نیویورک تایمز در مقاله‌ای به احتمال‌های پیرامون زمان و مکان برخورد موشک فضاپیمای چینی به زمین پرداخته است. به گفته نویسنده، احتمال برخورد بقایای موشک به مناطق مسکونی پایین است اما صفر نیست و این مساله‌ای است که جهان را به سوال واداشته است که چین چگونه ماموریت‌های فضایی‌اش را طراحی می‌کند.

موشک بر سر چه کسی فرود می‌آید؟

ظاهرا جای نگرانی نیست که مبادا این موشک ۲۳ تنی در راه بازگشت به زمین به شما برخورد کند. اما احتمال آن صفر هم نیست.

قسمتی از بزرگ‌ترین موشک ساخت چین، «لانگ مارچ ۵بی»، هفته گذشته و پس از این‌که برای حمل بخشی از ایستگاه فضایی جدید چین به فضا پرتاب شد، از مدار زمین بیرون افتاد. پیش‌بینی می‌شود که این موشک، طی سانحه‌ای که «بازگشت مهارنشده» نامیده می‌شود، روز شنبه یا یکشنبه (۱۸ یا ۱۹ اردیبهشت) به زمین برسد.

چه این موشک بدون آسیب، در اقیانوس بیفتد و چه در نقاط مسکونی فرود بیاید، این‌که چرا برنامه فضایی چین باید «دوباره» اجازه دهد چنین اتفاقی رخ دهد، معلوم نیست. با توجه به برنامه‌ریزی این کشور برای پرتاب موشک‌های بیشتر، احتمال «بازگشت‌های مهارنشده» بیشتری وجود دارد.

برنامه فضایی چین در شش‌ ماه گذشته‌ به دستاوردهای مهم بسیاری، از جمله بازگرداندن موشک از ماه و قرار دادن یک سفینه فضایی در مدار زمین حول مریخ دست یافته است. با وجود این، برنامه فضایی این کشور همچنان برای ساکنان سیاره زمین خطرساز است. خطر هر قدر هم کوچک باشد، چین از مهار مسیر موشک‌هایی که پرتاب می‌کند درمانده است.

جاناتان مک‌داول، کارشناس در مرکز فیزیک نجومی کمبریج، مرکزی که رفت‌و‌آمد اشیا در فضا را ردیابی می‌کند، می‌گوید این کار چین «سهل‌انگارانه» و به‌عقیده او، «غیرمسئولانه» است.

به گفته مک‌داول، در سه دهه اخیر، فقط چین راکت‌هایی به این بزرگی به مدار زمین فرستاده و سپس، آن‌ها را رها کرده است تا اتفاقی در نقطه‌ای از زمین سقوط کنند.

لانگ مارچ ۵بی ممکن است در هر جایی در ۵/۴۱ درجه ارتفاعات شمال یا ۵/۴۱ درجه ارتفاعات جنوب فرود بیاید. این بدان معناست که شیکاگو، که فقط کسری از درجه، از شمال فاصله دارد، امن‌وامان خواهد بود؛ اما ممکن است بقایای موشک به اکثر شهرها، مانند نیویورک، اصابت کند.

موشک چه زمانی فرود می‌آید؟

روز پنجشنبه ۱۶ اردیبهشت، یک شرکت غیرانتفاعی پژوهش و تحلیل هوافضا، که بیشتر بودجه‌اش از دولت فدرال آمریکا تامین می‌شود، پیش‌بینی کرد که بازگشت موشک به زمین روز شنبه ۱۸ اردیبهشت ساعت ۱۱/۴۳ شب، به‌وقت منطقه زمانی شرقی، خواهد بود. اگر این پیش‌بینی دقیق باشد، بقایای موشک ممکن است در شمال شرق آفریقا، بر سر سودان ببارد.

تردید درباره زمان سقوط، که تا ۱۶ ساعت پیش و پس از زمان اعلام‌شده متغیر خواهد بود، و محل فرود زیاد است. پیش‌بینی سازمان هوافضا در روز چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت این بود که موشک یک ساعت زودتر و در اقیانوس هند شرقی خواهد افتاد. دیگر این‌که به‌عنوان مثال، این‌که موتور موشک چه زمانی با ورود به جو زمین بسوزد به خورشید بستگی دارد. افزایش شدت وزش «باد خورشیدی»، ذراتی از خورشید که به فضا ساطع می‌شوند، جو زمین را با هوا پر می‌کند و فشار جو بر پرتابگر موشک را افزایش می‌دهد و به سرعت سقوط می‌افزاید.

آمریکا و روسیه هر دو مسیر این موشک را دنبال می‌کنند. روسیه با انتشار بیانیه‌ای، اعلام کرد بازگشت موشک به زمین قلمرو این کشور را تهدید نمی‌کند و آمریکا نیز وعده داد اطلاعات به‌روزرسانی‌شده درباره بازگشت احتمالی موشک به زمین را منتشر کند.

از آن‌جا که موتور موشک با سرعت حدود ۳۰ هزار کیلومتر در ساعت حرکت می‌کند، حتی چند دقیقه تفاوت می‌تواند محل سقوط بقایا را بین صدها تا هزاران کیلومتر تغییر دهد و ارائه پیش‌بینی دقیق‌تر، فقط چند ساعت پیش از برخورد به زمین، ممکن خواهد بود.

چرا موشک از کنترل خارج شد؟

دکتر مک‌داول می‌گوید «این تصمیمی مهندسی بر اساس احتمالات بود». به گفته او، مهندسان چینی می‌توانستند خط سیر موشک را به گونه‌ای طراحی کنند که زیر مدار زمین باقی بماند و بلافاصله پس از شلیک موشک، بر زمین بیفتد. یا می‌توانستند موتوری اضافه برای آن طراحی کنند که با شلیک، آن را از مدار زمین خارج کند تا خطری متوجه زمین نباشد.

چین تصمیم دارد در ماه‌های آتی موشک‌های بیشتری پرتاب کند تا ساخت سومین ایستگاه فضایی این کشور، به نام تیانگونگ، را به اتمام برساند، که به این معناست پرتاب‌های دیگر و در نتیجه احتمالا برخوردهای «مهارنشده» بیشتر به زمین در کار خواهند بود، اتفاقی که ساکنان زمین باید با‌اضطراب نظاره‌گر باشند، حتی اگر احتمال برخورد موشک یک‌مرحله‌ای ناچیز باشد.

جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید، روز چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت کشورها را به «رفتار مسئولانه» در فضا فراخواند و آن را باعث تضمین امنیت و ثبات بین‌المللی عنوان کرد. ساکی گفت آمریکا خواهان ارتقای «رفتار مسئولانه در فضا» است.

سقوط بقایا، طلسم دیرباز فضاپیماها

در مارس ۲۰۲۱، قطعه‌ای از موشک فالکون ۹ اسپیس ایکس آسمان شب در سیاتل آمریکا را روشن کرد و بعد، در مزرعه‌ای در ایالت واشنگتن به زمین افتاد. شلیک برنامه‌ریزی‌شده موتور در «مرحله دوم» برای فرود امن موشک، طبق برنامه پیش نرفته بود.

اما چین سابقه‌ای طولانی در رها کردن تجهیزات فضایی‌اش دارد و اجازه می‌دهد هر جا خواستند فرود بیایند. موشک‌های مرکز شی‌چانگ، یکی از مراکز اصلی پرتاب موشک در چین، واقع در ایالت سی‌چوان، مرتب در مناطق روستایی سقوط می‌کرد و هرازگاهی خسارت به بار می‌آورد. چین پس از آن، پرتاب موشک‌هایش را به محلی جدید در ون‌چانگ در هه‌نان، جزیره‌ای در جنوب‌شرقی منتقل کرد، جایی که بقایای پرتاب بی‌خطر در آب بیفتند. موشک سرگردان فعلی هم از همان نقطه پرتاب شد. قسمت اصلی موشک، که «ماژول» را به ایستگاه فضایی جدید چین می‌برد، توانست به مدار زمین برسد؛ اما پس از آن، آرام‌آرام به سوی جو زمین کشیده شد.

در سال ۲۰۲۰، در اولین پرتاب لانگ مارچ ۵بی، موتور موشک در «بازگشتی مهارنشده»، بر روستایی در ساحل عاج فرود آمد. جیم برایدنشتاین، یک مقام ناسا، ضمن اشاره به احتمال خطر، افزود: «از این لحاظ که ظاهرا به کسی آسیبی وارد نشده است، بسیار خوش‌شانس بوده‌ایم.»

سقوط آزاد ایستگاه‌های فضایی

اولین ایستگاه فضایی چین با نام «تیانگونگ‌ـ‌۱» نیز که در سال ۲۰۱۱ پرتاب شد، سال ۲۰۱۸ به زمین برگشت و در اقیانوس آرام جنوبی سقوط کرد. در سال ۲۰۱۹، سازمان فضایی چین «تیانگونگ‌ـ‌۲»، دومین پایگاه فضایی‌اش، را هم به خارج مدار زمین و سرانجام، اقیانوس آرام روانه کرد. موتور موشک نیز خود دو برابر دو ایستگاه فضایی تیانگونگ بود.

آمریکا نیز در جریان بازگشت اولین ایستگاه فضایی‌اش به زمین، با دردسر مواجه شد. «اسکای‌لب» در فاصله سال‌های ۱۹۷۳ تا ۱۹۷۴ فعال بود و هنگامی که فضانوردان ناسا در سال ۱۹۷۹ خواستند آن را به محل فرود هدایت کنند، از کار افتاد. این ایستگاه ۷۷تنی در اقیانوس هند سقوط کرد اما بقایای موشک در غرب صحرای استرالیا پراکنده شد. جیمی کارتر، رییس‌جمهوری وقت آمریکا، عذرخواهی کرد.

در سال ۲۰۱۱، یک ماهواره پژوهشی بالای جو، موسوم به یوای‌آر‌اس، متعلق به ناسا، که در ابعاد اتوبوس سرویس مدرسه بود، به زمین سقوط کرد. بنا بر محاسبه ناسا، شانس ۱ در ۳۲۰۰ وجود داشت که یو‌‌ای‌آراس، که کمی کوچک‌تر از تیانگونگ ۱ یا ۲ بود، بتواند پس از سقوط به زمین به کسی صدمه بزند.

دکتر مک‌داول می‌گوید به نظر می‌رسد احتمال خطر لانگ مارچ ۵بی هم به اندازه یوای‌آراس باشد، اما به‌‌هرحال مایه نگرانی است. از آن‌جا که چین جزئیات طراحی موشک را منتشر نکرده است، پیش‌بینی این‌که چه مقدار بقایا به زمین اصابت خواهد کرد، دشوار است. به گفته تد جی موئل‌هاوپت، از شرکت پژوهش و تحلیل هوافضا در آمریکا، می‌تواند ۱۰ تن باشد و به شعاع صدها کیلومتر پراکنده شود.

بیشترین مقدار بقایای فضایی هنگامی پخش شد که شاتل فضایی کلمبیا در سال ۲۰۰۱ بر فراز تگزاس متلاشی شد. این شاتل پس از ورود به جو و در مسیر فرود در فلوریدا بود. هر ۷ فضانورد سرنشین شاتل کشته شدند اما هیچ فردی روی زمین آسیب ندید، چرا که بقایای حدود ۸۴ تنی شاتل در مناطق کم‌سکنه پخش شد. 

چین، رانده از ایستگاه فضایی بین‌المللی و مانده در ایستگاه فضایی وطنی

چین ایستگاه فضایی‌اش را به‌عنوان جایگزینی برای ایستگاه فضایی بین‌المللی در نظر گرفته است. ایستگاه فضایی بین‌المللی، که با همکاری ناسا، روسیه و دیگر شرکا ساخته شده است، در بیش از دو دهه گذشته، همواره امکان حضور انسان در فضا را فراهم آورده است. اما فضانوردان چینی، بر اساس قانون آمریکا که همکاری فضایی با چین را ممنوع کرده است، از گردونه بیرون مانده‌اند.

شی جین‌پینگ، رییس‌جمهوری چین، پرتاب موشک مذکور در ۲۹ آوریل را پروژه‌ای آزمایشی برای بنای ملتی قدرتمند در فضا و فناوری خواند. از آن پس، مقام‌های چین، به‌رغم نگرانی‌های جهانی، اشاره‌ای به «بازگشت مهارنشده» موشک سرگردان نکرده‌اند.

گلوبال تایمز، روزنامه‌ای که حزب کمونیست چین آن را مدیریت می‌کند، از قول کارشناسان و دانشمندان نوشت خطر کمی وجود دارد، چرا که سازمان فضایی چین احتمال سقوط هرگونه بقایای موشک را در نظر گرفته است. این روزنامه که اغلب دیدگاه‌های «تهاجمی» مقام‌های چین را منعکس می‌کند، گفت ابراز این دست نگرانی‌ها و انتقادها از تلاش ملل غربی برای بی‌اعتبار کردن برنامه فضایی چین سرچشمه می‌گیرد.

آینده جهان با لانگ مارچ چه خواهد شد؟

پرتاب‌های دیگر لانگ مارچ ۵بی در راه است و اگر چین تغییری در نحوه راه‌اندازی‌اش ایجاد نکند، احتمال این‌که کسی در اثر سقوط موتور آسیب ببیند بالا خواهد رفت.

موئل‌هاوپت می‌گوید: «احتمال این‌که امروز قرعه بخت‌آزمایی به نام شما بیفتد ناچیز است... اما این‌که قرعه بخت‌آزمایی به نام هیچ‌کس نیفتد، داستان دیگری است». او در ادامه تاکید کرد: «مساله این است. احتمال خطر برای یک فرد ناچیز است اما احتمال خطر برای همه ناچیز نیست.»

پرتاب موشک چین در ۲۹ آوریل، اولین از یازده پرتاب برنامه‌ریزی‌شده این کشور در ۱۸ ماه آینده برای راه‌اندازی تیانگونگ است. در ژوئن ۲۰۲۰، سه فضانورد چینی توانستند با سفینه فضایی شنژو، راهی ایستگاه فضایی شوند. اگر اوضاع طبق برنامه پیش برود، ایستگاه فضایی تیانگونگ تا پایان ۲۰۲۲ آماده بهره‌برداری خواهد بود.