گزارش‌های مرکز آمار ایران از بودجه خانوارها، حاوی جزئیات قابل توجهی است، این درست است که هر خانوار، با تمام وجود تحولات هزینه و درآمدی را لمس و احساس می‌کند اما تلفیق این تجربه شخصی با آنچه به طور متوسط در سطح کشوری رقم خورده و مقایسه تجربه شخصی با این میانگین‌های رسمی کشوری، خالی از لطف نیست.

اینکه از نتایج این گزارش‌ می‌توان دریافت که کدام هزینه‌ها، سهم بیشتری از درآمدها را بلعیده است و کدام بخش‌های هزینه‌ای بیشترین تغییرات را شاهد بوده، از جمله نکات قابل توجه در این نوع گزارش‌هاست.

در ادامه خلاصه‌ای از گزارش بودجه خانوارها در سال ۹۸ را می‌خوانید که مرکز آمار ایران به تازگی منتشر کرده است: 

رشد درآمد کمتر از تورم

میانگین هزینه خالص سالانه یک خانوار شهری در سال ۹۸ بر اساس مرکز آمار ایران به ۴۷/۳ میلیون تومان (ماهانه سه میلیون و ۹۵۳ هزار تومان )رسید که نسبت به سال ۹۷ با رشد ۲۰/۶ درصدی همراه بود. میانگین درآمد سالانه یک خانوار شهری در سال ۹۸ نیز با رشد ۲۴/۲ درصدی نسبت به سال ۹۷ به ۵۴/۱ میلیون تومان (چهار میلیون و ۵۰۸ هزار تومان در ماه) بالغ شد.

این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که سال گذشته تراز بودجه سالانه خانوارهای شهری در ایران به طور متوسط به میزان ۶/۷ میلیون تومان ( ماهانه ۵۵۵ هزار و ۲۳۳ تومان) مثبت بوده است.

نکته قابل توجه در این میان میزان رشد متوسط سالانه هزینه‌های خالص یک خانوار شهری در سال ۹۸ است که این رقم کمتر از میزان تورم اعلام شده پارسال است، در حالی‌که هزینه سالانه خانوار شهری در سال گذشته رشدی ۲۰/۶ درصدی داشت، نرخ تورم سالانه مناطق شهری، ۳۴/۴ درصد اعلام شد که نشان می‌دهد خانوارهای شهری در سالی که گذشت از میزان مصرف خود کاسته‌اند و در واقع رفاه آنها کم شده است.

در عین حال رشد میانگین درآمد سالانه کمتر از نرخ تورم هم به معنای آن است که قدرت خرید خانوارها در سال ۹۸ در مقایسه با سال ۹۷ کاهش یافته است.

در گزارش مرکز آمار ایران از درآمد و هزینه خانوارهای ایرانی در سال گذشته هزینه‌های خانوار به تفکیک «هزینه‌های خوراکی و دخانی» و «هزینه‌های غیرخوراکی» اعلام شده که جالب توجه است. سال گذشته ۲۵ درصد از سبد هزینه هر خانوار شهری ایرانی به هزینه‌های خوراکی و دخانی اختصاص داشت،  این سهم در سال ۹۷ کمی بیشتر از ۲۴ درصد بود. 

رشد سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی از کل هزینه‌های خانوارهای شهری نیز بیانگر این نکته است که تورم غذایی در سال گذشته با نرخ بالاتری بر هزینه‌های خانوار تحمیل شده است، همین گزارش مرکز آمار هم نشان می‌دهد که هزینه‌های خوراکی و دخانی با رشدی ۲۴/۴ درصدی نسبت به سال قبل از آن افزایش یافته است.

سال گذشته هزینه خرید «گوشت» با سهمی ۲۲ درصدی از کل هزینه خوراکی یک خانوار شهری بالاترین هزینه غذایی این خانوارها بوده است.

از سهم ۷۵ درصدی هزینه‌های غیرخوراکی خانوارهای شهری در سال ۹۸ نیز ۳۶ درصد به هزینه‌های مربوط به «مسکن، سوخت و روشنایی» اختصاص داشت.

مصرف کمتر برای عبور از تورم

هر خانوار روستایی ایران در سال ۹۸ به طور میانگین درآمدی معادل ۲۶/۵ میلیون (دو میلیون و ۹۷۰ هزار تومان) کسب کرد که در مقایسه با درآمد سالانه ۹۷ این خانوارها رشدی ۲۷/۴ درصدی داشت.

میانگین هزینه خالص سالانه خانوارهای روستایی در سال ۹۸ نیز با افزایش ۲۱/۷ درصدی به ۲۶/۱ میلیون تومان (ماهانه دو میلیون و ۱۷۵ هزار تومان) رسید. مقایسه نرخ تورم سالانه خانوار روستایی در سال ۹۸ که ۳۷/۳ درصد اعلام شد با نرخ رشد هزینه‌های خانوار روستایی در این گزارش نشان می‌دهد رشد نرخ تورم از نرخ  رشد هزینه‌های سالانه خانوار روستایی بالاتر بوده و در واقع خانوارهای روستایی در طول سال گذشته برای گذر از فشار بار تورمی از میزان مصرف و رفاه خود کاسته‌اند.

همچنین میزان افزایش متوسط درآمد سالانه خانوارهای روستایی نیز کمتر از نرخ رشد تورم بوده که به معنای افت قدرت خرید واقعی آن‌هاست.

حساب و کتاب هزینه و درآمد خانوارهای روستایی سال ۹۸ نشان می‌دهد که در نهایت هر خانوار روستایی، پارسال به طور متوسط تراز مثبتی به میزان سه میلیون و ۶۰۰ هزار تومان (ماهانه ۳۰۰ هزار تومان) داشت.

هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای روستایی در سال ۹۸ به طور میانگین سهمی ۳۹ درصدی از کل سبد هزینه این خانوارها را به خود اختصاص داد و در میان هزینه‌های این گروه بیشترین سهم، هزینه‌های مرتبط با تامین «گوشت» و «آرد، رشته، غلات و نان» هر کدام با ۲۲ درصد بود.

هزینه‌های خوراکی و دخانی خانوارهای روستایی در سال ۹۸ در مقایسه با سال قبل از آن رشدی ۲۷/۹ درصدی را تجربه کرد.

با این حساب هزینه‌های غیرخوراکی خانوارهای روستایی در سال ۹۸ سهمی ۶۱ درصدی از کل هزینه‌های این خانوارها را شامل می‌شد و از این سهم ۶۱ درصدی هزینه‌های غیرخوراکی روستاییان، هزینه‌های «مسکن، سوخت و روشنایی» به تنهایی ۳۰ درصد از هزینه‌های این بخش بود.

هرکه بامش بیش برفش بیشتر

بخش دیگری از گزارش مرکز آمار ایران از بودجه خانوارهای شهری و روستایی ایران در سال ۱۳۹۸ اعلام میزان متوسط هزینه و درآمد سالانه خانوارهای شهری و روستایی به تفکیک استان‌های ایران است که نشان می‌دهد خانوارهای شهری و روستایی در سالی که گذشت در کدام استان‌ها بالاترین و پایین‌ترین میزان درآمد و هزینه را داشته‌اند و در نهایت ساکنان شهر‌ها یا روستاهای کدام استان‌های ایران بیشترین یا کمترین مانده را ثبت کردند.

بر اساس یافته‌های این گزارش درسال ۹۸، بالاترین میزان درآمد برای خانوارهای شهری به ترتیب در سه استان تهران، البرز و مازندران رقم خورد، بالاترین میانگین هزینه خانوارهای شهری در سال ۹۸ هم در همین سه استان به ثبت رسید.

جالب توجه آنکه در فهرست بالاترین میانگین سالانه درآمد و هزینه خانوارهای روستایی نیز به نام همین سه استان رقم خورد. در سال ۹۸ بالاترین درآمد خانوارهای روستایی به ترتیب مربوط به ساکنان مناطق روستایی استان‌های البرز،  مازندران و تهران بود. بالاترین میانگین هزینه سالانه خانوارهای روستایی به روستاییان همین استان‌ها اختصاص یافت.

محرومان همیشگی

اما پایین‌ترین سطح درآمدی در میان خانوارهای شهری در میان ۳۱ استان ایران در سال ۹۸ به ترتیب مربوط به خانوارهای شهری استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و سمنان بود.

بر اساس این گزارش و از حیث پایین‌ترین میزان هزینه سالانه برای خانوارهای شهری، شهرنشینان استان‌های کرمان، سمنان و خراسان جنوبی پایین‌ترین میانگین هزینه را تحمل کردند.

برای خانوارهای روستایی نیز از نظر پایین‌ترین میزان درآمد سالانه به نام استان‌های مشابه‌‌ای برمی‌خوریم، روستانشینان استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان پایین‌ترین سطح درآمدی در میان روستاییان ایران را داشتند.

پایین‌ترین میزان هزینه سالانه خانوارهای روستایی در سال ۹۸ نیز به ترتیب مربوط به خانوارهای روستایی استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی می‌شد.

زندگی در کدام استان‌ها به صرفه‌‌تر است؟

اما مهم‌تر از ثبت بالاترین یا پایین‌ترین درآمد و هزینه در میان خانوارهای شهری و روستایی، تراز نهایی بودجه خانوارهاست که از حاصل تفریق هزینه‌ها از درآمدهای سالانه به دست می‌آید، بر این اساس بالاترین تراز بودجه در میان خانوارهای شهری ایران در سال ۹۸ در سه استان یزد، کهگیلویه و بویراحمد و گیلان رقم خورد و اهالی شهرنشین این سه استان بالاترین تراز مثبت را ثبت کردند. قرار گرفتن نام استان کهگیلویه و بویراحمد در میان این فهرست شاید کمی غیرمنتظره باشد، اما در مجموع صرفه اقتصادی زندگی در مناطق شهری این سه استان بالاتر از بقیه استان‌ها بوده است.

پایین‌ترین تراز بودجه خانوارهای شهری در میان استان‌های ایران در سال ۹۸ مربوط به خانوارهای شهری استان سیستان و بلوچستان بود که در پایان سال هزینه‌های آنها از درآمدهایشان پیشی گرفت و میانگین تراز خانوارهای شهرنشین این استان به منفی ۲/۲ میلیون تومان رسید.

پس از سیستان و بلوچستان به ترتیب خانوارهای شهری استان‌های خراسان رضوی و کرمانشاه پایین‌‌ترین تراز بودجه را داشتند.

در میان خانوارهای روستایی استان‌های مختلف ایران بالاترین تراز بودجه در سال گذشته به ترتیب در میان خانوارهای روستایی ساکن استان‌های قم، آذربایجان غربی و خوزستان به ثبت رسید و بالاخره پایین‌ترین تراز بودجه خانوارهای روستایی از میان روستانشینان استان‌های سراسر ایران به استان‌های هرمزگان، مرکزی و خراسان رضوی مربوط می‌‌شد که با کسری بودجه روبه‌رو بودند و درآمدهایشان پاسخگوی هزینه‌های آنها نبود، روستانشینان استان‌های سیستان و بلوچستان و لرستان نیز در سال گذشته تراز بودجه‌ منفی را تجربه کردند.

از دیگر یافته‌های این گزارش آماری می‌توان به این نکته اشاره کرد که پارسال سهم یارانه‌ها از ترکیب درآمدی خانوارهای روستایی و شهری نسبت به سال ۹۷ کاسته شده است، این کاهش در حالی رقم خورده که دولت در سال ۹۸ علاوه بر یارانه پیشین پرداختی به خانوارها، در آبان ماه پارسال و پس از افزایش ناگهانی قیمت بنزین یارانه سبد معیشتی را نیز به یارانه قبلی افزود، اما درنهایت با کاهش تعداد یارانه‌ بگیران و همچنین اثرمنفی تورمی بر این درآمدها از سهم یارانه‌ها در میان ترکیب درآمدهای خانوارهای ایرانی کاسته شده است.