«با دستانی سوخته‌، از سرشت آتش می‌نویسم.» این نقل‌قولی است از گوستاو فلوبر، نویسنده فرانسوی قرن نوزدهم میلادی، نقل‌قولی که دوریس سالسِدو، هنرمند کلمبیایی و یکی از مشهورترین و تاثیر‌گذارترین هنرمندان آمریکای لاتین، به‌خوبی با آن آشناست.

دوریس سالسدوی ۶۰ ساله، که تمام زندگی هنری‌اش را وقف آگاهی‌بخشی درباره ستمدیدگان جهان کرده است، حرارت و قدرت ویرانگر شعله‌های آتش را به‌خوبی می‌شناسد و در عین حال، می‌داند که اثرگذاری هنر بسیار کند و یکی از رسالت‌هایش هشدار به نسل‌های جوان در مورد آینده است. ولی این امر در عزم او خللی ایجاد نمی‌کند، برعکس، اعتراض را در او تقویت می‌کند.

یکی از آخرین آثار هنری او، که با عنوان «تکه‌پاره‌ها» در ماه دسامبر ۲۰۱۸ در بوگوتا، پایتخت کلمبیا، افتتاح شد، موزه‌ای است که تمام کف آن با ۳۷ تن اسلحه ذوب‌شده فرش شده است. این اسلحه‌ها را گروه «نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا» موسوم به «فارک» در روند صلح این کشور، کنار گذاشت و تحویل داد.

خلق سه اثر هنری بخشی از توافق صلح بین دولت و این گروه مسلح شورشی بود. قرار شد یک اثر هنری در هاوانا، پایتخت کوبا و محل امضای توافق صلح در سال ۲۰۱۷، و دو اثر دیگر در نیویورک و بوگوتا باشد.

دوریس سالسدو در مورد اين موزه جدید در بوگوتا می‌گوید: «این در واقع اثری ضد بناهای تاریخی است. پاسخ اولیه من به درخواست خلق اثری در این زمینه منفی بود، نمی‌خواستم با مصالحی کار کنم که این همه مصیبت به وجود آورده است. ولی بعد، نظرم عوض شد چون مشکل از نحوه ارائه پیشنهاد بود. فکر نمی‌کردم بشود با اسلحه بنای یادبود ساخت. نمی‌خواستم اثر هنری خلق کنم که ايستاده و سلسله‌مراتبی باشد چون نمی‌شود به حوادث تاریخ فقط از یک منظر نگریست.»

بنابراین خانم سالسدو تصمیم گرفت اثری بسازد که موازی و افقی باشد.

او در بخشی از مصاحبه با روزنامه اسپانیایی اِل‌پاییس می‌گوید: «فرش کردن این موزه با اسلحه‌های ذوب‌شده نماد زمینی است که باید کلمبیای جدید را بر آن بنا کرد و در آن اثری از اسلحه نباشد. از گنگی و ابهامی که این اثر ممکن است در ذهن دیگران ایجاد کند کاملا آگاهم.»

سالسدو می‌افزاید: «اگر می‌توانستم تمام اسلحه‌های جهان را ذوب می‌کردم. احساسی که زمان ریختن چندین و چند تن اسلحه در کوره داشتم بسیار مهم بود. باید در سراسر جهان همین کار را بکنند و این اثر هنری سرمشق همه باشد.»

راست: سالسدو در موزه‌ای که با سلاح‌های ذوب‌شده فرش می‌شود - چپ: سلاح‌هایی که سالسدو برای اثر هنری خود ذوبشان کرد

( Credit: Juan Fernando Castro/Courtesy of the artist)

دوریس سالسدو می‌گوید برخی جنبه‌های روند صلح نگرانش می‌کند؛ به‌عنوان نمونه، در دوران جنگ مسلحانه، جامعه کلمبیا به گروه «فارک» توجه می‌کرد ولی از زمانی‌که سلاح‌هایشان را تحویل داده‌اند، جامعه با آن‌ها رفتار بدی دارد و مفاد توافق صلح را رعایت نمی‌کند.

او در ادامه می‌افزاید:«من از رفتار سیاستمدارها با آن‌ها خجالت می‌کشم. پس از تحویل سلاح‌، باید با آن‌ها مثل هر کلمبیایی دیگری رفتار شود، نه مثل شهروندهای درجه چندم. در غیر این‌صورت، دوباره خشم، حس انتقام و تحقیر انباشته می‌شود.»

هر چند دوریس سالسدو خود نیز شهروندی کلمبیایی بوده که طعم سال‌ها جنگ داخلی را چشیده است، ولی در خلق این اثر از قربانی‌هایی که زندگی‌شان نابود شده است کمک گرفت. او از ۲۰ زن که مدتی برده جنسی بودند دعوت کرد در این طرح مشارکت کنند.

«واکنش این زنان همان چیزی بود که انتظار داشتم. آن‌ها احساس می‌کردند دارند به ساختن تاریخ کلمبیا کمک می‌کنند. داریم از زنانی حرف می‌زنیم که از اقشار بسیار فقیر و مصیبت‌دیده بودند.»

این هنرمند می‌گوید با وجود گفت‌و‌گوهای طولانی با این زنان، هنوز نمی‌تواند آزار جنسی و تجاوز را درک کند اما از پا نمی‌نشیند.

«به قول ساموئل بکت، هنر در حقیقت راه بهتری برای شکست است. پیروزی‌ای در کار نیست، فقط طرح سوال و کاوش برای درک بهتر واقعیت است.»

دوریس سالسدو برای خلق آثارش معمولا زمان زیادی صرف می‌کند، ولی ساخت «تکه‌پاره‌ها» با سرعت بیشتری انجام شد.

او ظرف کمتر از یک سال، با همکاری معماری به نام کارلوس گرانادا، محل را انتخاب و طراحی آن را تکمیل کرد و اثر هنری را ساخت.

این موزه در خیابان کوچک و خلوتی در نزدیکی کاخ ریاست جمهوری کلمبیا واقع شده است. ساختمانی دو طبقه و قدیمی با فضای باز و بزرگ، که دیوارهای نیمه‌ویرانش با کف آن که اکنون با اسلحه‌های ذوب‌شده فرش شده است تضاد بصری آشکاری خلق می‌کند.

به عقیده سالسدو، عوامل متعددی در جنگ مسلحانه کلمبیا، که چندین دهه ادامه داشت، دخیل بودند. «شکاف شدید طبقاتی، نژادپرستی، تبعیض شدید علیه زنان و به حاشیه رانده شدن جمعیت زیادی از کشور باعث شد همه علیه مرکز شورش کنند. جامعه بسیاری را به حاشیه می‌راند و آن‌هایی که از حقوق خود محروم شده‌اند همواره انتقام خواهند گرفت. نپذیرفتن انسانیت و حقوق دیگران همیشه باعث جنگ می‌شود.»

او معتقد است اکنون باید بر بنای صلح تمرکز کرد، چون هنوز هم امکان شکست روند صلح وجود دارد.

خالق «تکه‌پاره‌ها» در ادامه می‌افزاید: «ما توانسته‌ایم ۳۷ تن اسلحه را از طریق گفت‌و‌گو نابود کنیم و این دستاورد نباید فراموش شود. ما قادریم این کار را بکنیم و لازم نیست یکدیگر را بکشیم.»

اما اثر هنری جدید سالسدو بحث‌برانگیز شده است. او می‌گوید: «فارک مفهوم این اثر را دوست ندارد. آن‌ها نمی‌خواهند مردم با دیدن این اثر، اسلحه‌های این گروه یا نقش آن‌ها در خشونت علیه زنان را به یاد بیاورند. ولی این تقصیر اثر هنری نیست. هدف این اثر تشویق به گفت‌‌وگو است.»

آثار دیگر دوریس سالسدو  نیز در عرصه جهانی شناخته‌شده و تاثیر‌گذار بوده‌اند. یکی از آن‌ها با عنوان «شیبولت» چیدمان ساده‌ای است که سال ۲۰۰۷ در بزرگ‌ترین فضای گالری هنری تِیت‌مدرن در شهر لندن نصب شد، شکافی طولانی که بر کف این ساختمان نقش بسته و نمادی از نژادپرستی است. نکته جالب این اثر نمایش آن در ساختمانی است که تامین هزینه ساختش به دوران برده‌داری برمی‌گردد.

دوریس سالسدو در بخش دیگری از مصاحبه با روزنامه اِل‌‌پاییس می‌گوید: «ناآگاهی ما معصومانه نیست. ما ترجیح می‌دهیم ندانیم. هنرمندان باید در آنچه می‌بینند و پیامدهای آن دخالت کنند.»

مسلما هنرمند از موضوع آثارش تاثیر می‌پذیرد. سالسدو می‌گوید: «هیچ راهی برای پرهیز از این تاثیر‌گذاری وجود ندارد. من ۳۰ سال غرق اندوه و در تقلا برای جان به در بردن از این اندوه بوده‌ام. شاید نشود از این تونل خارج شد، ولی در این مسیر با قهرمانان آشنا خواهید شد، آن‌هایی که رنج می‌کشند و روشنایی می‌بخشند، افراد شجاعی‌ که می‌شود از آن‌ها آموخت. برای خود من اتفاقی نیفتاده است، فقط بر‌حسب وظیفه داستانشان را بازگو می‌کنم. فکر نمی‌کنید چنین وظیفه‌ای به‌جای باری بر دوش، یک موهبت باشد؟»