آن‌چه در پیش‌بینی‌های رایانه‌ای اقلیم‌شناسان مکرر دیده شده بود، حالا در مثال هشدار اداره کل هواشناسی استان خوزستان به حقیقت تبدیل شده است: در ادامه موج گرما امسال در این استان، بخش‌هایی از خوزستان در این پنج‌شنبه و جمعه (۴ و ۵ مرداد)، شاهد دمایی بالاتر از ۵۰ درجه سانتی‌گراد خواهند بود؛ دمایی که می‌تواند جان آدمی را به خطر بیاندازد.

«خرماپزان» زودتر از موعد سر رسیده و به‌نظر گرمای پایان‌ناپذیر خوزستان، دیگر یک استثنا در جهان نیست.

همراه خبر امتداد موج گرما در جای‌ به جای ایران، موج گرمایی کم‌سابقه نیم کره شمالی را هم در بر گرفته است.

ابتدا در شرق کانادا و در شهر مونترال در استان کبک، دست کم ۵۰ نفر در موج گرما مُردند.

سپس در شمال سوئد، جنگل‌های شمال مدار قطب شمال آتش گرفته‌اند و در ژاپن، دست کم ۶۰ نفر از موج گرما مرده‌اند و حداقل ۲۰ هزار نفر راهی بیمارستان‌ها شده‌اند.

ژاپن که پیش از شروع این موج گرما، شاهد یکی از بدترین سیلاب‌های تاریخ خود بود: دست کم ۱۲۰ نفر در جنوب کشور در سیلاب ناشی از بارانی کشته شدند که معادل یک و ماه نیم باران میانگین این منطقه را در دو ساعت بر زمین جاری کرد.

سازمان جهانی هواشناسی و همچنین روزنامه واشنگتن‌پست، زنگ خطر را به صدا درآورده بودند: درست که هفته‌های تابستان امسال شاهد تکرار شکسته شدن حداکثر دمای ثبت شده در تاریخ معاصر انسان در نقاط مختلف نیم‌کره شمالی بوده‌اند، ولی در کنار، برای اولین مرتبه در میانه ماه ژوئن، گرم‌ترین هفته تاریخ گذشت.

پیش‌گویی‌های رایانه‌ای تلخ‌تر هم می‌شوند.

سال ۲۰۱۵ میلادی، تحقیقی در مجله نیچر (طبیعت) منتشر شد و پیش‌بینی کرد که خشکی‌های منطقه خلیج فارس تا پایان این قرن میلادی آن‌چنان گرم بشوند که زندگی در آن برای انسان دیگر ممکن نباشد.

یا به زبانی ساده: جنوب غربی ایران می‌تواند غیرقابل سکونت شود.

خاورمیانه و شمال آفریقا در خطر نامسکونی

عنوان دوم مقاله اکونومیست می‌گوید: «انتظار خشکسالی‌های طولانی‌تر، موج‌های گرما گرم‌تر و توفان‌های شن (ریزگردهای) مکررتر را داشته باشید.»

در ماه می، این هفته‌نامه تأثیر گرمایش زمین را بر خاورمیانه و شمال آفریقا سنجیده است، منطقه‌ای که دو برابر میانگین جهانی گرم‌تر می‌شوند.

همان‌طور که اقلیم‌شناسان هشدار داده‌اند، تا ۲۰۵۰ میلادی (۳۲ سال دیگر)، این منطقه پنج برابر شروع قرن بیست و یکم میلادی شاهد حداکثر دمای قابل تحمل انسان خواهد بود: ۴۶ درجه سانتی‌گراد.

یا به بیانی دیگر، تا ۲۰۵۰، میانگین ۱۶ روز سال دست کم ۴۶ درجه سانتی‌گراد گرم خواهند بود.

یعنی آن‌چه این هفته در خوزستان رخ می‌دهد، در آینده‌ای نزدیک باز هم مرتب تکرار خواهد شد.

سازمان ملل هشدار می‌دهد اگر تمامی کشورهای عضو پیمان پاریس تا پایان این قرن میلادی به تمامی تعهدهای پیشنهادی خودشان به شکل کامل عمل کنند، دمای میانگین زمین ۳.۲ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از میانگین دمای زمین در شروع عصر صنعتی شدن در میانه قرن نوزدهم میلادی خواهد بود.

این یعنی کنترل گرمایش زمین دیگر از دست تمدن بشر خارج شده باشد.

وقتی صحبت از دمای میانگین زمین است، یعنی برخی مناطق گرم‌تر از میانگین، گرم می‌شوند: خاورمیانه یکی از آن‌هاست.

دست کم ۳ درجه افزایش دمای میانگین زمین برای ایران می‌تواند تا افزایش ۶ درجه سانتی‌گراد معنا پیدا کند.

در کنار این هشدار، پیش‌بینی‌های رایانه‌ای نشان می‌دهند پس از گذر زمین از آستانه ۲ درجه سانتی‌گراد، دیگر تقریبا غیر ممکن است تا بتوان روند گرمایش زمین را کند یا معکوس ساخت.

آستانه ۲ درجه سانتی‌گراد، هدف پیمان پاریس است.

پیمانی که ایران آن را امضا کرده است، ولی شورای نگهبان آن را قبول نکرد و از مجلس شورای اسلامی خواست مشخص کنند آیا این پیمان ضمایمی دارد یا نه.

همچنین برنامه عمل به این پیمان در اختیار این شورا قرار بگیرد که نشان می‌دهد بر پایه چه بودجه‌ای و چگونه، ایران می‌خواهد دست کم ۴ درصد و به شرط برداشته شدن تمامی تحریم‌ها ۱۲ درصد از تولید گازهای گلخانه‌ای خود کم کند.

هنوز مشخص نیست ایران چه برنامه‌ای برای آستانه ۲ درجه و گذر از آن دارد.

این در حالی است که سال گذشته، رکورد بالاترین دمای ثبت شده جهان در خوزستان شکست: ۵۴ درجه سانتی‌گراد.

یک سال قبل از آن، این رکورد در کویت شکسته شده بود.

جت استریم به جنوب آمده، فصل‌ها به‌واسطه فعالیت آدمی، تغییر کرده‌اند

جت استریم، رودخانه‌ای اتمسفری است که در مسیر غرب به شرق بر فراز زمین در حرکت است و یکی از فعالیت‌هایش، نگه داشتن گرد باد قطبی در محدوده قطب شمال است.

زمستان گذشته، دانشمندان فعال در قطب شمال نگران شدند: جت استریم مجدد جابه‌جا می‌شود.

این رودخانه، وابسته به اختلاف دمایی بین نیم کره شمالی و قطب شمال است، ولی به‌واسطه افزایش دمای میانگین زمین، این اختلاف دمایی کم رنگ شده است.

در زمستان گذشته، ورود جت استریم به نیم کره شمالی، زمستانی سرد به همراه خودش آورد و در اروپا دست کم ۶۰ نفر در موج سرما کشته شدند.

تابستان، ورود جت استریم به بخش‌های میانی نیم کره شمالی، کانون پر فشار آب و هوایی را بر فراز اروپا حاکم کرده است.

جابه‌جایی جت استریم، یکی از دلایل موج گرما در بخش‌هایی از نیم کره شمالی است.

تحقیق‌ها هنوز ادامه دارد که ارتباط جابه‌جایی جت استریم با گرمایش زمین در چیست.

گرمایش زمین به‌معنای افزایش دمای میانگین زمین به‌واسطه انباشت گازهای گلخانه‌ای است.

انباشت گازهای گلخانه‌ای به‌واسطه فعالیت‌های اغلب صنعتی آدمی رخ می‌دهند: به‌شکلی مشخص، مصرف سوخت‌های فسیلی (به‌خصوص ذغال سنگ، نفت و گاز طبیعی) برای تولید انرژی.

در نتیجه‌اش، رفتارهای آب و هوایی، ۱۷۰ برابر سریع‌تر از میانگین طبیعت تغییر می‌کنند.

تغییر رفتارهای آب و هوایی، منجر به تغییر اقلیم می‌شود.

تغییر اقلیم، درازمدت است: بخش‌های مختلف زمین از جمله دشت ایران برای ده‌ها، صدها یا شاید هزارها سال متفاوت می‌شوند.

پیش‌بینی‌های رایانه‌ای می‌گویند برای خاورمیانه و شمال آفریقا، تغییر اقلیم یعنی حرکت در مسیر این‌که این مناطق برای زندگی آدمی غیرقابل سکونت بشوند.

رکوردهایی که تبدیل به واقعیت روزمره می‌شوند

مایکل مان، استاد دانشگاه پِن استیت در آمریکا و متخصص تغییرات اقلیمی است و در یکی از تازه‌ترین توییت‌هایش نوشت: «آن‌چه امروز موج گرمای حداکثری می‌نامیم، در دهه‌های پیش رو به‌سادگی برایمان تبدیل به تابستان می‌شود، مگر این‌که به‌سرعت مصرف کربن را کاهش دهیم.»

در کنار آن، همین هفته تحقیقی تازه در مجله ساینس (علم) منتشر شد: فعالیت‌های آدمی به‌واسطه گرمایش زمین بانی تغییر فصل‌ها شده‌اند. پیش‌تر علم می‌گفت تغییرات اقلیمی متمرکز بر تغییر بخش‌های پایین‌تر اتمسفر یعنی مکان‌های نزدیک‌تر به سطح زمین شده‌اند. این تحقیق می‌گوید حالا شاهد تغییر در بخش‌های بالاتر اتمسفر هستیم و این یعنی الگوی تغییر فصل‌ها در حل تغییر است.

یا همان‌طور که فعال‌های محیط‌زیست سال‌هاست می‌گویند، تغییرات اقلیمی یعنی دیگر گذشته پیش‌گوی وضعیت آب و هوای اکنون نباشد و اکنون تبدیل به تغییرات سریع رفتارهای آب و هوایی شود تا رویدادهای شدید آب و هوایی، مکرر رخ بدهند.

موج گرمای هم‌زمان در خوزستان و لندن، تبدیل به هشدارهای مقام‌های بهداشت و سلامت شده است: تا می‌توانید در چند روز آینده زیر آفتاب باقی نمانید، تا می‌توانید مایعات و به‌خصوص آب بنوشید - در لندن می‌گویند تا ۸ لیوان آب در روز بنوشید و مراقب سالمندان، کودکان و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن باشید.

سال ۲۰۰۳ وقتی موج گرما اروپا را فرا گرفت، دست کم ۲۰ هزار نفر در ارتباط با تغییرات دمایی، مُردند.

امسال موج گرمایی مشابه دوباره بازگشته، ولی به‌جای اروپا، تقریبا سرتاسر نیم کره شمالی را در بر گرفته است.

آینده شاید این فقط فصل تابستان باشد: خیلی گرم، مهلک، خشک و به‌نظر بی‌پایان.