روند صلح افغانستان به مرحله تصمیم‌گیری نزدیک شده است. یا گره کور گفت‌وگوهای طالبان با دولت باز می‌شود، یا آتش جنگ شعله‌ور خواهد شد.

پس از هفده سال جنگ، تلاش‌های زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه آمریکا برای صلح افغانستان، آهسته آهسته وارد مرحله حساس می‌شود. خلیل‌زاد از چهار ماه پیش با دیپلماسی فعال، بیشتر وقت خود را علاوه‌بر گفت‌وگو با طالبان و حکومت افغانستان، صرف دیدار با بازیگران اصلی و طرف‌های درگیر در مساله افغانستان مانند پاکستان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی کرده است.

اکنون تلاش‌های این دیپلمات آمریکایی افغان‌تبار که با پیچ و خم سیاست زادگاهش به‌خوبی آشناست، دارد وارد مرحله تصمیم‌گیری می‌شود.

حکومت افغانستان که تا چندی پیش گفته می‌شد در این گفت‌وگوها در حاشیه مانده است، جایگاه خود را یافته و اکنون به بازیگر فعالی تبدیل شده است.

دولت افغانستان توانسته است رای همه به برگزاری گفت‌وگوی مستقیم طالبان با دولت را جلب کند.

تقریباً همه طرف‌ها به شمول پاکستان و عربستان سعودی که از حامیان سرسخت رژیم طالبان محسوب می‌شوند، بر گفت‌وگوی مستقیم طالبان با نمایندگان حکومت افغانستان تاکید می‌کنند. بدون شک این موضع‌گیری، طالبان را بیشتر از هر زمانی دیگر در تنگنا قرار داده است.

در تازه‌ترین مورد، پلیس پاکستان، حافظ محب‌الله، وزیر حج و اوقاف طالبان را برای مدت کوتاهی بازداشت کرد تا به طالبان نشان دهد که درخواستش جدی است.

طالبان پس از این بازداشت، بیانیه‌ تندی صادر کرد و هشدار داد هیچ کسی به‌زور نمی‌تواند این گروه را به گفت‌وگوهای صلح وا دارد و ادامه فشار، به شکست مذاکرات خواهد انجامید.

شورشیان طالبان همچنین گفتند که اگر آمریکا در موضوع خروج نیروهایش از افغانستان جدی نباشد، جایی برای گفت‌وگو باقی نمی‌ماند.

طالبان که همواره بر مذاکره با آمریکایی‌ها تاکید می‌کنند، شرایطشان را در نشست ماه گذشته در ابوظبی با خلیل‌زاد در میان گذاشته‌اند: زمان‌بندی خروج نیروهای خارجی از افغانستان، رهایی زندانی‌های این گروه از بند و حذف نام رهبران این گروه از لیست سیاه سازمان ملل. اما آن‌چه طالبان را برآشفته، این است که آمریکا می‌گوید همه این موارد، به حکومت افغانستان برمی‌گردد و طالبان راهی ندارد، جز اینکه با کابل مذاکره کند.

این موضوع برای طالبان، پذیرش مشروعیت دولت و نفی بنیاد جنگ علیه دولت قلمداد می‌شود.

خواست دولت افغانستان از طالبان که تا چندی قبل در نبردها دست بالایی داشتند، آتش‌بس چندماهه، پذیرش قانون اساسی و به‌رسمیت شناختن جمهوری اسلامی افغانستان است. جایگاه طالبان که ادعا می‌کردند در نبردها دست بالا را دارند و به آتش‌بس تن درنمی‌دهند، نیز با گماشتن دو چهره ضدطالبان در سمت‌های وزارت دفاع و وزارت داخله (کشور) به‌مراتب تضعیف شده است. نیروهای دولتی از حالت دفاعی به حالت تهاجمی درآمده و در بسیاری نبردها، ضربه‌های سنگینی به طالبان وارد کرده و بیشتر جنگجویان ارشدشان را کشته یا دستگیر کرده‌اند.

شورای عالی صلح افغانستان هم از حالت نمادین درآمده و پیشگام شده است. محمد عمر داوودزی، سیاستمدار کهنه‌کار، با روابط عمیق با پاکستان و ایران و با پیشینه کار در وزارت کشور و آگاهی از پیچیدگی‌های نظامی، ریاست دبیرخانه شورای عالی صلح را به‌عهده گرفته است. نخستین گام داوودزی، تلاش برای انسجام طرف‌های مذاکره‌کننده در داخل افغانستان بود. گام بعدی و ظاهراً پرثمر دیگرش سفر به پاکستان و دیدار با رهبران سیاسی، نظامی و علمای دینی پاکستان و تغییر دادن دیدگاه آنان در رابطه با جنگ افغانستان بود.  پس از سفر داوودزی به پاکستان، مولانا فضل الرحمان، رهبر جمعیت علمای اسلام پاکستان که پیش‌تر جنگ طالبان در افغانستان را جهاد خوانده بود، تغییر موضع داد و طالبان را به گفت‌وگوهای مستقیم با حکومت افغانستان تشویق کرد.

چرخش صدوهشتاد درجه‌ای این روحانی تندرو و ترغیب طالبان به نشستن پشت میز مذاکره با حکومت افغانستان، در واقع مشروعیت جنگ طالبان را به چالش کشیده است.

از طرف دیگر، طالبان برای پیش‌برد نبرد در افغانستان، به‌صورت چشمگیری به کمک منابعی در کشورهایی چون قطر، پاکستان و ایران وابسته است؛ اما ظاهراً برای نشان دادن استقلال خود، به عملکرد برخی کشورهای حامی خود نیز واکنش نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال، نمایندگان این گروه، محل برگزاری چهارمین نشست خود با آمریکا را به‌‌عنوان اعتراض به خواست عربستان سعودی برای حضور نمایندگان حکومت افغانستان در نشست جده، تغییر داد؛ و نه تنها این، بلکه پس از تغییر محل از جده به دوحه، پایتخت قطر، جایی‌که این گروه یک دفتر سیاسی هم دارد، بازهم به‌عنوان اعتراض به حضور نمایندگان حکومت افغانستان، نشست با آمریکایی‌ها را لغو کرد و دلیل آن را اختلاف روی دستورکار عنوان کرد.

خلیل‌زاد که بهتر از هر سیاستمدار دیگر محدودیت‌های طالبان را می‌داند، بار دیگر تاکید کرده است که پیشرفت در روند صلح متکی به آن است که افغان‌ها با هم بنشینند و درمورد یک آینده برای همه افغان‌ها گفت‌وگو کنند.

او می گوید اگر طالبان بخواهد جنگ کند، آمریکا حاضر است در کنار دولت افغانستان، با شورشیان بجنگند؛ اما گر بخواهد صلح کند، برای صلحی که از مسیر کابل بگذرد، آماده است.