان و سه میلیون تُن گاز ال.پی.جی یا گاز مایع به تولید ایران اضافه شد. ایران برای افتتاح این فازها در مجموع ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده بود. هم‌زمان با افتتاح این فازها، فاز ۱ طرح توسعه لایه‌های نفتی میدان مشترک پارس جنوبی نیز افتتاح شد. برداشت از لایه‌های نفتی در میدان مشترک پارس جنوبی یکی از آرزوهای دیرینه ایران در حوزه نفت و گاز بود، وزارت نفت در نظر دارد با توسعه این طرح، از تولید روزانه ٣٠ تا ٣٥ هزار بشکه در این فاز به ٥٠ تا ٦٠ هزار بشکه برسد.

با افتتاح کلیه فازهای پارس جنوبی، حجم گاز تولیدی افزایش خواهد یافت و این برای ایران فرصت مغتنمی خواهد بود تا با عملیاتی کردن برخی پروژه‌های فروش گاز به کشورهای منطقه، به بازیگر منطقه‌ای انرژی تبدیل شود. اما نباید از نظر دور داشت که حدود ۷۰ درصد گاز مصرفی در ایران از میدان پارس جنوبی تولید می‌شود و در کوتاه‌مدت، تولید میدان پارس جنوبی به نقطه شبنم خواهد رسید. اگر شرکت‌های خارجی صاحب فناوری می‌توانستند در پارس جنوبی فعالیت کنند، می‌شد انتظار داشت که با فناوری پیشرفته آن‌ها، تولید میدان پارس جنوبی به‌شدت کنونی افت تولید نداشته باشد.

با وجود این‌که ایران در تولید از میدان پارس جنوبی از قطر پیش خواهد افتاد، در نبودِ دیپلماسی فعال انرژی و سیاست خارجی فعال، امکان جذب سرمایه و فناوری لازم برای افزایش تولید و صادرات گاز به کشورهای منطقه‌ای وجود نخواهد داشت. روسیه با سرمایه‌گذاری در دو پروژه «نورد استریم ۲» و «ترک استریم» به‌هیچ‌وجه مایل نیست بازار اروپا را از دست بدهد. جمهوری آذربایجان تولید گاز از فاز دوم میدان شاه دنیز در دریای خزر را آغاز کرده است و از طریق خط لوله تاناپ به ترکیه گاز صادر می‌کند. ترکمنستان و قزاقستان برای صادرات گاز از طریق ال‌.ان‌.جی یا سی‌.ان‌.جی مذاکره با جمهوری آذربایجان را آغاز کرده‌اند تا از طریق این کشور راهی اروپا شود.

پروژه «ترک استریم» و «تاناپ» تداوم حضور و تمدید زمان پروژه خط لوله ایران‌ـ‌ترکیه را نیز با چالش جدی مواجه خواهد کرد. روسیه پروژه عظیم «قدرت سیبری» را نیز برای صادرات گاز به چین و پروژه‌های «یامال» و «نوواتک» را برای کسب سهم بیشتر از بازار ال‌.‌ان.جی در دست اجرا دارد.

قطر و استرالیا در‌صدد افزایش و حفظ سهم خویش در بازار جهانی ال.ان.جی هستند. آمریکا در سایه انقلاب گاز شل، درصدد افزایش سهم خویش در بازار جهانی گاز است. دیر یا زود گاز مدیترانه راهی بازار جهانی خواهد شد. این موارد نشان می‌دهد ایران برای ورود و ایفای نقش در بازار جهانی گاز راه آسانی پیش رو نخواهد داشت.