طرح هدفمندی یارانه‌ها از ۲۷ آذر ۱۳۸۹ و به عنوان یکی از اجزای طرح تحول اقتصادی آغاز شد. این طرح از نظر ابعاد مالی و آثار اجرایی یکی از بزرگ‌ترین برنامه‌های تاریخ اقتصاد ایران بوده است. این طرح دارای یک برنامه زمانی و فازبندی مشخص و محدود بود، اما بیش از آن به‌طول انجامیده و کماکان ادامه خواهد داشت.

مراحل اجرای طرح

فاز اول هدفمندی یارانه‌ها در آخرین روزهای آذر ماه ۱۳۸۹ و بعد از مصاحبه تلویزیونی پر‌بازتاب محمود احمدی نژاد شروع شد. این فاز قرار بود در سال ۱۳۹۲ پایان بگیرد اما در فروردین سال ۱۳۹۳ به پایان رسید. در پایان این فاز نیاز به تغییر و اصلاح قیمت انرژی بود و نگرانی از واکنش اجتماعی نسبت به این تغییرات وجود داشت.  یازدهمین دوره انتخابات رییس‌جمهوری نیز در این سال برگزار شد و ملاحظات سیاسی پایان آن را به تاخیر انداخت.

مرحله دوم طرح هدفمندی یارانه‌ها در دولت حسن روحانی و پس از ثبت نام دوباره از متقاضیان دریافت یارانه از از فروردین ۱۳۹۳ آغاز شد. این فاز نیز قرار بود تا پایان سال ۱۳۹۷ تمام شود اما دولت در لایحه قانون برنامه ششم توسعه خواستار اجرای آن تا پایان سال ۱۴۰۰ شد و با موافقت مجلس این طرح دست‌کم تا پایان این سال به اجرا درخواهد آمد.

به این ترتیب هر دو دولت محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی، بیش از آنچه در ابتدا پیش‌بینی شده بود دوره اجرای طرح را افزایش دادند.

شمار دریافت‌کنندگان یارانه

علاوه بر اجرای طرح برای یک دوره زمانی محدود، قرار بود افراد محدودی یارانه نقدی دریافت کنند. یعنی یارانه فقط به خانوارهای کم‌درآمد داده شود تا شرایط توزیع درآمد در جامعه بهبود یابد.

دولت محمود احمدی‌نژاد با طرح «خوشه‌بندی خانوار» ابتدا سعی کرد خانوارها را براساس شرایط اقتصادی آنها دسته‌بندی کند اما موفق به این کار نشد. در‌نهایت به دلایل مختلف از جمله نبود نظام اطلاعاتی جامع، دولت پرداخت یارانه نقدی را تقریبا به همه خانوارهایی که ثبت‌نام کرده بودند، شروع کرد.

در مرحله دوم اجرای طرح نیز دولت حسن روحانی با مجوزی که از مجلس شورا در چارچوب تبصره ۲۱ قانون بودجه سال ۱۳۹۲ داشت می‌توانست پرداخت یارانه به افراد غیر‌نیازمند را متوقف کند. به همین منظور تبلیغات وسیعی برای تشویق مردم به انصراف از دریافت یارانه انجام گرفت. اما در یک نظرسنجی که از طریق وبسایت رسمی مربوط به درخواست یارانه برگزار شد بیش از ۹۱درصد مردم تمایل و نیاز خود را برای دریافت یارانه اعلام نمودند. براساس اعلام منابع رسمی نیز تنها حدود ۲ میلیون خانوار که معادل ۶ میلیون نفر بودند از دریافت یارانه نقدی انصراف دادند. این انصراف نیز حدود ۳ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان منابع برای دولت ایجاد کرد. بعد از پایان ثبت نام از متقاضیان در فاز دوم اعلام شد که شمار آنها  حدود ۷۳ میلیون نفر است اما مدتی بعد و با اضافه شدن گروه‌هایی مانند نوزادان متولد ۱۳۹۳ حدود ۷۶ میلیون نفر در فهرست دریافت‌کنندگان یارانه قرار گرفتند.

به این ترتیب برخلاف آنکه قرار بود فقط افراد نیازمند و کم‌درآمد یارانه بگیرند، شمار این افراد سال به سال افزایش یافت به‌طوری‌که از ۶۴ میلیون نفر در سال ۱۳۸۹ به بیش از ۷۶ میلیون نفر در سال ۱۳۹۶ رسید.

نتیجه این افزایش، بالا رفتن هزینه‌های دولت بود، به‌طوریکه یارانه پرداختی از ۳۹ هزار میلیارد تومان سال ۱۳۹۰ (که نخستین سالی بود که این طرح در هر ۱۲ ماه سال اجرا شد) به ۴۲ هزار میلیارد تومان سال ۱۳۹۶ رسید.

از سال ۱۳۹۳ توقف پرداخت یارانه به برخی افراد با حذف تعدادی از افراد مقیم خارج آغاز شد و در مجموع طی سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ حدود ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از شمار دریافت‌کنندگان یارانه کم شد. بنابراین بیش از ۹۰ درصد جمعیت ایران هنوز یارانه نقدی می‌گیرند.