کشتی‌گیران باید ببازند، جودوکاران به ناچار ایپون می‌­شوند، به شطرنج ­بازان می­‌گویند کیش و مات شو، پایش بیفتد در فوتبال هم گل به خودی می‌زنند تا با حریفان اسرائیلی روبرو نشوند. بزرگترین ورزشگاه قاره کهن را صد هزار تماشاگر مرد پر می‌­کند. بسیاری از ورزش‌ها تا همین چند سال گذشته برای زنان ممنوع بود و هنوز هم برخوردی از جنس تبعیض جنسیتی در ورزش ایران دیده می‌­شود. تبعیض‌هایی آشکار که تنها با تهدید یک فدراسیون جهانی برطرف می‌­شود و بعد از مدتی که آب‌ها از آسیاب افتاد، دوباره برقرار می‌­شوند. کارنامه ۴۱ ساله ورزش در جمهوری اسلامی‌ بیشتر شبیه خودزنی است و به جای پیروی از قوانین اتحادیه‌های جهانی با نگاهی ایدئولوژیک و با استناد به قوانین فقهی اداره می‌­شود. اداره امور فدراسیون­‌ها با خطر تعلیق مواجه شده­ است و نخبگان ورزشکار یکی پس از دیگری برای رسیدن به نیازهای اولیه و تباه نشدن آینده‌شان به کشوری دیگر پناهنده می‌شوند. زنان اما در این میان اصلی­‌ترین گروهی هستند که با تبعیض جنسیتی در ورزش روبرو شده­‌اند. یک روز با واژه ریحانه خطاب می‌­شوند و روز بعد از ورودشان به زورخانه جلوگیری می‌­شود. و حالا در هزار توی مشکلات ورزش ایران یک خودزنی دیگر به راه افتاده است و اینبار در ورزش بوکس، تبعیض جنسیتی به راه انداخته­‌اند؛ «بوکس برای زنان ممنوع».

دهه هفتاد؛ حضور زنان در ورزش بعد از انقلاب  

بعد از انقلاب ۵۷ و روی کار آمدن حکومتی که حجاب را به عنوان یکی از مولفه‌های اصلی خود به نیمی‌ از جمعیت ایران تحمیل کرد، باعث شد تا زنان ورزشکار ایرانی نه تنها از عرصه‌های قهرمانی حذف شوند بلکه تمامی‌امکانات ورزشی که تا پیش از آن زنان امکان استفاده از آن را داشتند، در اختیار مردان قرار بگیرد. اگر نگاهی به تاریخچه ورزش زنان در ایران پس از انقلاب بیندازیم، تا سال ۱۳۷۲ هیچ نمونه ای از حضور زنان در ورزش آماتور و قهرمانی وجود ندارد. در ابتدای دهه هفتاد اما با روی کار آمدن فائزه‌ هاشمی‌ رفسنجانی به عنوان رئیس فدراسیون اسلامی‌ ورزش زنان، آرام آرام ورزش زنان در ایران با محدودیت‌های بسیار زیاد و البته در رشته­‌هایی محدود شروع به فعالیت کرد. نخستین حضور زنان ورزشکار ایرانی در یک عرصه بین‌المللی در سال ۱۳۷۲ با میزبانی ایران در نخستین دوره بازی‌های زنان کشورهای اسلامی‌(تهران) بود. فائزه‌ هاشمی‌ در گفت‌وگویی با روزنامه شرق درباره نخستین حضور زنان ورزشکار ایرانی در رویدادی بین‌المللی گفت: «در آن دوران دختران ما نمی‌توانستند اعزام برون‌مرزی داشته باشند، فقط در مسابقات داخلی شرکت می‌کردند و همین موضوع باعث بی‌انگیزگی شده بود. در واقع وقتی دیدیم دختران ما برای خروج از کشور و حضور در مسابقات مختلف به خاطر مسئله حجاب مشکل دارند، گفتیم مسابقاتی برای کشورهای اسلامی‌ ترتیب دهیم تا یک راه دیگر برای اثبات توانایی دخترانمان وجود داشته باشد و انگیزه‌هایشان برگردد». این نخستین حضور زنان بعد از انقلاب اسلامی‌ در عرصه‌های بین المللی ورزش بود اما سه سال بعد لیدا فریمان پرچمدار کاروان ایران در رقابت­‌های المپیک شد که البته در همان دوران بسیاری از علما نسبت به این موضوع واکنش منفی نشان دادند و رئیس وقت سازمان تربیت بدنی تا پای برکناری رفت.

نخستین اعتراضات بین‌­المللی به تبعیض

میانه‌های دهه ۸۰ کمیته بین‌المللی المپیک به سمت تدوین قانون جدیدی برای ورزش حرکت کرد که در نقطه مقابل تفکرات حکومت جمهوری اسلامی‌ قرار داشت و می‌توانست کار را برای ورزش ایران سخت کند. در بحبوحه اعتراضات به نتیجه انتخابات سال ۸۸، کمیته بین‌المللی المپیک نامه­‌ای مهم برای کمیته ملی المپیک ایران ارسال می­‌کند که تا مدت‌ها این نامه و محتویاتش از چشم رسانه‌های داخلی دور ماند و البته اجازه انتشار نداشت. در این نامه به صراحت اعلام شده بود که (آی او سی) در نظر دارد تمام کشورها، برای تمام رشته‌های المپیکی، دو تیم برابر زنان و مردان در اختیار داشته باشند، در غیر اینصورت در ابتدا از حضور آن رشته ورزشی در رقابت‌­های جهانی و سپس از حضور در المپیک جلوگیری خواهد شد. در راستای نامه‌­ای که کمیته بین‌المللی برای کشورهای عضو ارسال کرده بود، چند نامه مهم از فدراسیون­‌های جهانی فوتبال، کشتی، وزنه‌برداری، تکواندو و بوکس به دست ایران رسید که تکمیل کننده دستور اولیه کمیته بین‌المللی بود. فدراسیون­‌هایی برای ایران نامه ارسال کردند که پیش از آن ایران در آن رشته‌ها به دلیل محدودیت‌هایی که حجاب ایجاد کرده بود، فعالیتی نداشتند و به این ترتیب ایران در خطر از دست دادن رشته‌هایی بود که اتفاقا بر روی مدال‌­های آن در رقابت‌­های مختلف حساب ویژه­‌ای باز کرده بود.

دردسر بزرگ بعد از المپیک ریو

پیش از المپیک ۲۰۱۲ لندن، فدراسیون­‌های جهانی موظف شدند در مکاتبه و هماهنگی کامل با کشورهای عضو، مسیر ورود زنان و برابری سهمیه زنان و مردان را دنبال کنند و در این بین فدراسیون کشتی، وزنه‌برداری و بوکس ایران بیشتر از سایر فدراسیون‌­ها مورد هدف قرار گرفتند چرا که تا پیش از آن در رشته­‌های یاد شده به هیچ عنوان ورود زنان را به دلیل آنچه (نامناسب بودن این ورزش­‌ها برای زنان و مخالفت فدراسیون­‌های جهانی با رعایت حجاب ورزشکاران) یاد شده بود، فعالیتی نداشتند. کمیته بین‌المللی المپیک اما سرانجام در جلسه هیات رئیسه که در خلال المپیک ۲۰۱۶ ریودوژانیرو داشت، طرحی که از سال ۲۰۰۹ به دنبالش بود را به تصویب تمام اعضای هیات اجرایی رساند و قانون برابری جنسیتی بین سهمیه‌های زنان و مردان در رشته‌های المپیکی را تصویب کرد، طرحی که برای کشوری مانند ایران با نظام ایدئولوژیک حاکم، تبدیل به دردسری بزرگ ­شد. در سال ۲۰۱۶ نامه‌های بسیار جدی و تهدید آمیز برای کمیته ملی المپیک ایران با موضوع راه اندازی و حضور جدی زنان در رشته‌های المپیکی ارسال شد که علیرغم تکذیب مسئولان ورزش ایران اما حکایت از برخوردی جدی داشت که می‌توانست باعث حذف برخی سهمیه‌های ایران در المپیک بعدی یعنی (۲۰۲۰ توکیو) شود. در این بین و در یکی دو سال گذشته برخی فدراسیون­‌ها مانند کشتی و وزنه‌برداری فعالیت‌های خود در حوزه زنان را آغاز کردند، فعالیت‌هایی که هر چند از کیفیت بالایی برخوردار نیست اما حداقل باعث رفع موقت تهدید از سوی اتحادیه‌های جهانی شده است.

یک پیام کاملا جدی؛ ما بوکس زنان نداریم

تاریخچه رشته بوکس در ایران بعد از انقلاب بسیار جالب و همیشه آمیخته با فتوای علما بوده است. تا مدت‌ها بعد از انقلاب، رشته بوکس که اتفاقا از رشته­‌های مهم المپیکی محسوب می‌­شود، برای مردان نیز جایز نبود اما حضور متمادی ناطق نوری در راس مدیریت این فدراسیون و مناسبات خانوادگی وی، سرانجام این ورزش را از پرده‌نشینی خارج کرد. نام ورزش بوکس ایران اما برای کمیته بین‌المللی المپیک همواره با مسئله تبعیض جنسیتی هم‌­ردیف بوده است، به خصوص زمانی که مسئولان بلند پایه فدراسیون بوکس ایران به صراحت از عدم وجود این رشته ورزشی برای زنان یاد کردند. هر چند پیش از المپیک لندن، فدراسیون بوکس ایران تهدید شده بود که در صورت عدم فعالیت در بوکس زنان، سهمیه‌های المپیکی‌اش لغو خواهد شد و همین موضوع باعث راه اندازی نصف و نیمه این رشته برای زنان شد، اما در عمل هیچوقت فعالیتی جدی انجام نشد. تنش بین اتحادیه جهانی و فدراسیون بوکس ایران در سال ۲۰۱۹ بالا گرفت و ماجرا از خبر غافلگیر کننده‌ای آغاز شد که بر روی خروجی وب‌سایت فدراسیون جهانی قرار گرفت. اتحادیه جهانی بوکس اعلام کرد که زنان مسلمان می‌توانند با حجاب در مسابقات بین‌المللی شرکت کنند. رییس فدراسیون بوکس ایران در واکنش به این موضوع گفت که این مساله نتیجه پیگیری کشورهای اسلامی، و در راس آن‌ها ایران است. اما در زمان برگزاری جلسات اتحادیه جهانی بوکس در این باره، زنان ایرانی حتی حق حضور در رقابت‌های داخلی را هم نداشتند. این‌که فدراسیونی به زنانش اجازه حضور در رقابت‌های داخلی را ندهد و همزمان برای کسب مجوز بین‌المللی تلاش کند قابل باور نیست. نایب رئیس فدراسیون ایران هم قبلا گفته بود اگر بوکس زنان تا ۳ سال دیگر (۲۰۲۱) در کشور راه‌اندازی نشود، فدراسیون ایران تعلیق می‌شود.

آپرکات خودی‌ها به بوکس ایران

سال ۲۰۱۹ وقتی صدف خادم به عنوان بوکسور زن ایرانی، بدون حجاب در مسابقات فرانسه حضور پیدا کرد، فدراسیون بوکس جمهوری اسلامی‌در یک خودزنی بزرگ و با انتشار یک بیانیه رسمی‌ بر روی وب­سایت رسمی‌فدراسیون اعلام کرد؛ «با عنایت به اینکه فدراسیون بوکس جمهوری اسلامی‌ ایران در حوزه بانوان هیچ گونه فعالیتی ندارد، لذا برگزاری مسابقات و تمرینات این رشته ورزشی در هر مکانی مربوط به این فدراسیون نیست و مسئولیت آن با برگزارکنندگان یا شخص شرکت کننده خواهد بود». ماجرایی که نه تنها باعث عدم بازگشت و اعلام پناهندگی صدف خادم شد، حساسیت جدی اتحادیه جهانی را برانگیخت و رئیس فدراسیون بوکس ایران به اتحادیه جهانی (ایبا) تعهد داد که ایران در حال راه‌اندازی بوکس زنان است. اما خودزنی‌­های ورزشی همچنان ادامه دارد و آخرین آپرکات خودی­‌ها به بوکس ایران را حمید قبایی‌زاده (دبیرکل فدراسیون بوکس) زد. در شرایطی که فدراسیون­‌های جهانی بر روی مسئله برابری جنسیتی کار می‌­کنند و به ایران به عنوان کشوری مسئله‌دار در زمینه ورزش زنان نگاه می‌کنند، قبایی‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا پرده از حقیقتی تلخ برداشت: «در حال حاضر چند هزار نفر از زنان در سراسر کشور به طور غیرقانونی مشغول فعالیت در این رشته هستند و با توجه به عدم صدور مجوز از سوی وزارت ورزش، توسط فدراسیون هیچگونه نظارتی نمی‌توانیم داشته باشیم و این مسئله کار را سخت کرده است». موضوعی که فدراسیون بوکس ایران را با مشکلی جدید خواهد کرد و احتمالا آن را تا مرز تعلیق پیش خواهد برد. بوکس آخرین رشته­‌ای نیست که در ایران با محدودیت مواجه است و باید به لیست سیاه ورزش زنان از کشتی، وزنه برداری گرفته تا بوکس، دوچرخه سواری را هم اضافه کنیم که وضعیت نامناسبی دارد اما تا این لحظه با تهدید خاصی مواجه نشده است. مسلما این تنها فدراسیون فوتبال نیست که با تهدید فیفا برای باز شدن در ورزشگاه­‌ها به سوی زنان مواجه است، اگر کرونا اجازه برگزاری المپیک توکیو را صادر می‌­کرد، سایر ورزش­‌های ایران نیز با چالش ­های بزرگی مواجه می‌­شدند. چالشی به نام (برابری جنسیتی) که کمیته بین‌المللی المپیک با جدیت تمام به دنبال اجرای آن است.