چالشهای پیش روی صادرات گاز ایران درپی تحریمها
سهم گاز طبیعی و الانجی (گاز طبیعی که بهحالت مایع درآمده است) در بازار جهانی انرژی روزبهروز افزایش مییابد. در سال ۲۰۱۴، سهم الانجی در بازار جهانی گاز، ٪۴۲ بود و طبق پیشبینی آژانس بینالمللی انرژی، این رقم در سال ۲۰۴۰ به ٪۵۳ خواهد رسید.
درمیان کشورهای صادرکننده الانجی، کشور قطر بیشترین میزان صادرات را بهخود اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۶ از کل ۲۶۴ میلیون تن الانجی تولیدشده در دنیا، ۷۷میلیون تن سهم قطر بوده است. در حال حاضر، کشورهایی مثل استرالیا، روسیه، آمریکا، موزامبیک و... برای افزایش سهم خود در بازار، سرمایهگذاریهای هنگفتی در این صنعت انجام دادهاند. آمریکا در سایه انقلاب گاز شیل و تکنولوژی و نوآوری خاص، بهسرعت به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان الانجی تبدیل شده است، بهطوریکه در آینده نزدیک، در امنیت انرژی اتحادیه اروپا و کشورهای شرق آسیا، نقش مهمی بازی خواهد کرد. با توجه به اقتصادیبودن صادرات الانجی در قیاس با صادرات گاز طبیعی، بهویژه در مسیرهای طولانی، رقابت جدیدی بین تولیدکنندگان الانجی برای کسب سهم بیشتر در این بازار را شاهدیم.
ایران با دارا بودن ۱۸درصد از منابع گازی دنیا، در حال حاضر قادر به تولید الانجی نیست. ایران کمتر از یکدرصد بازار جهانی گاز را در اختیار دارد و با روند کنونی، شانس زیادی برای افزایش سهم خویش ندارد. تا پیشاز تحریمهای آمریکا و اتحادیه اروپا بر سر مساله هستهای، ایران چند پروژه برای تولید الانجی پیشبینی کرده بود. ۳ پروژه مهم شامل ایران الانجی ،پرشین و پارس، بهخاطر تحریمها نیمهکاره رها شدند و شرکتهای خارجی فعال در این صنعت ازقبیل شل، رسپول، توتال و پتروناس مالزی مجبور به ترک ایران شدند. پروژه «ایران الان جی» که پیشرفت ۵۲ درصدی دارد، با هدف تولید سالانه ۱۰میلیون تن گاز مایع طراحی شده بود. پساز برجام، اولویت ایران، تکمیل این پروژه با سرمایه و تکنولوژی خارجی بود. سرمایه لازم برای تکمیل پروژه، ۴میلیارد دلار بود، اما تا پیش از خروج آمریکا از برجام، مذاکرات ایران با شرکتهای مختلف خارجی برای تکمیل این پروژه ناموفق بود و عملا با خروج آمریکا از برجام، احتمال تکمیل آن در کوتاهمدت، بسیار سخت بهنظر میرسد.
ایران برای پیوستن به جمع کشورهای صادرکننده الانجی چند طرح پیشبینی کرده بود:
یکی از این برنامهها، احداث خط لوله گاز ایران- عمان بود که قرار بود از آن طریق، روزانه ۱۰میلیون مترمکعب گاز به عمان صادر شود. ایران تمایل داشت مقداری گاز از این خط لوله را در تاسیسات الانجی عمان تبدیل به الانجی و روانه بازار کند که تاکنون این قرارداد عملیاتی نشده است. ظرفیت خالی تاسیسات الانجی عمان، ۱/۵ تا ۲ میلیون تن است.
گزینه دیگر، احداث واحدهای مینی الانجی بود. ایران پس از برجام، مذاکرات متعددی با شرکتهای روسی، چینی و کرهای برای ساخت واحدهای مینی الانجی انجام داد. ظرفیت تولید روزانه این واحدهای کوچک، ۳۰۰ تن در روز است و بیشتر برای گازرسانی به مناطق دوردست مورد استفاده قرار میگیرد. ایران در نظر داشت در یک برنامه دوساله، چندین واحد کوچک الانجی احداث نماید، اما تحریم آمریکا و تمایل نداشتن شرکتهای خارجی به مشارکت در این کار، باعث شد که این برنامه عملیاتی نشود.
گزینه دیگر ایران، استفاده از کشتیهای تولید الانجی بود. شناور الانجی (افالانجی) نوعی کشتی با تجهیزات مایعسازی گاز است که در دریا، گاز یک میدان را دریافت و آن را به الانجی تبدیل میکند. پاییز سال ۹۶، مذاکراتی بین ایران و شرکت نروژی هملا انجام شد تا از این شرکت، کشتی افالانجی خریداری شود که این قرارداد نیز عملیاتی نشد.
اشباع بازار الانجی و رقابت کشورهای عمده تولیدکننده آن در این بازار، شرایط را برای ورود تولیدکنندگان جدید الانجی سختتر کرده است. منابع عظیم گازی ایران فرصت خوبی است تا این کشور بتواند با تولید الانجی، هم در بازار منطقهای و هم در بازار جهانی گاز، نقش ایفا کند. صدور الانجی به کشورهایی که ازلحاظ مسافت دورند، با خط لوله، اقتصادی نیست؛ لذا آلترناتیو مطمئن این است که ایران بتواند در میانمدت و درازمدت بازار شرق آسیا، هند و اتحادیه اروپا را برای صدور الانجی مدنظر داشته باشد. اما ایران بدون تغییر در سیاست منطقهای خود، برای جذب سرمایه خارجی با سختیها و چالشهای خاص خود روبهرو خواهد شد. مشکل عمده برای جذب سرمایهگذاری در صنعت انرژی بهویژه گاز طبیعی و الانجی، وجود یک چارچوب قانونی در فرایند تصمیمگیری موثر و سریع و ثبات سیاسی کشور (بهویژه در زمینه بینالمللی) است. این متغیرها برای ایران دور از دسترس نیستند، بهشرط اینکه اراده لازم سیاسی برای استفاده از منابع هیدروکربنی در سیاست خارجی و بهبود وضعیت اقتصادی وجود داشته باشد و هماهنگی لازم بین دستگاههای مورد نیاز فراهم شود.