کارزار جمهوری اسلامی برای تشییع جنازه قاسم سلیمانی، فرمانده کشته‌شده نیروی قدس سپاه پاسداران، در شهرهای ایران روز سه‌شنبه ۱۷ دی‌ماه با تدفین او در زادگاهش کرمان به پایان می‌رسد.

سلیمانی،‌ فرمانده ۶۳ ساله شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران و که خود را «سرباز صفر ولایت» خوانده بود، طی یک دهه گذشته به موازات فرماندهی نظامی در کشورهای منطقه،‌ در مقابله با اعتراض و سرکوب تظاهرات شهروندان نیز نقش‌آفرینی کرد. 

بررسی آماری نشان می‌دهد که گسترش تدریجی نقش نظامی این فرمانده سپاه پاسداران به عملیات‌های سیاسی هم در داخل خاک ایران و هم در کشورهای همسایه، طی یک دهه گذشته هزاران قربانی از میان شهروندان و غیرنظامیان به همراه داشته است.

هم‌زمان با تقویت نقش سیاسی و ایدئولوژیک او، انتقادها به مداخلات غیرنظامی سلیمانی در ایران و منطقه طی سال‌های اخیر نیز تشدید شده بود.

سرکوب اعتراض‌‌های داخلی ایران

در داخل ایران، نام سلیمانی در سرکوب اعتراض‌های سیاسی شهروندان برای نخستین بار در اواخر دهه ۱۳۷۰ عمومی‌تر شد؛ و پس از آن نیز ادامه یافت. 

در سال ۱۳۷۸ و هم‌ زمان با حوادث کوی دانشگاه در تهران، ۲۴ فرمانده بلندپایه سپاه در نامه‌ای به محمد خاتمی، رییس جمهوری وقت، او را تهدید کردند که اگر در سرکوب اعتراض‌ها قوی‌تر عمل نکند، خود دست به کار می‌شوند. سلیمانی یکی از فرماندهانی بود که این نامه «تهدیدآمیز» را امضا کرد.

مجموعه فعالان حقوق بشر ایران از کشته شدن حدود هفت نفر در این موج از اعتراض‌ها خبر دادند.

پس از آن، گفته می‌شد که سلیمانی همواره به عنوان نزدیک‌ترین فرمانده نظامی به خامنه‌ای در تعیین استراتژی سرکوب‌ها، به خصوص اعتراض‌های سیاسی سال ۱۳۸۸ و پس از آن اعتراض ‌های معیشتی سه سال گذشته، نقش داشته است.

گزارش‌های موجود حاکی از جان‌باختن حدود ۷۲ نفر طی اعتراض‌های سیاسی پس از انتخابات بحث‌برانگیز ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸ بوده است؛ جایی که به تایید امام جمعه وقت کرمان سلیمانی رای خود را به محمدباقر قالیباف،‌ فرمانده پیشین نیروی انتظامی،‌ داده بود.

در آن سال محمدعلی جعفری، فرمانده‌کل وقت سپاه پاسداران، طی یک سخنرانی رسمی تایید کرد که مجموعه سپاه با هدف حفظ «دغدغه نیروهای انقلاب» در انتخابات نقش‌آفرینی کرده بود.  

حدود هشت سال بعد نیز، دست‌کم ۵۰ نفر شهروند معترض در اعتراض سراسری  نسبت به وضعیت اقتصادی در دی‌ماه ۱۳۹۶ از سوی ماموران امنیتی و سپاه پاسداران کشته شدند. 

پس از این اعتراض‌ها، سلیمانی طی یک سخنرانی عمومی اعتراض‌های ۸۸ را «فتنه» و اعتراض‌های ۹۶ را «اغتشاش»خواند و از «به خاک مالیده شدن بینی دشمن » در آن‌ها سخن گفت.

اما با هم‌زمانی موج اعتراض سراسری آبان‌ماه امسال با خیزش مردم  کشورهای دیگر منطقه‌ از جمله عراق و لبنان، و تشدید فشارهای آمریکا بر سپاه پاسداران، استراتژی سرکوب این نیروی نظامی در داخل تشدید و ‌بنا به گزارش خبرگزاری رویترز موجب کشتار حدود «هزار و ۵۰۰ شهروند معترض» شد.

این اعتراض‌ها نیز واکنش صریح سلیمانی را به همراه داشت؛ او رفتار تعدادی از جوانان معترض به وضعیت معیشتی طی اعتراض‌های خیابانی را «نابخردانه» خواند.

می‌توان برآورد کرد در اعتراض‌های داخلی دهه اخیر ایران، که سلیمانی به نوعی در «پشت پرده» یا «جلوی صحنه» مقابله با آن‌ها نقش حمایت از نظام را داشته است، حدود هزار و هفت‌صد شهروند ایرانی کشته شده‌اند. 

عملیات سرکوب در سوریه و عراق

نقش سلیمانی در سرکوب اعتراض‌های عرصه سیاسی به ایران محدود نماند. این نقش در مقابله با اعتراض‌های دهه اخیر هم در سوریه و هم عراق نیز پررنگ بوده است.

حضور سلیمانی و نیروهای نظامی تحت اختیار او از ابتدای شکل‌گیری اعتراض‌ گروه‌های سیاسی و قومی داخلی سوریه از سال ۲۰۱۱ همواره در رسانه‌ها مورد اشاره بوده است. 

اعتراض‌های داخلی سوریه نهایتا به جنگ هفت‌ساله و دخالت نیروهای خارجی ختم شد. بنا بر آمار بین‌المللی این جنگ‌ها و اعتراض‌ها موجب کشته شدن دست‌کم «۴۰۰ هزار نفر» در این کشور شده است.

با آن‌که سلیمانی در ادامه جنگ به مبارزه با داعش و نیروهای خارجی در سوریه پرداخت، اما طی سال‌ اول و در جریان سرکوب و کشتار صدها نفر از مخالفان حکومت بشار اسد، نیروهای تحت امر این فرمانده ایرانی حاضر بوده‌اند. 

پس از جنگ سوریه و با ادامه حضور سلیمانی در منطقه، توسعه نیروهای شیعه وفادار به سپاه پاسداران و جمهوری اسلامی در کشور عراق،‌ هم‌زمان با لبنان، در دستور کار قرار گرفت. 

علاوه بر تامین ائتلاف‌های سیاسی حاکم بر دولت و مجلس، «حشدشعبی» و اخیرا گروه‌های «کتائب حزب‌الله» بازوی نظامی سپاه پاسداران در تضمین نفوذ جمهوری اسلامی در عراق و مقابله با نیروهای آمریکایی بوده‌اند. 

طی اعتراض‌های اقتصادی و معیشتی مردم این کشور، معترضان در خیابان‌ها بارها از حضور نیروهای نظامی ایران و وفاداران شبه‌نظامی جمهوری اسلامی در سرکوب تظاهرات خبر دادند و به آن انتقاد کردند. 

برخی رسانه‌ها نیز اخباری از رفت‌و آمد منظم سلیمانی به این کشور برای ارایه توصیه‌های مستشاری منتشر می‌کردند. 

در یک مورد، خبرگزاری آسوشیتدپرس در آبان‌ماه به نقل از دو مقام ارشد عراقی، بدون ذکر نام، نوشت که سلیمانی در یک جلسه مخفیانه با نیروهای امنیتی عراق خطاب به آن‌ها گفته است: «ما در ایران می‌دانیم که چگونه با اعتراضات برخورد کنیم.»

اعتراض‌های عراق بنا بر گزارش ‌های سازمان عفو بین‌الملل موجب کشتار «دست کم ۳۰۰ نفر» از شهروندان شد.

بدون در نظر گرفتن نقش آفرینی نیروی برون‌مرزی سپاه تحت فرماندهی سلیمانی در تحرکات سیاسی کشورهای دیگر از جمله یمن به دلیل عدم وجود آمار شفاف، می‌توان در نظر گرفت که او در عملیات‌های دخالت‌جویانه‌ سیاسی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به کشته شدن حدود ۴۰۰ هزار نفر از مردم کشورهای ایران، عراق و سوریه منجر شده بازیگری داشته است.  

نقش سیاسی سپاه سلیمانی در منطقه خود را به خصوص در دوره خطر حکومت‌های متحد جمهوری اسلامی طی اعتراض‌های سراسری نشان داد. 

اکنون نیز هم‌زمان با دفن جسد سلیمانی، علی لاریجانی رییس مجلس اعلام کرده است بودجه نیروی قدس «۲۰۰ میلیون یورو» برای دو ماه پایانی سال جاری اضافه می‌شود؛ سرمایه‌ای که به نظر می‌رسد برای تقویت حضور سیاسی به موازات نظامی نیروی قدس اختصاص داده شده باشد.