جشنواره هنرهای تجسمی ۱۳۹۷ در باغ موزه قصر، یا همان زندان قصر سابق، پنجم بهمن‌ماه افتتاح شد. سید‌عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد، در این مراسم افتتاحیه حضور نیافت. به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، دلیل عدم‌حضور او حواشی به‌وجود‌آمده بعد از افتتاح جشنواره فیلم فجر بود.

این جشنواره که یازدهمین جشنواره تجسمی فجر است هم‌زمان با چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی، به ریاست هادی مظفری، در ۱۰ رشته هنری برگزار می‌شود، که عبارتند از: نقاشی، مجسمه‌سازی، تصویر‌سازی، نگارگری، سفالگری، خوشنویسی، عکاسی، کاریکاتور و کارتون، گرافیک، هنرهای جدید (ویدیو آرت، پرفورمنس آرت، چیدمان). جایزه هنرمند منتخب در هر رشته هنری طوبای زرین و مبلغ پانزده میلیون تومان است.

لازم به ذکر است که در سال ۱۳۹۵ بحث کپی بودن یکی از آثار هنری منتخب جنجال‌ زیادی در رسانه‌ها و فضای مجازی به راه انداخت و هنرمند مذکور طوبای زرین خود را به دبیرخانه جشنواره پس داد.

سابقه جشنواره تجسمی فجر

نخستین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در دورانی که محمد صفار هرندی وزیر ارشاد بود، در بهمن‌ماه ۱۳۸۷، در تهران برگزار شد. دفتر امور هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد این جشنواره را با هدف ايجاد بستر مناسب برای ظهور و بروز خلاقيت‌های هنری و انتقال پيام هنرمندان، ارج نهادن به هنر معنوی و دینی، معرفی و تعالی ارزش‌های والای هنر ایرانی و اسلامی، ارتقای زمينه مناسب جهت ارتباط ميان هنرمندان معاصر ايران و جهان، تاكيد بر ارزش‌های هنر متعهد انقلاب اسلامی و شناسايی هنرمندان معاصر در پنج رشته نقاشی، مجسمه‌سازی، گرافیک، عکاسی و كاريكاتور با موضوع و شعار «اميد به آينده» در محل موزه هنرهای معاصر تهران، فرهنگسرای نیاوران و مجموعه فرهنگی آزادی برگزار کرد.

از سال ۱۳۸۷ تا‌کنون، این جشنواره با تغییراتی جزیی هر سال برگزار شده است. لازم به ذکر است که با وجود نام جشنواره بین‌المللی، این جشنواره در عمل دارای معیارها و شرکت‌کنندگان جهانی نبوده است و امسال به‌طور رسمی بخش بین‌المللی از این جشنواره حذف شد.

نخستین حضور گالری‌ها در جشنواره امسال

هادی مظفری، رییس جشنواره تجسمی فجر امسال، گفت: «یازدهمین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر تغییر و بازنگری نسبت به جشنواره‌های گذشته دارد و ما با آسیب‌شناسی و شنیدن دیدگاه‌های اهالی هنر به برخی نواقص رسیدیم و سعی کردیم بسیاری از موارد را در این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی فجر اصلاح کنیم.»

او در ادامه افزود: «رویکرد امسال جشنواره این است که اقتصاد را در بخش هنرهای تجسمی فعال کنیم و در همین راستا، بخش گالری‌ها را به جشنواره اضافه کرده‌ایم.»

در این نمایشگاه، که تا پانزدهم اسفند ادامه دارد، ۲۳ گالری از تهران و ۳۱ گالری از شهرستان‌های ایران شرکت داشته‌اند.

لازم به ذکر است که اسامی گالری‌های معتبر و خصوصی از جمله گالری اثر، گالری اعتماد، دستان و گالری اُ، بین گالری‌های شرکت‌کننده دیده نمی‌شود، اما لیلی گلستان، به‌عنوان نماینده گالری‌دار‌ها، در این مراسم حضور فعالی داشته است.

گلستان در سخنرانی‌اش در مراسم افتتاحیه گفت: «نخستین بار است که گالری‌داران تهرانی و شهرستانی در جشنواره فجر حضور دارند و دلیل این حضور کسانی هستند که در حال حاضر در راس مدیریت هنرهای تجسمی کشور قرار دارند و خیلی خوب این کار را انجام می‌دهند.» او در ادامه از دست‌اندر‌کاران این جشنواره تشکر و اعلام کرد که مسئولان از اعتبار سی ساله او خوب مراقبت کرده‌اند.

این در حالی است که بسیاری از هنرمندها و گالری‌های مطرح ایرانی شرکت در این جشنواره را تاییدی بر اعمال‌نظر‌ها، سانسور و کنترل وزارت ارشاد بر آثار هنری می‌بینند و از شرکت در چنین مراسمی خودداری می‌کنند.

بی‌برنامگی و تغییر داور

فرزاد فرجی، رییس انجمن هنرمندان سفالگر ایران و داور بخش سرامیک در یازدهمین جشنواره تجسمی فجر، از عدم برنامه‌ریزی درست اظهار نارضایتی کرد. او در مجموع جشنواره تجسمی فجر را، با وجود این‌که یازدهمین دوره‌اش را پشت سر می‌گذارد، با توجه به آزمون و خطاهایی که در سال‌های نخست داشته است، به لحاظ تجربه‌ای، جشنواره‌ای نوپا به حساب آورد.

فرجی یادآور شد: «شاید بتوان گفت که جشنواره تجسمی فجر هنوز نتوانسته، همانند سایر جشنواره‌های فجر، در حوزه سیاست‌گذاری هر‌چه بهتر برای برنامه‌های جدید و پیشبرد اهداف با‌پختگی بیشتر به نتیجه مطلوب دست یابد. جشنواره تجسمی فجر نیاز به زمان و مطالعه بیشتری دارد.»

خبر تغییر ناگهانی یکی از داورهای بخش عکاسی جشنواره بدون بازتاب رسانه‌ای از دیگر نشانه‌های عدم برنامه‌ریزی درست جشنواره تجسمی امسال بود. پیش از این، اعلام شده بود بخش عکس این جشنواره به دبیری کیارنگ علایی و با حضور مهرداد افسری، بهنام صدیقی و شادی قدیریان کار خود را انجام می‌دهد، اما در صفحه اینستاگرام موسسه توسعه هنرهای تجسمی معاصر اعلام شد که شادی قدیریان از این بخش حذف و محمدرضا شریف‌زاده، عضو هیات علمی دانشکده هنر دانشگاه آزاد تهران، جایگزین او شده است.

در توضیح این‌که چرا این جایگزینی صورت گرفته است هم‌زمانی نمایشگاه شادی قدیریان در اسپانیا و جشنواره تجسمی فجر مطرح شده است. این در حالی است که بسیاری از خبر‌گزاری‌های اصول‌گرا، از جمله خبر‌گزاری فارس و دفاع مقدس، از حذف شادی قدیریان ابراز خشنودی کردند و خبر را این‌گونه اعلام کردند: «یک عکاس که رگه‌های فمینیستی در عکس‌هایش بارها حاشیه‌ساز شده بود، در اقدامی عجیب، به‌عنوان داور یازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر انتخاب شد. حال به نظر می‌رسد برگزارکنندگان این اشتباه خود را اصلاح کرده‌‌اند.» در خبر‌گزاری دفاع مقدس، بعد از اظهار تاسف از انتخاب شادی قدیریان و خشنودی از حذف او، ابراز امیدواری شده است که یازدهمین جشنواره هنر‌های تجسمی فجر در آستانه چهل سالگی انقلاب اسلامی به هنر متعهد، دینی و انقلابی توجه بیشتری داشته باشد؛ عباراتی که مورد تاکید رهبر انقلاب اسلامی است.

هر‌چند، هادی مظفری، رییس شورای سیاست‌گذاری جشنواره، معتقد است خط‌‌کشی بین هنرمندان و تقسیم هنر به انقلابی و ضد‌انقلابی کار درستی نیست.