دومین هفته مهر، روزهای پرهیجانی برای بازار ارز بود و نرخ دلار یک‌شبه حدود چهارهزار تومان سقوط کرد. بعد از این افت شدید، این پرسش در جامعه مطرح شد که چرا ناگهان ارزش ریال ایران بالا رفت. برای رسیدن به پاسخ این سوال، لازم است تا مهم‌ترین اتفاق‌های هفته ارزیابی شود.

شنبه هفتم مهر؛ روز تصمیم‌گیری

صبح روز شنبه هفتم مهرماه، جلسه‌ای با عنوان «شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا» برگزار و تصمیم‌های مهمی برای کنترل بازار ارز گرفته شد.

در این جلسه اختیارات مهمی به بانک مرکزی داده شد تا بتواند کنترل بازار ارز را به‌دست گیرد. پایگاه اطلاع‌رسانی دولت بدون اشاره به جزئیات و در خبری دویست کلمه‌ای نوشت:‌ «اختیارات لازم به رییس‌کل بانک مرکزی جهت مدیریت بازار ارز داده شد. بر این مبنا، بانک مرکزی ازطریق بانک‌ها و صرافی‌های مجاز، در بازار ارز مداخله و اقدامات لازم برای کنترل نرخ ارز را انجام خواهد داد و قیمت مبادله در بازار ارز را نیز به‌نحو مقتضی اطلاع‌رسانی خواهد کرد.»   

ساعاتی بعد، خبری مبنی‌بر انتصاب وزیر کشور به سمت «رییس ستاد اطلاع‌رسانی و تبلیغات اقتصادی کشور» منتشر شد. این موضوع بازتاب خبری زیادی نداشت، اما برای افرادی که خبرها را بادقت موشکافی می‌کنند، مشخص شد که برای مهار رشد نرخ ارز، تصمیم‌های سیاسی گرفته شده است. این تصمیم‌ها درحالی گرفته شد که نرخ دلار در بازار آزاد، در محدوده ۱۷هزار  و ۳۰۰ تومان نوسان می‌کرد.

یک‌شنبه هشتم مهر؛ روز هماهنگی

روز یکشنبه درحالی آغاز شد که برخی صرافان خیابان منوچهری متوجه حضور سفته‌بازان تازه‌ای در خیابان‌ها شدند که درحال ارزیابی شرایط بازار بودند. با تعدادی از صرافی‌های وابسته‌به بانک‌ها نیز تماس‌هایی ازطرف بانک مرکزی یا بانک‌های عامل گرفته شد و گفت‌وگوهایی درباره میزان موجودی اسکناس آنها انجام گرفت. در این روز، نرخ دلار نسبت‌به روز قبل کمی کاهش داشت، ولی همچنان بالای ۱۷هزار تومان معامله می‌شد.

یکشنبه روز هماهنگی برای اقدام‌های مهمی بود که کمتر کسی توقع آن را داشت.

دوشنبه نهم مهر؛ روز اقدام

دوشنبه نهم مهرماه، یکی‌از روزهای فراموش‌نشدنی بازار ارز در سال جاری‌ است.

چند ساعت بعد از شروع به کار صرافی‌ها، بازار معاملات خارج از مغازه‌ها و در خیابان‌ها داغ شد. شمار زیادی از سفته‌بازان که حرفه‌ای‌های بازار آنها را «دلالان ریشو» نام‌گذاری کردند، در حوالی خیابان فردوسی و منوچهری تهران، فروشنده اسکناس دلار شدند.

روند بازار طی‌هفته‌های اخیر طوری بود که خریدار دلار بیشتر از فروشنده آن بود، اما روز دوشنبه ناگهان فروشنده‌ها زیاد شدند. این اتفاق باعث شد تا نرخ دلار، روند نزولی پیدا کند.

هم‌زمان و در یک اقدام هماهنگ، تعداد قابل‌توجهی از کانال‌های تلگرامی و صفحات فعال در رسانه‌های اجتماعی، مشغول اطلاع‌رسانی لحظه به لحظه افت قیمت ارز شدند. سپس هشتگ‌هایی مانند #سقوط_دلار به‌راه افتاد و هواداران دولت، فضای مجازی را داغ کردند. این موج خبری، تعداد زیادی از شهروندان را که برای حفظ ارزش دارایی‌های خود، دلار خریده بودند، نگران کرد. این شهروندان برای اینکه با افت بیشتر دلار، ارزش دارایی‌های ارزی‌شان کاهش نیابد، راهی صرافی‌ها شدند تا دلارهای خود را بفروشند.

ظرف مدت کوتاهی، مقابل صرافی‌ها صف فروش تشکیل شد، اما صرافان متعجب از افت غیرمنتظره نرخ ارز، خریدار دلارهای خانگی نبودند. براساس گزارش‌های میدانی، برخی صرافان که نمی‌خواستند در شرایط پرابهام معامله کنند، زودتر از معمول تعطیل کردند. اوضاع به‌گونه‌ای شد که در آخرین ساعات کار صرافی‌ها، نرخ دلار تا ۱۵هزار تومان پایین آمده بود.

بعد از پایان کار صرافی‌ها، هم معاملات خیابانی ادامه یافت و هم روند نزولی نرخ ارز شدت گرفت، تا جایی‌که در خرید و فروش‌های شبانه، نرخ دلار به ۱۳هزار و ۸۰۰ تومان رسید. حتی برخی منابع، خبر رسیدن نرخ دلار به ۱۲هزار تومان را هم دادند.

سه‌شنبه دهم مهر؛ روز تحلیل

روز سه‌شنبه فعالیت هواداران دولت در فضای مجازی تشدید شد. آنها با هماهنگی در توییت‌ها و پست‌های خود در فضای مجازی، افت قیمت دلار را یک پیروزی برای دولت روحانی اعلام کردند و در توضیح علت افت نرخ، نوشتند: «افزایش احتمال عضویت ایران در FATF، رشد قیمت نفت و ایجاد ساز‌وکار مالی تازه در اروپا برای جلوگیری از توقف فروش نفت ایران دراثر تحریم‌های آمریکا، موجب ریزش نرخ‌ها در بازار ارز بوده است.»

در مقابل، گروهی قرار داشتند که می‌گفتند این عوامل نمی‌تواند دلایل افت حدود ۴هزار تومانی نرخ دلار در یک شب باشد، چون ناگهانی و تازه نیستند. به اعتقاد این گروه، کاهش شدید نرخ، در رویکرد تازه بانک مرکزی ریشه دارد. براساس تحلیل آنها که غیرهماهنگ و پراکنده منتشر شد، بازار آزاد ارز، چون بازار اسکناس و معاملات نقدی‌ است، مقدار معاملات کم و به‌اصطلاح اقتصاددانان «کم‌عمق»است. به‌همین دلیل، با تزریق دلار در حجم کمتر از یک‌میلیون دلار، می‌توان به‌سادگی بر نرخ آن، اثر جدی گذاشت. اقدامی که به اعتقاد گروهی از تحلیل‌گران در میانه هفته‌ای که گذشت، رخ داد و بانک مرکزی با فروش اسکناس دلار در بازار، نرخ را شکست.

اما نکته قابل‌توجه این بود که این صرافی‌های مجاز نبودند که ارز می‌فروختند، بلکه همان «دلالان ریشو» فروشنده بودند. ورود هماهنگ این فروشندگان به بازار، نشان داد که چرا در ابتدای هفته و در تصمیمی سیاسی، وزیر کشور برای ریاست ستاد اطلاع‌رسانی و تبلیغات اقتصادی کشور برگزیده شده است.

در ماه‌های گذشته، وقتی آشفتگی بازار زیاد می‌شد، ماموران انتظامی و نیروهای امنیتی با حضور در بازار، اقدام به بازداشت و برخورد با سفته‌بازان می‌کردند؛ اما این بار، سفته‌بازان با فراغ بال و آسایش خاطر، به معامله خیابانی ارز مشغول شدند و حتی بعد از پایان کار صرافی‌ها بدون نگرانی به خرید و فروش ادامه دادند.

درحالی‌که روز سه‌شنبه تحلیل‌ افت ناگهانی نرخ دلار، فضای مجازی و رسانه‌ای را داغ‌تر کرده بود، روند کاهشی نرخ ارز ادامه پیدا کرد و قیمت دلار به مرز ۱۲هزار تومان رسید. اما همچنان وب‌سایت‌های خبری داخل ایران، گزارش دادند که خریدار در بازار کم است و فاصله نرخ فروش و نرخ خرید، خیلی بالا و غیرمتعارف است.

در همین حال، «شورای هماهنگی اقتصادی» با حضور سران سه قوه برای دومین‌بار در این هفته برگزار و اختیارات تازه‌ای به بانک مرکزی در حوزه ارزی داده شد. اختیاراتی که باز هم جزئیات آن منتشر نشد.

چهارشنبه یازدهم مهر؛ روز تثبیت

چهارشنبه صبح، بانک مرکزی در بیانیه‌ای کوتاه، از چهار سیاست تازه خبر داد: یک، انتشار اوراق ارزی‌-ریالی؛ دو، ایجاد زمینه برای فروش فوری ارز صادرکنندگان در «بازار ثانویه»؛ سه، عملیات بازار باز که به‌معنای معامله صکوک و اوراق مالی‌ است که در قالب قوانین بانکداری بدون ربا منتشر می‌شود؛ چهارم هم تاکید دوباره بر آزاد بودن واردات ارز بود و اعلام شد به اتباع خارجی که در ایران دست‌کم ۲۵۰هزار دلار سرمایه‌گذاری کنند، اقامت پنج‌ساله داده می‌شود.

هم‌زمان وب‌سایت‌های وابسته به نهادهای دولتی خبر دادند که بانک مرکزی از صرافان خواسته است تا به خرید ارز اقدام کنند. علاوه‌بر آن، رسانه‌های نزدیک‌به دولت از کاهش قیمت کالاها در سایر بازارها خبر دادند که نمونه مهم آن، گوشی موبایل بود. گوشی موبایل ازجمله کالاهای وارداتی‌ است که طی ماه‌های گذشته قیمت آن به موازات رشد نرخ ارز، بالا رفت و نارضایتی زیادی به‌وجود آورد.

درنهایت چهارشنبه درحالی تمام شد که حجم معاملات همچنان پایین بود و نرخ دلار در کانال ۱۲هزار تومان تثبیت شد.

پنج‌شنبه دوازدهم مهر؛ روز سانسور

روز پنج‌شنبه به‌طور محسوسی اطلاع‌رسانی درباره نرخ ارز محدود شد. ابتدا خبر آمد که با دستور قضایی، اعلام نرخ ارز و سکه ممنوع شده است. شبکه اطلاع‌رسانی طلا، سکه و ارز تهران با اشاره به سخنان صادق آملی لاریجانی، رییس قوه‌قضاییه درباره اطلاع‌رسانی از بازار، نوشت: «این مجموعه پس از این، در بخش بازارهای داخلی، نسبت‌به انعکاس قیمت‌ها و نوسانات بازارها در حد فاصل ساعت ۱۰:۳۰ صبح لغایت ۸ عصر، اقدام خواهد نمود.»

در یک اتفاق ابهام‌برانگیز دیگر، سامانه سنا که میانگین وزنی نرخ خرید و فروش معاملات ثبت‌شده درصرافی‌ها و معاملات حواله‌های ارزی را اعلام می‌کند، برای کاربران بیرون از ایران، از دسترس خارج شد. گزارش‌های میدانی هم از افزایش نرخ ارز خبر می‌داد. برخی کانال‌های تلگرامی و صفحات فعال در فضای مجازی مانند «شما رسانه» حتی از جهش نرخ دلار تا بالای ۱۴هزار تومان هم خبر دادند، اما برخی‌ وب‌سایت‌های رسمی مانند خبرگزاری مهر، نرخ را ۱۳هزار و۱۳۰تومان اعلام کردند. این افزایش نرخ، برخلاف تصور، بازتاب رسانه‌ای پیدا نکرد.

جمعه سیزدهم مهر؛ روز انتظار

در هفته دوم مهر، یک تغییر رویکرد اساسی ازسوی بانک مرکزی دیده شد. پیش از این، دولت بر تامین ارز کالاهای اساسی و نیاز ارزی واردکنندگان تمرکز کرده بود. در همین راستا، با صدور بخشنامه‌ها و اتخاذ سیاست‌های مختلف مانند تعیین نرخ ۴۲۰۰ تومانی برای دلار مورد استفاده برای واردات کالاهای ضروری و ایجاد بازار دوم (ثانویه) برای فروش حواله‌های ارزی، تلاش کرد تا نیازهای ارزی بدون پاسخ نماند و بازار اسکناس را به‌دلیل حجم کوچک آن رها کرده بود؛ اما در هفته گذشته، بانک مرکزی با هماهنگی نهادهای سیاسی و امنیتی، در ابعاد کم‌سابقه‌ای وارد بازار آزاد شد و توانست نرخ‌ دلار را به‌مقدار زیادی کاهش دهد. تغییر جهت نرخ در روز پنج‌شنبه و محدودیت در اطلاع‌رسانی در این زمینه، بازتاب زیادی پیدا نکرد.

تعطیلی روز جمعه فرصتی برای بانک مرکزی‌ شد تا با بررسی آخرین شرایط، برای نحوه ادامه حضور در بازار آزاد تصمیم‌گیری کند. شهروندان و فعالان اقتصادی هم روشن‌شدن این تصمیم را در هفته سوم مهر، انتظار می‌کشند .