سالانه به‌دلیل مرگ‌ومیر ناشی‌از تصادف‌های جاده‌ای و حوادثی همچون سیل، زلزله و همچنین اعتیاد همسرانِ مرد به مواد مخدر و درآمد نداشتن آن‌ها، حدود ۱۵ درصد به جمعیت زنان سرپرست خانوار اضافه می‌شود. بنابر اعلام سازمان بهزیستی، طی ١٠ سال گذشته، هر سال تعداد ٦٠هزار و  ٣٠٠ نفر به این جمعیت، اضافه شده است.

چندی پیش، منابع رسمی در ایران، تعداد این افراد را  ۳ میلیون و ۱۰۰ نفر اعلام کردند؛ آماری که به گفته فاطمه ذوالقدر، عضو هیأت رئیسه فراکسیون زنان در مجلس، بیش از این میزان است.

زهرا آشتیانی، فعال حوزه زنان و دبیر فراکسیون خانواده در مجلس شورای اسلامی، می‌گوید: ١٦ درصد از زنان سرپرست خانوار، جوان‌‌اند.

او می‌افزاید: «اگر نتوانیم کنترل و حمایت درستی از زنان سرپرست خانوار داشته باشیم، نمی‌توانیم مانع از ورود آن‌ها به چرخه آسیب‌های اجتماعی  شویم.»

راه‌های نرفته مجلس و دولت

بیش از ٣٥ سال است که موضوع زنان سرپرست خانوار در مجلس شورای اسلامی مطرح و طرح‌های پیشنهادی برای رسیدگی به معضلات این قشر جامعه، از دولتی به دولت دیگر منتقل می‌شود که درنهایت هیچ گشایشی در وضعیت این افراد دیده نمی‌شود.

مجلس شورای اسلامی در برنامه ششم توسعه، دولت را موظف کرد که در جهت ساماندهی زنان سرپرست‌ خانوار، اقداماتی را انجام دهد، از این‌رو برای بیمه این زنان، مبلغ ۲۳۰ میلیارد تومان در نظر گرفت تا در اختیار کمیته امداد و سازمان بهزیستی قرار گیرد و بر روند تخصیص آن هم نظارت شود. دولت برای سال ۹۷، بودجه کمیته امداد را به میزان ۱۰درصد و بودجه سازمان بهزیستی را نیز به میزان ٩/٥ درصد افزایش داد که احتمالاً مبلغ تخصیص داده شده برای زنان سرپرست خانواده در همین افزایش بودجه لحاظ شده است.

مجلس همچنین از دولت خواست که در برنامه ششم توسعه، نسبت‌به موضوع زنان سرپرست خانوار اقداماتی انجام دهد و طرح توانمندسازی که قرار بود در برنامه چهارم توسعه به اجرا درآید را عملیاتی کند؛ اما این دولت نیز نتوانست در این راستا گام مؤثری بردارد و همچنان موفق به اجرایی کردن طرح توانمندسازی، نشده است.

نقص اجرای قوانین و نبود متولی خاص

«قانون تأمین زنان و کودکان بی سرپرست» در آبان‌ماه سال ۷۱ ازسوی مجلس وقت تصویب شد که به‌دلیل کمبود منابع و موانع سد راه، نتوانست اجرایی شود. از آن زمان تاکنون، اقدام چشمگیری برای زنان این قشر از جامعه صورت نگرفته است. حسن روحانی در بودجه سال ۹۷، مبلغ  ۲۳۰ میلیارد تومان برای بیمه اجتماعی زنان سرپرست خانوار درنظر گرفت که انتظار می‌رود بهزیستی با تخصیص آن به وظیفه قانونی خود عمل کند تا بخشی ازمشکلات این قشر، رفع شود؛ چرا که به گفته حسن فتحی، نماینده رزن در مجلس شورای اسلامی، زنانی که سرپرستی و حضانت فرزندان خود را بر عهده دارند، به دلیل فقر مالی، بی‌کاری و عوارض ناشی از آن، آسیب‌هایی آنان را تهدید می‌کند. به گفته فتحی، نبود متولی خاص و یک مسؤول اجرایی در حوزه آسیب‌های اجتماعی، باعث شده است که دولت، شورای اجتماعی تشکیل دهد که در این شورا، ۲۲ دستگاه اجرایی دخیل‌اند، اما وظیفه خود را به‌درستی انجام نمی‌دهند و هرکدام، دیگری را مقصر جلوه می‌دهند.

آمار ارائه‌شده ازسوی منابع رسمی در ایران، می‌گوید که در حال حاضر ۲۵ درصد ازدواج‌ها به طلاق منجر می‌شود و این مسأله یکی‌از دلایل افزایش آمار تعداد زنان سرپرست خانوار است.

سازمان ثبت احوال در ابتدای سال جاری اعلام کرد که در سال ۹۶، تعداد طلاق‌ها به حدود ۱۷۵ هزار مورد رسیده، که بیشترین آمار ثبت‌شده در تاریخ ایران است .

نقش آموزش و پرورش در ارائه آموزه‌های تربیتی

مهتا بذرافکن، دکترای جامعه شناسی تغییرات اجتماعی، در گفت‌وگو با وب‌سایت ایران‌اینترنشنال، درباره شرایط آموزشی خانواده‌هایی که  زنان سرپرستی آن‌ها را برعهده دارند، گفت: « وقتی ما با پدیده زنان سرپرست خانوار مواجه می‌شویم، یعنی این‌که فرزندان این خانواده‌ها تک‌والدی‌اند و یا حتی اگر نباشند، پدر نقش چندان پررنگی در تریبت این افراد نداشته یا ندارد؛ در نتیجه شرایط زندگی و تربیتی برای این خانواده‌ها، با سایرین متفاوت است.»

بذرافکن با اشاره به نقش آموزش‌ و پرورش در این شرایط گفت هنگامی‌که جامعه با چنین رقم بزرگی از «خانواده‌های تک‌والدی» مواجه است، آموزش و پرورش وظیفه دارد که شیوه «فرزندپروی تک‌والدی» را نیز به این زنان ارائه کند.

زنان سرپرست خانوار، افراد آسیب‌پذیر جامعه

طلاق، فوت یا از کارافتادگی همسر و مهاجرت از مهم‌ترین دلایلی است که موجب می‌شود زنان در جایگاه تنها سرپرست خانواده قرار گیرند و خانواده را اداره کنند؛ اما در این میان، زنانی هم وجود دارند که با وجود داشتن همسر، بار خانواره را به‌دوش می‌کشند.  

ناهید تاج‌الدین، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس، در تعریف زنان سرپرست خانوار، می‌گوید که  «وقتی صحبت از زنان سرپرست خانوار و حمایت از این جامعه هدف می‌کنیم، باید بدانیم کدام گروه از این زنان را و به چه صورت باید تحت حمایت قرار داد؛ چون هریک از این گروه‌ها در میان زنان سرپرست خانوار، مقتضای حمایتی ویژه خود را دارند که ما قانون جامع و مشخصی در این‌باره نداریم».

زنان سرپرست خانوار بر روی لبه تیغ

زهره آشتیانی، دبیر فراکسیون خانواده مجلس شورای اسلامی، چندی پیش با اشاره به مشکلات معیشتی زنان سرپرست خانوار، اعلام کرد: «رشد زنان سرپرست خانوار در ایران، با روند تصاعدی روبروست و  اگر کنترل و حمایت درستی از زنان سرپرست خانوار وجود نداشته باشد، نمی‌توان مانع از ورود آن‌ها به چرخه آسیب‌های اجتماعی شد و درنتیجه، با پدیده‌های دیگری روبه‌رو خواهیم شد.»

به گفته او در حال حاضر، سن زنان سرپرست خانوار به زیر ۲۰ سال رسیده که اگر شرایط نامطلوب این افراد، مطلوب نشود و آن‌ها نتوانند تحمل کنند، بدون شک این قشر بر روی « لبه تیغ آسیب و توانمندی» حرکت خواهند کرد.

دو میلیون نفر زن سرپرست خانوار بدون هیچ چتر حمایتی

در آخرین آمار اعلام‌شده ازسوی کمیته امداد، در حال حاضر، یک‌میلیون زن سرپرست خانواده تحت پوشش کمیته امدادند، که البته میزان دریافتی زنان سرپرست خانوار از کمیته امداد، ماهی پنجاه و پنج هزار تومان است. سازمان بهزیستی نیز در گزارش‌های اخیر خود اعلام کرد که ۱۸۰هزار خانواده زنان سرپرست خانوار، تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند.

آمار اعلام‌شده ازسوی این دو نهاد حمایتی، نشان می‌دهد که نزدیک به دومیلیون نفر از زنانی که سرپرست خانواده‌اند، از  همین خدمات اندک نیز بی‌بهره‌اند و خود به‌تنهایی چرخ زندگی‌شان را می چرخانند.

زینب با چهل و پنج سال سن، یکی از زنان سرپرست خانوار است. او در گفت‌و‌گویی با وب‌سایت ایران‌اینترنشنال به مشکلات زندگی خود اشاره کرد و گفت: «من پس از آنکه همسرم فوت شد، خیلی تلاش کردم تا بتوانم از حقوق کمیته امداد استفاده کنم که به سختی این اقدام میسر شد. کمیته امداد، ماهانه ۵۵ هزار تومان برای من واریز می کند که با دریافت یارانه، درآمد خانواده  به دویست هزار تومان هم نمی رسد.» او در حال حاضر، برای امرار معاش خانواده، از دو زن سالمند پرستاری می‌کند تا شاید بتواند زندگی را بچرخاند.



 

توانمندسازی زنان سرپرست خانوار برای زنان پایتخت

در حال حاضر شهرداری تهران، با برپایی ستادی با عنوان «ستاد توانمندسازی زنان سرپرست خانوار» در تلاش است، زنانی که در تعریف این جامعه هدف به‌عنوان زن سرپرست خانوار قرار دارند را مورد حمایت خود قرار داده و نسبت‌به شرایط آن‌ها که در چه گروهی قرار دارند، خدمات ارائه دهد.

این ستاد، ارتقای حس خودارزشمندی، خودباوری و اعتماد به نفس در جامعه و همچنین بهبود استعدادها و قابليت‌های زنان از طريق آموزش‌های عمومی و فنی و حرفه‌ای را از اهداف خود عنوان کرده است. طرح توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، درحالی برای زنان سرپرست خانوار تهران در نظر گرفته شده است که دیگر زنان شهرهای دور و نزدیک، از خدمات این طرح بی‌نصیب‌اند و به‌دلیل نداشتن مهارت کافی برای به‌دست آوردن شغل، تن به هر کاری می دهند.