قبل از فرا رسیدن فصل زمستان، سرما و برف و بوران شدید سریع‌تر از دیگر نقاط ایران، به مناطق مرزی کردستان می‌آید و تا ماه‌ها پس از آن هم ماندگار است، یک ماندگاری طولانی و ناسازگاری طبیعت که به وضعیت بحرانی و تراژیک این منطقه بیش از پیش تداوم می‌بخشد.

پوشیده شدن مناطق و کوه‌های صعب‌العبور مرزهای کردستان از برف‌های سنگین که به‌دلیل نبودِ فرصت‌های شغلی کافی، فقر مضاعف و بسته شدن معابر رسمی، به مسیری هولناک برای امرار معاش روزمره بخش زیادی از اهالی این منطقه مبدل شده است، بیش از هر زمان دیگری جان کولبران مرزی را به خطر انداخته است.

در سال‌های گذشته، نه تنها تعقیب و گریز‌های پی‌درپی، سقوط از ارتفاعات، ضبط بار و وسایل، ضرب‌و‌شتم، انفجار مین‌های به‌جا‌مانده از دوران جنگ و در نهایت، شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی، بلکه ریزش بهمن، گرفتاری در برف و کولاک و سرمازدگی هم تهدیدی بالقوه و خطری جدی برای جان و سلامت کولبران بوده است.

شبکه حقوق بشر کردستان، روز سه‌شنبه ۲۶ آذرماه، در گزارشی از گرفتار شدن گروهی از کولبران در برف و بوران در گردنه «ته‌ته» اورامانات خبر داده بود. این نهاد حقوق بشری در ادامه گزارش، همچنین از پیدا شدن جسد نوجوانی ۱۷ ساله به نام آزاد خسروی در همان حوالی خبر داده بود.

این کولبر نوجوان همراه برادرش فرهاد خسروی، ۱۴ ساله، اهل روستای «نی» از توابع مریوان، برای جابه‌جایی و حمل بار، شامگاه دوشنبه ۲۵ آذرماه، مسیرشان به برف و کولاک خورده بود.

در مناطق مرزی کردستان، تعداد خانواده‌هایی که فرزندان زیر سن قانونی به‌اجبار سرپرستی یا تامین خرج خانواده از طریق کولبری را به دوش دارند کم نیست ولی تاکنون، به دلایلی چون نبود رسانه‌ای مستقل و پراکندگی آن‌ها، آمار رسمی و شمار این افراد مشخص نشده است. 

پس از بازتاب این خبر، هزاران نفر از اهالی منطقه گروهی بسیج شدند و جست‌و‌جو برای یافتن فرهاد خسروی را شروع کردند.

در این مدت، همچنین تصویری از فرهاد خسروی با لباس ورزشی یکی از باشگا‌ه‌های فوتبال منتشر شد و در ذهن مخاطبان این پرسش را ایجاد کرد که چرا یک نوجوان به‌جای تحصیل و ورزش بایستی به کولبری روی بیاورد؟

برخی کاربران رسانه‌های اجتماعی با بازنشر تصاویری از فریدون درخشانی یا همان کوچر بیرکار، ریاضیدان و برنده جایزه فیلدز که خود اهل روستای نی در مریوان است، به این خبر واکنش نشان دادند و نوشتند: «قطعا اگر کوچر بیرکار هم در کردستان بود، کولبر می‌شد.»

طرح چنین پرسش و گفته‌هایی در حالی است که هر سال ده‌ها کولبر و کاسبکار مرزی در کوهستان‌های مرزی کردستان در اثر حوادث طبیعی یا با شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی کشته و زخمی می‌شوند.

بنا بر آمارهای سازمان‌های حقوق بشری، از ابتدای سال ۲۰۱۹ تاکنون، هفت کولبر زیر ۱۸ سال در مرزهای کردستان کشته شده‌‌اند و یک تن نیز زخمی شده‌ است.

راهی برای کسب درآمد یا قتلگاه؟ 

گردنه ته‌ته اورامانات یکی از خطرناک‌ترین، صعب‌العبورترین و مرتفع‌ترین مناطق مرزی کردستان ایران است که هر سال به‌دلیل بارش سنگین برف، مسیرهای ارتباطی شهرستان پاوه در استان کرمانشاه با سروآباد و مریوان در استان کردستان تا اوایل و گاهی تا اواسط فصل بهار، مسدود می‌شود. این منطقه خطرناک در سال‌های گذشته به یکی از قتلگاه‌های اصلی کولبرانی تبدیل شده است که بایستی برای سیر کردن شکم خانواده‌شان چنین خطرهایی را به جان بخرند.

بر اساس آمار‌های سازمان‌های حقوق بشری کردستان، از زمستان ۱۳۹۶ تاکنون، ۱۷ کولبر در اثر سرمازدگی و ریزش بهمن جان خود را از دست داده‌اند.

به‌خاطر «یک تکه نان» 

پس از حدود چهار روز، با تلاش‌های مردمی، جسد بی‌جان فرهاد خسروی در گردنه ته‌ته اورامانات در حالی پیدا شد که گفته می‌شود کتش را در آخرین لحظات زندگی روی برادرش آزاد انداخته بود.

«دستاشو مشت کرده» و «مشت گره‌کرده» هشتگ‌هایی است که روز جمعه ۲۹ آذرماه، پس از انتشار اولین تصاویر جسد فرهاد خسروی، در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد.

هزاران شهروند در حالی که جسد این کولبر جوان را تا روستای نی، زادگاهش، بدرقه ‌می‌کردند، با در دست گرفتن «تکه‌ای نان» و شعار‌هایی چون «جگرمان سوخت، برای نان شهید داده‌ایم»، نسبت به وضعیت کولبران اعتراض کردند.

صدها شهروند از روستاها و شهر‌های اطراف هنگام تشییع پیکر فرهاد خسروی با سر دادن شعارهایی تند علیه حکومت جمهوری اسلامی مانند «مرگ بر دیکتاتور» و با خواندن سرودهای حماسی و شناخته‌شده جنبش کردها مانند «ای شهیدان، ای شهیدان، نمی‌میرد نام و نشانتان» در مراسم خاکسپاری حضور پیدا کردند.

این حرکت اعتراضی در حالی است که هنوز چهلم معترضانی که در اعتراض‌های آبان‌ماه مریوان جان خود را از دست دادند، نشده است، اعتراض‌هایی که در واکنش به گرانی بنزین، دست‌کم به کشته شدن ۱۱ تن در این شهر کوچک منجر شد.

علی ربیعی، سخنگوی دولت، در واکنش به جان باختن این دو برادر کولبر گفت: «مرگ حق است و مایه تاثر، اما بعضی جان‌ باختن‌ها جان‌سوزتر و دل‌گدازترند.»

در سایه تهدیدهای اخیر فرماندهان ارشد نیروهای مرزبانی علیه کولبران، این اوج واکنش و مسئولیت‌پذیری مسئولان دولتی در قبال مرگ هر‌روزه کولبران برای به دست آوردن «تکه‌ای نان» است.

بر اساس آماری که شبکه حقوق بشر کردستان منتشر کرده است، از ابتدای آذرماه تاکنون، ۹ کولبر و کاسبکار در مناطق مرزی کردستان به ضرب گلوله‌ نیروهای نظامی و در اثر حوادث طبیعی چون سرمازدگی کشته و ۷ تن دیگر مجروح شده‌اند.

ساماندهی کولبران

در چند سال گذشته، هر بار با افزایش آمار کشته شدن کولبران، بحث ساماندهی آن‌ها از سوی برخی نمایندگان مناطق کردنشین مطرح می‌شود.

آسیه آریانفر، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری، در این‌باره به ایران اینترنشنال گفت: «تاکنون اقدامی در راستای ساماندهی کولبران از سوی دولت صورت نگرفته است، چرا که اولا کولبری به لحاظ وجود شرایط سخت و تهدیدات جانی و نقض کرامت انسانی، نمی‌تواند مصداق حرفه و شغل باشد و در واقع، کولبری عملی است که عده بسیاری به‌دلیل فقدان شغل و منبع درآمد و علی‌رغم وجود خطرات متعدد، به آن تن می‌دهند. لذا آنچه باید مد‌نظر قرار گیرد، ایجاد بستر مناسب و فراهم نمودن شرایط اشتغال افراد بیکار متناسب با شان و کرامت انسانی و برقراری عدالت اجتماعی و تقسیم برابر و عادلانه فرصت‌های شغلی برای کلیه اشخاص مستقر در این جغرافیای انسانی است.»

شلیک مستقیم به کولبران 

جدا از مرگ روزافزون کولبران در اثر حوادث طبیعی، شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی نیز جان کولبران را تهدید می‌کند.

آسیه آریانفر، حقوقدان، در این مورد گفت: «بنده در چند مورد، مذاکراتی با قضات رسیدگی‌کننده داشته‌ام و به‌وضوح شاهد اعتقاد ایشان مبنی بر مستحق بودن کولبران به قتل بوده‌ام. عمده استناد ایشان به این امر است که این شخص با حضور در نقطه صفر مرزی خود را به مهلکه انداخته است، چرا که علم به خطر داشته و با علم به این‌که ممکن است در این منطقه هدف تیراندازی قرار گیرد، در محل حضور یافته، لذا مستحق قتل است، فرضی که فارغ از قانونی بودن یا نبودن تیراندازی صورت‌گرفته از سوی ماموران، عمل ایشان را توجیه می‌نماید. لذا با چنین دیدگاهی، اصولا نیازی به بررسی و حضور کارشناس مستقل و احراز تحقق شرایط قانونی به‌کارگیری سلاح مصوب ۱۳۷۳ و احراز تخلف ماموران نبوده و امید به احقاق حق در دادگاه‌ها با وجود چنین تفکری، خیالی باطل است.»

گفته‌های این حقوقدان در حالی است که بر اساس آمار کولبر‌نیوز، که خبرهای مربوط به کولبران را پوشش می‌دهد، تنها در شش ماه نخست سال جاری، ۱۱۹ کولبر و کاسبکار مرزی با شلیک مستقیم نیروهای نظامی و عواملی چون ریزش بهمن و سقوط از ارتفاعات، کشته و زخمی شده‌اند، که از مجموع ۳۹ کولبر کشته‌شده، ۲۹ کولبر به ضرب گلوله‌ نیروهای مرزبانی کشته شده‌اند.