سه ماه پس از برگزاری انتخابات پارلمانی افغانستان، کمیسیون انتخابات این کشور به‌تازگی نتیجه ابتدایی انتخابات مجلس نمایندگان کابل را اعلام کرد. با اعلام نتیجه انتخابات ابتدایی پایتخت، دروازه شمارش آرا بسته شد، اما داستان دنباله‌دار انتخابات هنوز ادامه دارد. بر اساس تقویم انتخابات، تازه کار کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی آغاز شده است. قرار است این کمیسیون به صدها شکایت درج‌شده در سراسر افغانستان رسیدگی کند. مقام‌های کمیسیون شکایات انتخاباتی گفته‌اند پس از رسیدگی به شکایت‌ها، قرار است در نتیجه نهایی انتخابات تغییرات بزرگی صورت گیرد.

نتیجه ابتدایی انتخابات پارلمانی برای بسیاری‌ در افغانستان ناامیدکننده بوده است. در این نتایج، اکثر چهره‌های سرشناس سیاسی کشور که خود را برای راهیابی به مجلس نامزد کرده بودند راه نیافته‌اند. در عوض، بیشتر چهره‌های ناآشنا اما ثروتمند راهی مجلس نمایندگان افغانستان شده‌اند. این نتیجه انتخابات با واکنش‌های مختلفی در میان شهروندان افغانستان مواجه شده است. برخی‌ مدعی‌اند که شماری از چهره‌های باسواد و سیاسی افغانستان برای ورود به مجلس رای لازم را آورده‌اند، اما فساد و تقلب گسترده کمیسیون انتخابات یا اشرف غنی در تبانی با کمیسیون برای خاموش کردن صدای مخالفانش مانع راهیابی آن‌ها به پارلمان کشور شده‌اند.  برخی دیگر اما می‌گویند ثروتمندان در جامعه فقیر افغانستان توانسته‌اند با صرف پول بیشتر رای بیشتری بیاورند؛ چرا که خرید‌و‌فروش رای در زمان برگزاری انتخابات سرزبان‌ها بود. در کنار این دیدگاه‌ها، یک نظر کلی هم در جامعه وجود دارد و آن برگزاری ضعیف و تقلب گسترده در انتخابات پارلمانی است.

بی‌اعتمادی و ضعف در برگزاری انتخابات فضای سیاسی این کشور را تحت تاثیر قرار داده است. علاوه بر بازنده‌های انتخابات پارلمانی و سیاستمداران مخالف دولت، رهبران دولت هم از نحوه برگزاری انتخابات انتقاد کردند و آن را مایه ناامیدی دموکراسی نوپای افغانستان می‌دانند. عبدالله عبدالله، رییس اجرایی دولت، به‌تازگی با لحنی طنزآمیز از زمان اعلام نتایج انتخابات انتقاد کرد و گفت اگر نفوس افغانستان برابر جمعیت چین بود، نتیجه انتخابات کشورش در قیامت اعلام می‌شد.

در کنار آقای عبدالله، سرور دانش، معاون رییس‌جمهوری افغانستان، هم زبان گشود و از ضعف مدیریتی در کمیسیون مستقل انتخابات افغانستان حرف زد. آقای دانش گفت انتخابات پارلمانی افغانستان حیثیت دولت و مردم را زیر سوال برده است. او خواستار اصلاحات جدی در کمیسیون انتخابات افغانستان شد.

اما چرا کار به این‌جا کشیده شد؟

پس از جنجال‌های طولانی‌مدت انتخابات ۲۰۱۴ ریاست‌جمهوری، حکومت وحدت ملی افغانستان به مردم این کشور وعده داد نقطه پایانی بر داستان تقلب در انتخابات می‌گذارد و در کمیسیون‌های انتخاباتی کشور اصلاحات لازم را به عمل می‌آورد تا رضایت مردم را فراهم کند. ماه‌ها از این حرف رهبران حکومت گذشت و سرانجام پس از نزدیک به دو سال، اختلاف‌نظرمیان رهبران حکومت بر سر گزینش کمیشنران کمیسیون انتخابات، محمد‌اشرف‌ غنی، رییس‌جمهوری کشور، کمیشنران (کمیسر یا مدیر انتخاباتی) تازه‌ای را برای کمیسیون‌های انتخاباتی انتخاب کرد.

از همان آغاز و با انتخاب چهرهای جدید در کمیسیون انتخابات، انتقادهای جدی مبنی بر عدم توان‌مندی آن‌ها از سوی مخالفان سیاسی دولت مطرح شد، اما حکومت به این انتقاد‌ها گوش نداد و آن‌ها را نادیده گرفت.

حالا با گذشت نزدیک به پنج سال، این نگرانی‌ها بار دیگر در آستانه برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو در حال شدت گرفتن است. رقیبان سیاسی اشرف غنی با توجه به انتخابات پارلمانی برگزار‌شده و وضعیت کمیسیون انتخابات، رقابت در میدان انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو را پر‌خطر می‌بینند. از نظر ملک ستیز، پژوهشگر افغان، اشرف‌ غنی بخت اول انتخابات پیش‌ِروست و با این دموکراسی شکسته افغانستان کسی نمی‌تواند او را از قدرت بیرون کند. آقای ستیز می‌گوید: «رییس‌جمهور غنی همه‌ منابع قدرت را به نفعش استفاده می‌برد. غنی از کارت قوم‌گرایی استفاده‌ خوبی می‌کند. با جهانیان به زبانشان صحبت می‌کند و گرایش‌های قبیله‌‌ای را با ذکاوت خاصی رهبری می‌کند. این رویکردها اشرف‌ غنی را پیروز میدان می‌سازد.»

اما تواب خور‌زنگ، که تجربه کار در حکومت محمد‌اشرف‌ غنی را دارد، باور دیگری دارد. «من فکر می‌کنم از لحاظ امکانات و فرصت‌ها رییس‌جمهور غنی در جایگاه بهتر قرار دارد، ولی این بدین معنی نیست که در مقابل ظرفیت‌های سیاسی جهت رقابت در بیرون از دستگاه دولتی وجود ندارد. افغانستان نیاز به همسویی در سطح سیاسیون بیرون از دولت دارد.»

نبود میدان سالم برای رقابت در انتخابات ریاست‌جمهوری به دموکراسی نیم‌بند افغانستان به‌شدت صدمه زده است.  به‌تازگی نواری صوتی از محمد‌یونس قانوی، معاون پیشین رییس‌جمهوری افغانستان، منتشر شد که در آن آقای قانونی اعتراف می‌کند او و گروه سیاسی‌اش به کرسی ریاست‌جمهوری کشور نمی‌رسند، از این رو، او ترجیح می‌دهد با تکتی (تیم انتخاباتی) یکجا شود که توانایی بیرون کردن اشرف غنی را از اریکه قدرت داشته باشد. روز جمعه ۲۸ دی‌ماه،  یونس قانونی تاجیک‌تبار همراه محمد محقق، از رهبران سنتی هزاره، از تیم انتخاباتی حنیف اتمر پشتون‌تبار اعلام حمایت کردند. آرایش تیم جدید به رهبری حنیف اتمر اولین تیم قدرتمند انتخاباتی رقیب اشرف‌ غنی محسوب می‌شود.

طی هجده سال گذشته، بازی‌های قومی در انتخابات‌های افغانستان حرف اول را زده است. هرچند تکت‌های قدرتمندی در انتخابات‌های گذشته شکل گرفتند، اما هیچ‌یک نتوانست در مقابل کارت قومی به موفقیت برسد.

آصف آشنا، از دیگر کارشناسان أفغانستان، در صفحه فیسبوکش یونس قانونی و محمد محقق را مخاطب قرار داد و نوشت: «به یونس قانونی و محمد محقق خاطرنشان می‌کنم اگر عقل و شعور سیاسی و حافظه‌ تاریخی‌مان سر جای خودش باشد، غنی فرد نیست که با پشتوانه‌ فرد دیگری در مقابلش ایستاد شویم. غنی یک باور و پندار، یک برنامه و سازوکار برای ابقای هژمونی و ایجاد حاکمیت قومی در کشور است و باید در مقابلش ایستاد.»

حساسیت اردوگاه مخالف محمد‌اشرف‌ غنی، رییس‌جمهوری افغانستان، پس از انتخابات سال ۲۰۱۴ بیشتر شده است، که به باور مخالفان آقای غنی، او پیروز بلامنازع میدان نبوده است.

حالا بی‌‌اعتمادی به کارکرد کمیسیون انتخابات و حضور آقای غنی در راس قدرت زمزمه‌های تعیین نتیجه انتخابات از سوی تیم حاکم را میان حلقه‌های سیاسی بیشتر کرده است؛ باوری که اگر فراگیر شود، پیامدی ناگوار و درازمدت برای دموکراسی أفغانستان خواهد داشت.

تمرین انتخابات در افغانستان از هجده سال پیش آغاز شد و تاکنون این کشور سه دوره انتخابات ریاست‌جمهوری و چهار دوره انتخابات پارلمانی برگزار کرده است. اما کیفیت برگزاری هر انتخابات روزبه‌روز کمتر شده و بی‌اعتباری کمیسیون‌های انتخاباتی بیشتر. از نظر ملک ستیز انتخابات قبل از همه به راه‌اندازی گفتمان قدرت نیاز دارد و ما هنوز قدرت سیاسی را در افغانستان شناسایی نکرده‌ایم و این عدم شناسایی قدرت دلگرمی به انتخابات آینده را از مردم می‌گیرد.

حالا افغانستان در آستانه برگزاری چهارمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری پس از سقوط طالبان قرار دارد. انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌رو زیر سایه بی‌اعتمادی مردم به سرنوشت رایشان قرار گرفته است. مردم در چند دوره انتخابات ریاست‌جمهوری، که با تهدیدات شدید امنیتی برگزار شد، پای صندوق‌های رای رفتند و به نامزد مورد‌نظرشان رای دادند، اما این رای به باور بسیاری‌ نتیجه انتخابات‌ها را رقم نزده است.