لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ نخستین بودجه پس از دستور صریح رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر اصلاح ساختار بودجه‌نویسی در ایران بود. با تشکیل ستادی ویژه برای اجرای این دستور، قرار شد لایحه بودجه سال آینده انقلابی در نظام بودجه‌ریزی و بودجه‌نویسی باشد.

حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران، روز ۱۷ آذرماه، هنگام تقدیم لایحه بودجه به مجلس، آن را «بودجه استقامت و مقابله با تحریم» نامیده بود. اما کلیات لایحه بودجه سال ۱۳۹۹، روز دوشنبه ۵ اسفند، در مواجهه با نمایندگان مجلس فقط توانست ۶۷ رای موافق کسب کند و در مقابل ۱۱۴ رای مخالف و ۳ رای ممتنع نمایندگان راهی جز بازگشت به کمیسیون تلفیق نیافت.

با این حساب، بعید است این لایحه در زمان مقرر، از هفت خان بررسی و تصویب کلیات، جزییات و تایید شورای نگهبان گذر کند و پیش از پایان سالی که شیوع کرونا آن را نیمه‌تعطیل کرده است، برای اجرایی شدن ابلاغ شود.

آن‌طور که مسعود پزشکیان، نایب‌رییس مجلس، پس از رای‌گیری در مورد کلیات لایحه بودجه، گفت: «با این اوضاع، بودجه ۹۹ به مجلس دهم نخواهد رسید و احتمالا به مجلس بعد موکول می‌شود.»

مجلس یازدهم از هشتم خردادماه سال آینده کار خود را آغاز می‌کند و بررسی لایحه بودجه سال آینده اگر به آن مجلس برسد، نخستین آزمون دشوار تازه‌واردان خواهد بود. بر اساس اعلام نتایج رقابت‌های انتخابات مجلس شورای اسلامی، ۸۰ درصد از نمایندگان فعلی مجلس به دلایل گوناگونی از جمله رد صلاحیت، ثبت‌نام نکردن یا شکست در رقابت‌های انتخاباتی، در دوره بعدی مجلس حضور نخواهند داشت.

اما اگر لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ تا پیش از پایان امسال به قانون تبدیل نشود، که به احتمال زیاد نمی‌شود، دولت باید تا تصویب لایحه بودجه سال آینده، لوایح چند دوازدهمی به مجلس ببرد که مقاطع یک، دو یا سه ماهه از قانون بودجه فعلی است و در واقع، تمدید قانون بودجه امسال است، موضوعی که علی‌اصغر یوسف‌نژاد، یکی از اعضای هیات رییسه مجلس، نیز به آن اشاره کرده است. به گفته این عضو هیات رییسه مجلس، از دولت خواسته شده است تا لایحه چند دوازدهمی بودجه را به مجلس ارائه کند.

لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ نیز با سرنوشتی مشابه روبه‌رو شده بود و با رد کلیات آن، به زمان مقرر برای تصویب و تایید نهایی نرسید و دولت مجبور شد تا زمان تصویب نهایی لایحه بودجه آن سال، کشور را با ارائه لایحه چند دوازدهمی اداره کند.

انتقاد از لایحه سال سخت

لایحه بودجه سال ۱۳۹۹ از زمان انتشار، با انتقادهای زیادی همراه بود. مهم‌ترین انتقاد تفاوت نه چندان زیاد این لایحه با لوایح سال‌های پیشین بود، حال آن‌که سال آینده به‌دلیل فشار تحریم‌های آمریکا علیه اقتصاد ایران، محدودیت‌های شدید فروش و صادرات نفت و دیگر منابع درآمدهای ارزی ایران، سالی ویژه برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود.

منتقدان لایحه ۱۹۸۸ هزار میلیارد تومانی سال آینده معتقد بودند درآمدهای درنظرگرفته‌شده در این لایحه غیرواقعی و خوشبینانه است و در مقابل، هزینه‌ها کمتر ارزیابی شده‌ است.

پیش‌بینی فروش روزانه یک میلیون بشکه نفت در لایحه بودجه ۱۳۹۹ در حالی‌که در سال جاری، میزان فروش نفت ایران بین ۲۰۰ تا ۳۵۰ هزار بشکه در روز تخمین زده می‌شود از انتقادها مطرح‌شده در مورد این لایحه بود.

افزایش سهم مالیات‌ها در شرایط رکودی، رشد بی‌سابقه درآمدهای ناشی از فروش اموال منقول و غیرمنقول دولت، افزایش شدید فروش اوراق مشارکت به‌عنوان راه تامین هزینه‌های دولتی از دیگر موارد انتقادها بود.

رگه‌هایی از این انتقادها روز دوشنبه در استدلال نمایندگان مخالف کلیات لایحه نیز شنیده شد. مخالفان چه گفتند؟

• بودجه سال آینده شرایط جنگ اقتصادی را در نظر نگرفته است.

• الزامات قانون برنامه ششم توسعه در لایحه بودجه لحاظ نشده است.

• دولت با افزایش مالیات‌ها، گلوی مردم را بیشتر فشرده است.

• افزایش ۱۵ درصدی و یکسان حقوق کارکنان دولتی ناعادلانه است.

• میزان فروش نفت در‌نظرگرفته‌شده در لایحه بودجه محقق نمی‌شود.

• از اصلاح ساختار در بودجه سال آینده خبری نیست.

• منابع درنظر‌گرفته‌شده به‌عنوان درآمدهای مالیاتی تحقق‌پذیر نیست.

• افزایش میزان فروش اوراق مشارکت در واقع، فروش آینده کشور است.

• ادغام یارانه نقدی و سبد معیشتی به‌معنای کاهش یارانه‌های مردم است.

اما موافقان چه استدلال‌هایی داشتند؟

• در شرایط اضطرار کامل به سر می‌بریم، بودجه‌ای که بسته‌ شده مطلوب است.

• بودجه سال ۱۳۹۹ بودجه‌ای تحریم‌محور و مقاومتی است.

• بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد‌محوری از موضوع‌های مفید لایحه بودجه ۱۳۹۹ است.

• پیش‌بینی مالیات بر خانه‌ها و خودروهای گران‌قیمت در بودجه ۱۳۹۹، در راستای تحقق عدالت مالیاتی است.

• منابع درآمدی بودجه شفاف است و افزایش درآمدهای مالیاتی از نقاط قوت این لایحه است.

• یکی کردن یارانه‌ها از نکات مثبت بودجه سال ۱۳۹۹ است، چرا که نحوه توزیع یارانه‌ها مشکلات و بی‌عدالتی‌های زیادی ایجاد کرده بود.

دفاع دولت هم کارساز نبود

محمدباقر نوبخت، معاون حسن روحانی و رییس سازمان برنامه و بودجه، نیز روز دوشنبه ۵ اسفند، به‌نمایندگی از دولت، در دفاع از لایحه بودجه ۱۳۹۹ در صحن علنی مجلس تاکید کرد که این لایحه دقیقا منطبق با شرایط کشور تدوین شده است.

او درصد اتکای لایحه بودجه سال آینده را ۸/۵ درصد اعلام کرد و آن را رکوردی بی‌سابقه خواند.

نوبخت پیش‌تر میزان وابستگی بودجه سال آینده به درآمدهای نفتی را ۱۰ درصد اعلام کرده بود و عادل آذر، رییس دیوان محاسبات مجلس، از سهم ۲۰ درصدی درآمدهای نفتی در لایحه بودجه ۱۳۹۹ سخن گفته بود.

محمدباقر نوبخت در بخش دیگری از سخنانش، واگذاری بررسی و تصویب لایحه بودجه ۱۳۹۹ به مجلس بعدی را به این تعبیر کرد که «یعنی مجلس فعلی صغیر است و مجلس آینده کبیر».

اما حتی این استدلال هم در نهایت، باعث نشد کلیات لایحه بودجه سال آینده از تصویب نمایندگان بگذرد.