انتخابات ریاست‌ جمهوری در آمریکا از بسیاری جهات، از جمله به خاطر شیوه انتخاب رییس‌جمهور و نیز به دلیل پیش‌بینی‌هایی که برای وضعیت‌های گوناگون کرده، منحصربه‌فرد است.

از سال ۱۷۸۹ تا امروز ۵۸ انتخابات در آمریکا برگزار شده و در مجموع ۴۵ رییس‌‌جمهور وارد کاخ سفید شده‌اند: در ۲۳ دوره جمهوری‌خواه‌ها و در ۲۲ دوره دموکرات‌ها برنده انتخابات بوده‌اند.

جرج واشینگتن، اولین رییس‌ جمهور آمریکا که دو دوره نخست عهده‌دار این مقام بود، عضو هیچ حزبی نبود؛ در ۹ انتخابات هم نامزد احزابی برنده شدند که اکنون از بین رفته‌اند.

یک نامزد برای پیروزی در انتخابات باید نصف به علاوه یک مجموع آراء کالج انتخاباتی را به دست آورد. تعداد اعضای این کالج در حال حاضر ۵۳۸ نفر است.

اما اگر هر دو نامزد آراء مساوی داشته باشند، یا شرایطی پیش آید که نامزدها به این حد نصاب نرسند (مثلا رای‌گیری در یک یا چند ایالت لغو شود یا شمارش آراء تا زمان مقرر به پایان نرسد) در آن صورت چه اتفاقی می‌افتد؟

این پرسش امسال مهم‌تر شده است؛ چون در چند ماه اخیر دونالد ترامپ و مقامات دولت او درباره احتمال دست بردن در آراء پستی مردم صحبت‌های زیادی مطرح کرده‌اند؛ صحبت‌هایی که می‌تواند نتیجه‌اش به چالش کشیدن آراء پستی، دست‌کم در ایالت‌هایی باشد که فرماندارهای جمهوری‌خواه دارد.

در چنین وضعیتی، نتیجه انتخابات را مجلس نمایندگان رقم می‌زند.

ابتدا یادآوری کنم از آنجا که تمامی اعضای مجلس نمایندگان و یک‌سوم نمایندگان سنا هر دو سال یک‌بار تغییر می‌کنند، کنگره جدید سوم ژانویه تشکیل خواهد شد. همین کنگره باید در جلسه ساعت ۱ بعدازظهر روز ۶ ژانویه تشکیل جلسه دهد و برنده انتخابات را به طور رسمی اعلام کند.

در چنین شرایطی، مجلس نمایندگان آمریکا رییس‌جمهور را انتخاب می‌کند. بنا بر متمم ۱۲ قانون اساسی آمریکا که ۱۸۰۳ در کنگره تصویب شد، در شرایطی که هیچ  نامزدی آراء لازم کالج انتخاباتی را به دست نیاورد، مجلس نمایندگان از سه نامزد نخست با بالاترین تعداد آراء کالج‌های انتخاباتی، یک نفر را برای ریاست‌جمهوری انتخاب می‌کند.

سابقه تاریخی

در چهارمین دوره انتخابات ریاست‌ جمهوری آمریکا در سال ۱۸۰۰، برای نخستین‌ بار کار انتخاب رییس‌ جمهور به مجلس نمایندگان کشید. در آن دوره، توماس جفرسون و آرون بار که دو نامزد اصلی انتخابات بودند هرکدام ۷۳ رای کالج‌های انتخاباتی را به دست آوردند و انتخاب رییس‌ جمهور به مجلس نمایندگان واگذار شد. در آن مجلس پس از ۶ روز بحث و مجادله، جفرسون با کسب رای موافق ۱۰ ایالت از مجموع ۱۶ ایالت وقت به ریاست‌جمهوری رسید.

در دهمین دوره انتخابات ریاست‌ جمهوری در سال ۱۸۲۴ هم بار دیگر کار انتخاب رییس‌ جمهور به مجلس نمایندگان کشید. در این دوره، هیچ‌کدام از ۴ نامزد انتخابات، نصف به علاوه یک آراءکالج انتخاباتی را کسب نکردند. مجلس نمایندگان این‌بار اندرو جکسون را که دارای آراء مردمی و کالج‌های انتخاباتی بیشتری بود کنار گذاشت و جان کوئینسی آدامز را که آراء کمتری داشت به عنوان رییس‌ جمهور برگزید.

در انتخابات ریاست‌ جمهوری سال ۱۸۷۶، کنگره به شیوه دیگری در رقم زدن نتیجه انتخابات نقش ایفا کرد. در آن دوره در حالی‌که ساموئیل جی تیلدن، نامزد دموکرات‌ها، اکثریت آراء مردم و کالج‌های انتخاباتی را به دست آورده بود، چون سه ایالت جنوبی برای هر دو نامزد گواهی پیروزی صادر کرده بودند، جمهوری‌خواهان به نتیجه انتخابات اعتراض کردند.

این اعتراض موجب شد کمیسیونی متشکل از نمایندگان مجلس، سناتورها و قضات دیوان‌عالی در کنگره تشکیل شود و پس از بررسی آراء کالج‌های انتخاباتی، آراء سه ایالت مورد اختلاف را به رادفورد هایس جمهوری‌خواه اختصاص دهد تا او با یک رای اختلاف به عنوان رییس‌‌جمهور انتخاب شود.

مقررات قانونی برای شرایط خاص

انتخاب رییس‌ جمهور در مجلس نمایندگان نه براساس مجموع آراء همه اعضای این مجلس که مبتنی بر آراء ایالت‌ها خواهد بود؛ به این صورت که هر ایالت تنها یک رای خواهد داشت.

اگر باز هم تعداد آراء نمایندگان مساوی باشد، بنا بر مفاد بند ۵ اصل نخست قانون اساسی، مجلس نمایندگان باید در مورد نتیجه نهایی قضاوت کند.

اگر در مجلس نمایندگان، ایالتی به خاطر مساوی بودن تعداد نمایندگان جمهوری‌خواه و دموکرات آن ایالت نتواند به هیچ‌کدام از نامزدها رای بدهد، باز مجلس نمایندگان در مورد نتیجه نهایی قضاوت خواهد کرد.

هرچند نه در مورد بالا و نه در این مورد، مکانیسم مجلس نمایندگان برای قضاوت نهایی در قانون اساسی و متمم‌های آن تعریف نشده است.

در زمان اعلام آراء کالج‌های انتخاباتی در جلسه مشترک مجلس نمایندگان و کنگره در ۶ ژانویه، با درخواست مشترک حداقل یک نماینده و یک سناتور می‌توان آراء الکترال را به صورت موردی یا ایالتی به چالش کشید. در صورتی که این اعتراض در دو جلسه دو ساعته مستقل در سنا و مجلس نمایندگان موجه تشخیص داده شود، رای یا آراء مورد اعتراض در شمارش نهایی لحاظ نمی‌شود و کنار گذاشته می‌شود.

سناریوی ترسناک برای دموکرات‌ها

از مجموع ۵۰ ایالت آمریکا، ۲۶ ایالت جمهوری‌خواه، ۲۲ ایالت دموکرات و ۲ ایالت در وضعیت بینابینی هستند. به این ترتیب به نظر می‌رسد با توجه به تعداد بیشتر ایالت‌های جمهوری‌خواه، در صورت مشخص نشدن تکلیف انتخابات در شمارش آرا، انتخاب دونالد ترامپ در مجلس نمایندگان تقریبا قطعی خواهد بود.

اصرار رییس‌جمهور آمریکا بر احتمال وقوع تقلب در آراء پستی می‌تواند موجب شود شمارش آراء در برخی ایالت‌های قرمز با چالش مواجه شود و در نهایت حدنصاب نصف به علاوه یک برای هیچ یک از نامزدها حاصل نشود. در این شرایط تعیین رییس‌ جمهور به مجلس نمایندگان واگذار خواهد شد و این همان سناریویی است که که دموکرات‌ها آن را ترسناک می‌خوانند؛ کابوسی که می‌گویند نباید تعبیر شود.