مردم عراق شنبه ۲۲ اردیبهشت به صندوق‌های رای می‌روند تا پارلمان و دولت بعدی را برای چهار سال آینده انتخاب کنند. این انتخابات چهارمین نمونه از نوع خود پس از سقوط نظام بعث در سال ۲۰۰۳ و دومین پس از خروج نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۱۱ و اولین پس از پیروزی بر داعش در سال گذشته است.

در مجموع ۲۴ میلیون عراقی در داخل و خارج از کشور واجد شرایط شرکت در انتخابات هستند تا از بین ۶۹۸۶ کاندیدا از ۱۹ استان عراقی، ۳۲۹ نماینده را روانه پارلمان کنند. پارلمان برآمده از این انتخابات به تعیین دولت و نخست وزیر و کابینه وزیران آینده خواهد پرداخت.

انتخابات جاری عراق شاهد تنوع بیشتر نیروهای سیاسی و تغییر گفتمان سیاسی احزاب از نگاه‌های صرفا قومیتی-مذهبی به دیدگاه‌های ملی‌گرایانه است. در نگاهی کلی، تقسیم سه‌گانه شیعی، سنی و کردی که ساختار انتخابات سابق را تشکیل می‌داد، شاهد تحول و تنوع بیشتر بوده است. در این انتخابات بر خلاف نمونه‌های سابق، جریان‌های سیاسی هر یک از عرب‌های شیعی، سنی و کردها شاهد تغییر در ائتلاف‌های سیاسی و تنوع در مخاطبان و گفتمان انتخاباتی خود بودند.

• ائتلافات شیعی:

جریان‌های سیاسی شیعی شاهد انشقاقات متعدد در این انتخابات بودند. احزاب شیعی بر خلاف انتخابات سابق که معمولا درون ائتلاف واحد «ائتلاف ملی عراق» عمل می‌کردند، به پنج ائتلاف گوناگون با اهداف و برنامه‌های مختلف تقسیم شده‌اند. این پنج ائتلاف عبارتند از:

۱- ائتلاف نصر: این ائتلاف به رهبری نخست وزیر فعلی حیدر العبادی است و شامل کاندیداهای متنوعی از شیعیان، سنی‌ها و کردها است. برای نخستین بار در تاریخ انتخابات عراق، ائتلافی با رهبری شیعی به طور فعال در مناطق سنی و کردی حضور دارد. عبادی نیز خود در کمپین انتخاباتی خود به شهرهای کردنشین سلیمانیه و اربیل و کرکوک و شهرهای مهم سنی موصل و تکریت و رمادی سفر کرد و در همه این شهرها لیست انتخاباتی و کاندیداهای محلی معرفی کرد.

۲- ائتلاف دولت قانون: این ائتلاف به رهبری نوری مالکی، نخست وزیر سابق است. دولت قانون در گذشته همه گروهای وابسته به حزب الدعوه اسلامی را در خود جا می‌داد. اما در این انتخابات حزب الدعوه به دو جریان مختلف تقسیم شده و بین جناح مالکی و جناح عبادی توزیع شده است.

۳- ائتلاف فتح مبین: این ائتلاف شامل بخشی از گروه‌های نظامی حشد شعبی به رهبری هادی عامری فرمانده سازمان بدر است. این گروه‌ها همگی از جمله نیروهای نظامی-سیاسی مورد حمایت ایران هستند. مهمترین این گروه‌ها، عصائب اهل حق، سازمان بدر و کتائب حزب الله هستند. آیت‌الله سیستانی به طور مکرر از جمله در خطبه نماز جمعه هفته پیشِ نماینده رسمی وی عبدالمهدی کربلایی، از مشارکت نیروهای حشد در انتخابات انتقاد کرد و از آنان خواست که از نام مبارزه با داعش برای اهداف سیاسی-انتخاباتی استفاده نکنند. از این رو گروه‌های نظامی حشد مستقل از ایران هیچ یک در کمپین انتخاباتی سال جاری شرکت نکردند.

۴- ائتلاف سائرون : این ائتلاف به رهبری مقتدى صدر است. در نمونه بی‌سابقه‌ای در این انتخابات شاهد هم‌پیمانی نیروهای اسلام‌گرای صدری با حزب کمونیست عراق هستیم. این ائتلاف به دنبال ایجاد اصلاحات بنیادین و اساسی در ساختار دولت در عراق و مبارزه با فرقه‌گرایی در نظام سیاسی عراق است.

۵- جریان حكمت: این ائتلاف به رهبری عمار حكیم است. وی پیش از این رهبری مجلس اعلای اسلامی عراق را بر عهده داشت. رهبری مجلس به شکل خاندانی در اختیار خانواده حکیم بود. محمد باقر حکیم و برادرش عبدالعزیز حکیم و پسر عبدالعزیر، عمار حکیم هر یک به ترتیب رهبری مجلس را در دهه‌های اخیر به عهده داشتند. اما عمار حکیم سال گذشته در رخدادی قابل توجه از مجلس کناره‌گیری کرده و جریان سیاسی جدیدی با عنوان «حکمت» تاسیس کرد. استقلال نظر از ایران یکی از عوامل جدایی عمار و تاسیس جریان سیاسی جدید بوده است.

• ائتلافات سنی:

احزاب سنی در این انتخابات از تشتت کمتری برخوردارند و در مجموع به دو جریان بزرگ تقسیم شده‌اند. نیروهای سیاسی سنی با چالش‌های جدی‌ای در انتخابات، از جمله حضور بخش وسیعی از رای‌دهندگانشان در اردوگاه‌های پناهندگان و چالش های فراوان فراروی بازسازی مناطق جنگی آزاد شده از داعش هستند.

۱- ائتلاف وطنیه: این ائتلاف به رهبری ایاد علاوی است. وی به یکی از خانواده‌های عرب شیعی معروف در بغداد تعلق داشته و از شخصیتهای بعثی سابق با گرایش‌های سکولار به شمار می‌آید. در این ائتلاف، رئیس پارلمان کنونی سلیم جبوری و معاون سابق نخست وزیر، صالح مطلگ، علاوی را همراهی می‌کنند. ائتلاف علاوی در سال ۲۰۱۰ اکثریت آرای انتخابات را به دست آورد، اما سرانجام تلاش‌های ایران در ایجاد ائتلاف شیعی بزرگتری و پس از ده ماه انتظار در تشکیل دولت جدید، ناگزیر از فرصت تشکیل حکومت محروم شد.

۲- ائتلاف قرار عراقی: این ائتلاف به رهبری رئیس سابق پارلمان اسامه النجیفی و حمایت مالی و سیاسی شخصیت معروف سنی خمیس خنجر است. استاندار سابق نینوی با مرکزیت موصل در زمان سقوط این استان به دست نیروهای داعش، اثیل نجیفی و وزیر دفاع سابق، خالد عبیدی از دیگر شخصیت‌های نامدار این ائتلاف هستند.

• ائتلافات کردها:

کردها متاثر از شکست پروژه استقلال و عقب‌نشینی از مناطق وسیع تحت نفوذشان در سال گذشته، شاهد تشتت و انشقاقات بسیاری بوده‌اند. در مجموع دو حزب اصلی اقلیم کردستان، اتحاد میهنی کردستان و حزب دموکرات کردستان که شرکای اصلی در حکومت کردستان عراق بودند، بخش وسیعی از طرفداران خود را در اثر عقب‌گردهای پیش‌گفته و مشکلات اقتصادی مستمر در اقلیم از دست داده‌اند. این عقب‌گرد به ایجاد نیروهای سیاسی جدیدی انجامیده است.

۱- ائتلاف دموکراسی و عدالت: این ائتلاف نوپدید به رهبری برهم صالح از رهبران سابق اتحاد میهنی و متشکل از حزب برهم صالح به نام دموکراسی و عدالت و جنبش گوران و جماعت اسلامی کردستان است. این سه جریان هر سه از منتقدان حکومت اقلیم به رهبری حزب دموکرات و مشارکت اتحاد میهنی بوده‌اند. برهم صالح، معاون سابق نخست وزیر عراق و نخست وزیر سابق اقلیم کردستان است. يوسف محمد از رهبران حزب گوران، ریاست پارلمان اقلیم کردستان عراق را در دوره کنونی به عهده داشت، اما از سال ۲۰۱۵ به جهت دیدگاه‌های مخالفش با مسعود بارزانی، ریاست وقت اقلیم از ورود به اربیل، پایتخت اقلیم و مشارکت در جلسات پارلمان منع شد و سرانجام در سال گذشته از ریاست پارلمان استعفا داد.

۲- اتحاد میهنی: این حزب کردی با گرایش‌های چپ به دست جلال طالبانی، رئیس جمهور سابق عراق تاسیس شد و پس از مرگ وی دچار انشقاقات فراوان گشته و موقعیت خود را به شکل جدی در اقلیم کردستان از دست داده است. اکنون دو فرزند طالبانی، قباد و بافل در کنار مادرشان هیرو ابراهیم مهمترین شخصیت‌های این حزب هستند.

۳- حزب دموکرات کردستان: این حزب دارای گرایش‌های محافظه‌کارانه و ملی‌گرای کردی است و از داعیان جدی استقلال از عراق به شمار می‌رود. هر چند شکست پروژه رفراندم، تعین سرنوشت اقلیم کردستان در سال جاری و عواقب پدیدآمده پس از آن، به طور جدی به موقعیت این حزب لطمه زده است، اما همچنان پایگاه‌های مردمی خود را در بین طبقه وسیعی از مردم کرد عراق دارد و انتظار می‌رود که هم چنان در قدرت بماند.

در مقام جمع‌بندی، به نظر می‌رسد که دولت آینده عراق نیز همانند نمونه‌های سابق پس از ۲۰۰۳ در پی توافق بین سه جریان شیعی، سنی و کردی شکل گرفته و تعین نخست‌وزیر آینده هم چنان متاثر از نفوذ نیروهای خارجی فعال در عراق و به طور مشخص آمریکا و ایران باشد. در نگاهی کلی، سه شخصیت حیدر عبادی، نوری مالکی و هادی عامری برای کسب پست نخست وزیری رقابت می‌کنند. هر چند عبادی به جهت برخورداری از سابقه شکست داعش و ممانعت از استقلال کردستان و حمایت کشورهای سنی منطقه و آمریکایی‌ها در کنار مواضع غیر ستیزه‌جویانه‌اش نسبت به ایران، از شانس قابل توجهی در حفظ منصب نخست وزیری برخوردار است، مالکی و عامری نیز دارای پایگاه مردمی قابل توجهی بین شیعیان عراق بوده و حمایت شدید ایران را با خود دارند.