با هجوم پناهجویان افغان به کشورهای همسایه، همسایگان این کشور هشدار داده‌اند که درهایشان به روی پناهجویان افغان باز نیست. پاکستان که میزبان بیشترین تعداد پناهنده از افغانستان است، هشدار داده دیگر نمی‌تواند پذیرای پناهجویان دائمی بیشتری باشد. وضعیت ایران نیز چندان بهتر نیست. کارشناسان امور پناهندگان در ایران اعلام کرده‌اند که در روزهای اخیر روزانه بیش از ۷ هزار پناهجوی افغان از مرزهای ایران عبور کرده‌اند و وارد کشور شده‌اند. روزنامه بریتانیایی گاردین در مقاله‌ای به بحران پناهجویان و آوارگان افغان در منطقه خاورمیانه پرداخته است، بحرانی که اگر به آن بی‌توجهی شود، ابعاد گسترده‌تری پیدا خواهد کرد. 

کشورهای جهان به همسایگان افغانستان پیشنهاد کرده‌اند در صورت پذیرش موقت پناهجویان تا زمان انتقال آن‌ها به کشورهای اروپایی و آمریکا، به آن‌ها کمک‌های میلیونی می‌‌کنند. بسیاری از پناهجویان باید در کشورهای همسایه بمانند تا بررسی‌های امنیتی در مورد آن‌ها پیش از انتقال به اروپا و آمریکا انجام شود. اما کشورهای همسایه از پذیرش مسئولیت پناهجویان سرباز می‌زنند. 

ایران احتمالا با هجوم شمار زیادی از پناهندگان‌ــ عمدتا شیعه هزاره‌ــ که از راه زمینی می‌آیند روبه‌رو خواهد شد. کارشناسان امور پناهندگان در داخل ایران می‌گویند در نبودِ کنترل جدی بر ۹۸۰ کیلومتری با افغانستان و کمک‌های بسیار اندک بین‌المللی، در روزهای اخیر روزانه ۷ هزار نفر غیرقانونی از مرز عبور کرده و وارد خاک ایران شده‌اند.

فاطمه اشرفی، رییس انجمن حمایت از زنان و کودکان پناهنده، در مصاحبه با روزنامه اعتماد در ایران، گفت تعداد پناهندگان بین ۳ تا ۴ میلیون نفر در نوسان بوده است و افزود که فقط یک‌سوم این پناهجویان مجوز اقامت داشته‌اند. 

به گفته اشرفی، موج‌های اولیه هجوم پناهندگان را شیعیان و هزاره‌های افغان تشکیل می‌دادند، اما اخیرا این ترکیب تغییر کرده و شمار قابل‌توجهی افغان‌های سنی و پشتون‌‌زبان نیز در این ترکیب دیده می‌شوند.» بخشی از این تغییر به‌دلیل اقدام پاکستان به اخراج تعدادی از پناهجویان از مرزهایش بوده است.

اشرفی گفت: «اگر سرانه شهریه سالانه هر دانش‌آموز را ۶۰۰ دلار در نظر بگیریم، و این رقم را در تعداد دانش‌آموزان پناهنده افغان (۵۰۰ هزار نفر) که در مدارس دولتی تحصیل می‌کنند ضرب کنیم، رقمی که به دست می‌آید ۳۰۰ میلیون دلار است. هم اکنون کمک‌های بین‌المللی برای بخش آموزش کودکان پناهنده ۵ میلیون دلار است.»

او در ادامه افزود: «در چهار ماه گذشته، ۵۰۰ هزار نفر وارد ایران شده‌اند. در ماه گذشته، هفته‌ای ۱۵ پرواز با ظرفیت کامل از افغانستان به ایران انجام شده است. البته این افراد با ویزای گردشگری و زیارتی وارد ایران شده‌اند. بسیاری دیگر از مرزهای زمینی و اغلب قاچاقی وارد شده‌اند. این تعداد هم‌زمان با پیشروی طالبان در افغانستان افزایش یافته است، به‌طوری که پس از کنترل طالبان بر کابل، به گفته منابع آگاه، آمار ورود غیرقانونی به ایران به ۷ هزار نفر در روز رسیده است.»

هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، برای جلب همکاری و تفاهم کشورهای منطقه در حل بحران پناهجویان و گفت‌وگو درباره بازگشایی فرودگاه بین‌المللی کابل به کمک ترکیه و قطر، به ازبکستان، تاجیکستان، پاکستان، قطر و ترکیه سفر کرد.

ماس در سفر به اسلام آباد گفت اتحادیه اروپا ۱۰۰ میلیون یورو و آلمان ۵۰۰ میلیون یورو برای کنترل مرزها و مبارزه با افراط‌گرایی، به کشورهای همسایه افغانستان کمک می‌کند.

آلمان وعده داده است بیش از ۴۰ هزار نفر را از افغانستان خارج می‌کند، اما در عین حال گفته است تمایلی به ایجاد مکان‌های رسمی برای تجمع پناهندگان در کابل ندارد، زیرا این امر مشکلات امنیتی به دنبال خواهد داشت.

محمد فیصل، سفیر پاکستان در آلمان، پیش‌تر گفته بود با اسکان بین ۴ تا ۳ میلیون پناهنده افغان در پاکستان، کشورش به اندازه کافی از افغانستان پناهجو پذیرفته است. او گفت اکنون نوبت کشورهای «ثروتمندتر و بزرگ‌تر» است که در ۲۰ سال گذشته در اداره امور افغانستان دخیل بوده‌اند. 

وزارت خارجه ازبکستان پس از سفر ماس، اعلام کرد مرز ازبکستان و افغانستان به دلایل امنیتی، اکنون کامل بسته شده است و هیچ‌گونه عبوری از گذرگاه مرزی ترمز (Termez) صورت نمی‌گیرد. وزارت خارجه ازبکستان در ادامه افزود این کشور هیچ برنامه‌ای برای باز کردن گذرگاه ترمز در آینده نزدیک ندارد و با هر تلاشی برای عبور از مرز، بدون توجه به دلایل، طبق قوانین ازبکستان برخورد خواهد شد.

ترکمنستان نیز با بستن مرزهایش، اعلام کرد به‌دلیل همه‌گیری کرونا، قادر به پذیرش مهاجران افغان نیست. 

از طرفی، مذاکرات درباره بازگشایی فرودگاه بین‌المللی کابل نیز همچنان در بن‌بست مانده است. ترکیه سعی دارد از طریق تماس با دفاتر طالبان در قطر، جای پایی برای خود در افغانستان پیدا کند، اما با سوءظن طرف‌های درگیر مواجه است. رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، گفته است ترکیه تنها کشور قابل اعتمادی است که می‌تواند ایجاد ثبات در افغانستان را تضمین کند، سخنانی که نه به مذاق پاکستان خوش می‌آید نه به مذاق ایران. 

وزیر خارجه قطر نیز گفت همچنان در تلاش است طالبان را متقاعد کند که پروازهای خارجی چارتر از سر گرفته نمی‌شوند مگر این‌که به اتباع خارجی، با تامین امنیت آن‌ها، در اداره فرودگاه کابل اختیاراتی داده شود.

قطر از دیرباز نقشی محوری در میانجی‌گری با طالبان داشته و همچنین اولین ایستگاه برای بیش از ۱۰۰ هزار مهاجر افغان در هفته‌های اخیر بوده است.

از طرفی، وزیر خارجه آلمان گفت: «باید دید آیا طالبان به وعده‌اش برای آزاد گذاشتن شهروندانی که قصد خروج دارند عمل خواهد کرد یا خیر.» ماس گفت اولین آزمون طالبان این خواهد بود که آیا دولتی فراگیر که برایندی از همه مردم افغانستان باشد تشکیل خواهد داد. انتظار می‌رود طالبان در روزهای آتی اولین دولتش پس از تصرف افغانستان را تشکیل دهد.