سوم تیر، سالگرد قتل میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل، روشنفکر مشروطه‌خواه است. این اتفاق یک‌ روز پس از توب بستن مجلس شورای ملی از سوی محمدعلی شاه قاجار، درضدیت با مشروطه اتفاق افتاد.

نام صور اسرافیل به همراه سید جمال‌الدین واعظ، یا همان ملک‌المتکلمین، در فهرست هشت نفری قرار داشت که محمدعلی شاه پیش از به توپ بستن مجلس در روز سه‌شنبه ۲ تیر ۱۲۸۷ شمسی (۲۳ ژوئن ۱۹۰۸) ابتدا درخواست تبعید آن‌ها را از ایران کرده بود. تصمیم فوق با مقاومت مجلس آنزمان ایران روبرو شد و عملی نشد.

بدین منوال پس از به توپ بستن مجلس صوراسرافیل به همراه گروهی دیگر از مشروطه‌خواهان دستگیر شد و به دستور محمدعلی‌شاه روز چهارشنبه ۳ تیر ۱۲۸۷ به همراه ملک‌المتکلمین و قاضی اردافی، در باغ‌ شاه پس از شکنجه، اعدام شد.

 

روایت احمد کسروی از قتل صوراسرافیل

احمد کسروی نویسنده و روشنفکر معروف دوران پس از مشروطه، در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» نحوه به قتل رسیدن جهانگیرخان صوراسرافیل (به همراه ملک‌المتکلمین) در ۳ تیر را شرح داده است و می‌نویسد: «امروز در شهر همچنان آزادی‌خواهان را جست‌وجو می‌کردند و هر که را می‌یافتند، دستگیر کرده به باغ شاه می‌بردند».

کسروی می‌گوید، امروز ملک‌المتکلمین و میرزا جهانگیر خان را «بی‌آنکه بازپرسی کنند»، کشتند و از قول  میرزا علی‌اکبرخان ارادقی (برادر یکی دیگر از متهمان) که در شب واقعه خود در باغ شاه با آن دو تن دیگر هم‌زنجیر ‌بوده می‌گوید: «شب چهارشنبه را که با آن سختی به پایان رساندیم، بامدادان از خواب برخاستیم و قزاقان هر هشت تن را به یک زنجیر بسته بودند...حاجی ملک‌المتکلمین و برادرم قاضی به خوردن تریاک عادت ‌داشتند؛ برای هر دو تریاک آوردند و چون اندکی گذشت دو تن فراش برای بردن ملک و میرزا جهانگیرخان آمدند و ایشان را از قطار بیرون آورده و به گردن هر یکی زنجیر شکاری زده و گفتند: «برخیزید بیایید»، گویا هر دو دانستند که برای کشتن می‌برندشان.»

ملک دم در با آواز دلکش و بلند خود این شعر را خواند:

ما بارگه دادیم این رفت ستم برما/ بر بارگه عدوان آیا چه رسد خذلان

این را خواند و پا از در بیرون گذاشت. ما همگی اندوهگین شدیم و این اندوه چند برابر شد هنگامی که دیدیم آن دو فراش زنجیرهایی را که به گردن ملک و میرزا جهانگیرخان زده و ایشان را برده بودند، برگردانده و در جلوی اتاق به روی دیگر زنجیرها انداختند و ما بی‌گمان شدیم که کار آن بیچارگان به پایان رسیده است».

نقش لیاخوف روسی در قتل صوراسرافیل

در ادامه یاداشت کسروی در مورد این اعدام از قول اردافی آمده است: «حاج محمدتقی از برادرم پرسید: دیشب که شما را بردند کجا رفتید و بازگشتید؟ برادرم گفت: ما را نزد لیاخوف بردند که می‌خواست ما را ببیند. خود سخنی نگفت ولی شاپشال که پهلویش ‌بود به میرزا جهانگیرخان شماتت کرد و گفت: «من جهود زاده‌ام؟» سپس سرکرده‌ای که ما را برده بود راپورت گفتار مرا در قزاقخانه به لیاخوف داد و چون ما را برگردانید، بی‌گمان بودیم هر سه را خواهند کشت. کنون نمی‌دانم چرا مرا به کشتن نبردند؟»

خانه محل قبر صور اسرافیل و ملک المتکلمین: مخروبه

آرامگاه صوراسرافیل و ملک‌المتکلمین در حیاط دو خانه‌ مخروبه‌ای قرار دارد که در منطقه ۱۱ تهران واقع است و تا مدت‌ها مخروبه بود. در سال ۱۳۹۲ خبرنگار ایسنا در بازدید از این خانه‌های مزبور نوشت: «در حیاط خانه و در کنار وسایل انبارشده‌ی سرایدار آجرهای ریخته‌شده از سایبانی جمع شده که برای محافظت از قبر دو روزنامه‌نگار ایجاد شده بود تا از نور آفتاب و برف و باران مصون بماند، اما حالا خود بلای جان قبرها شده است».

پس از مدت‌ها و در پی اعتراضات علاقمندان به حفظ میراث فرهنگی سرانجام در آبان سال ۱۳۹۶ شهردار منطقه ۱۱ تهران پس از گفتگو با خبرنگاران قول بازسازی خانه‌های مزبور را داد.