با بازگشت طالبان به قدرت و ابراز علاقه چین به برقراری ارتباط با دولت طالبان، بسیاری از اویغورهای ساکن افغانستان نگران‌اند که این گروه شبه‌نظامی برای خوش‌خدمتی به پکن، آن‌ها را به چین بازگرداند. چین متهم به «نسل‌کشی» این اقلیت مسلمان ساکن سین‌کیانگ است. سی‌ان‌ان در گزارشی به وضعیت اویغورهای ساکن افغانستان پرداخته است.

در چند سال گذشته، دولت چین سرکوب امنیتی و مذهبی در سین‌کیانگ را تشدید کرده است. بر اساس برآورد وزارت خارجه آمریکا، حدود ۲ میلیون اویغور و سایر اقلیت‌های مسلمان در اردوگاه‌های منطقه سین‌کیانگ محبوس‌‌ بوده‌اند.

به گفته بازداشتی‌های سابق، آن‌ها با شست‌و‌شوی مغزی سیاسی، کار اجباری، شکنجه و حتی سوءاستفاده جنسی مواجه شده‌اند. چین همواره اتهام‌های نقض حقوق بشر را رد کرده است و اصرار دارد این اردوگاه‌ها «مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای» داوطلبانه برای ریشه‌کنی تروریسم و افراط‌گرایی مذهبی است. 

توهان، که برای حفظ هویتش از نام مستعار استفاده می‌شود، یکی از اویغورهای ساکن افغانستان است. خانواده او ۴۵ سال پیش برای فرار از آزار و تعقیب، از مرز منطقه سین‌کیانگ در غرب چین عبور کردند و به افغانستان گریختند. 

او می‌گوید: «در تمام این سال‌ها، زندگی سخت بود… اما آنچه الان دارد اتفاق می‌افتد بدتر از همه است.» او با اشاره به بازگشت طالبان به قدرت گفت: «دیر یا زود طالبان می‌فهمد که ما اویغوریم. جانمان در خطر است.»

پناهجویان چینی

توهان ۷ ساله بود که همراه پدر و مادرش به افغانستان گریخت. آن زمان، کابل به «پاریس شرق» مشهور بود و برای اقلیت اویغور، پناهگاهی برای گریز از انقلاب فرهنگی چین که در فاصله سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۶، اسلام را نیز مانند سایر مذاهب به‌شدت سرکوب می‌کرد.

توهان یکی از ۳۰۰۰ اویغور ساکن افغانستان است؛ بسیاری از آن‌ها پس از تسلط حزب کمونیست بر سین‌کیانگ در سال ۱۹۴۹، به این کشور آمدند و برخی مانند توهان، در میانه دهه ۱۹۷۰ و سال‌های آخر انقلاب فرهنگی چین.

بسیاری از اویغورهای افغانستان اکنون شهروند این کشورند اما روی کارت‌های شناسایی آن‌ها و حتی نسل دوم این مهاجران، هنوز نوشته شده است پناهنده چینی.

عبدالعزیز ناصری، که پدر و مادرش در سال ۱۹۷۶ از سین‌کیانگ گریختند، می‌گوید با این‌که در کابل متولد شده، روی کارت شناسایی‌اش نوشته شده است «پناهنده چینی». ناصری اکنون در ترکیه به سر می‌برد و نام بیش از ۱۰۰ خانواده اویغور را که می‌خواهند از افغانستان بگریزند جمع‌آوری کرده است.

دوست خوب طالبان

ترس و نگرانی اویغورهای افغانستان بی‌دلیل نیست. در ژوییه، یک نماینده بلندپایه طالبان به چین رفت و با وانگ یی، وزیر خارجه چین، دیدار کرد.

بر اساس بیانیه وزارت خارجه چین، وانگ یی طالبان را «نیروی نظامی و سیاسی مهم در افغانستان» خواند و طالبان نیز در پاسخ، چین را «دوستی خوب» نامید و متعهد شد «هرگز اجازه نخواهد داد هیچ نیرویی از خاک افغانستان برای فعالیت علیه چین» استفاده کند. 

هفته گذشته نیز ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، خواستار روابط نزدیک‌تر با پکن شد.

نگرانی توهان و سایر اویغورها از بازگشت اجباری به چین ریشه در این مساله دارد که پکن در سال‌های اخیر، در تلاش فزاینده‌ای بوده است تا اویغورهای ساکن خارج از کشور را به سین‌کیانگ بازگرداند.

بیش از ده گزارش به دست سی‌ان‌ان رسیده است که اویغورها به درخواست چین، در مصر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی بازداشت و به چین بازگردانده شده‌اند.

به گزارش پروژه حقوق بشر اویغورها، از سال ۱۹۹۷ به این‌سو، دست‌کم ۳۹۵ مورد استرداد اویغورها از سایر کشورها به چین رخ داده است.

سرکوب شبه‌نظامیان اویغور

همکاری چین و طالبان به اواخر دهه ۱۹۹۰ و زمان سلطه این گروه شبه‌نظامی بر افغانستان بازمی‌گردد.

پکن بارها از طالبان خواسته است شبه‌نظامیان اویغور در افغانستان، به‌ویژه جنبش اسلامی ترکستان شرقی را سرکوب کند. وانگ یی در دیدار ماه ژوییه با نماینده طالبان نیز بار دیگر تاکید کرد جنبش اسلامی ترکستان شرقی «تهدیدی مستقیم علیه امنیت و تمامیت ارضی چین است».

اما کارشناسان می‌گویند شواهد مستقل چندانی وجود ندارد که ادعاهای چین در مورد اندازه، ظرفیت و نفوذ جنبش اسلامی ترکستان شرقی را تایید کند و تردید وجود دارد که این گروه همچنان فعال باشد.

این گروه شبه‌نظامی اویغور با شورش علیه حکومت چین، در سال ۱۹۹۸ به افغانستان آمدند. پس از حمله ۱۱ سپتامبر و در پی همکاری‌ ضدتروریستی میان آمریکا و چین، آمریکا در سال ۲۰۰۲، جنبش اسلامی ترکستان شرقی را سازمانی تروریستی اعلام کرد، تصمیمی سوال‌برانگیز که کارشناسان و مقام‌های دولتی آن را به چشم اقدامی برای کسب حمایت چین در حمله آمریکا به عراق می‌دیدند. سال گذشته، در میانه تشدید تنش‌ها در روابط چین و آمریکا، دولت ترامپ این گروه را از فهرست سازمان‌های تروریستی خارج کرد که خشم پکن را برانگیخت. 

اویغورها، سرگردان و بی‌وطن

حسن محسوم، بنیان‌گذار جنبش اسلامی ترکستان شرقی، در سال ۲۰۰۳، در پی فرار از بمباران‌های آمریکا در افغانستان، به‌دست نیروهای پاکستان کشته شد و به نظر می‌رسد با مرگ او، گروه منحل شد.

بعدها در سال ۲۰۰۸، گروهی کوچک موسوم به حزب اسلامی ترکستان سر برآورد اما شواهدی در دست نیست که در خاک چین، دست به حمله‌ای زده باشد، هرچند چین همچنان از نام این گروه برای تاکید بر خطر تروریسم و توجیه سرکوب در سین‌کیانگ استفاده می‌کند. اکنون شمار اندکی از اعضای این گروه در افغانستان زندگی می‌کنند و بسیاری از اویغورها افراد عادی مانند توهان‌اند که با خیاطی روزگار می‌گذراند.

اویغورها به‌رغم این‌که دهه‌هاست در افغانستان زندگی می‌کنند، همچنان به چشم خارجی دیده می‌شوند و برخلاف هزاران نفری که آمریکا و متحدانش با هواپیما از افغانستان خارج کردند، هیچ کشوری پشت آن‌ها نیست تا واسطه خروج آن‌ها شود.

توهان می‌گوید او و خانواده‌اش حتی گذرنامه ندارند و در ادامه می‌افزاید: «۴۵ سال از فرارمان به این‌جا می‌گذرد. پیر شده‌ایم و یک روز خوش ندیدیم. امیدوارم بچه‌های ما زندگی بهتری داشته باشند. این تنها خواسته‌ای است که داریم. فقط می‌خواهیم از این ظلم نجات پیدا کنیم.»