این روزها انتشار آثار یک تاریخدان و استاد دانشگاه اسرائیلی در ایران واکنش رسانه‌های اصولگرای تندرو در ایران را برانگیخته است.

روزنامه کیهان که سابقه‌ای طولانی در برخورد تند با انتشار آزاد اندیشه در ایران دارد، هفته گذشته بدون نام بردن از کتاب یا نویسنده آن نوشت: «تعداد اندکی از ناشران، کتاب‌هایی را که به‌طور آشکار در جهت انکار دین و مذهب است را منتشر می‌کنند. به‌طور مثال، حدود یک‌ماه پیش کتابی به قلم یک نویسنده صهیونیست منتشر شد که هیچ استقبالی را هم در پی نداشت اما با شمارگان ۲۰۰ نسخه و بدون اینکه حداقلی از این کتاب هم به فروش برسد، در طول یک‌ماه سه بار تجدید چاپ شد! این کار ترفندی است برای اینکه اگر کتاب ممنوع شد، نسخه‌هایی از آن در بازار موجود باشد.»

کیهان بدون نام بردن از کتاب سعی می‌کند نشانی‌هایی به مخاطب بدهد: «این دومین کتابی بود که در طول یک سال اخیر از این نویسنده ملحد صهیونیست در ایران به چاپ می‌رسید. کتاب اول را سال گذشته دو ناشر به طور همزمان چاپ کردند.»

اگر کیهان برخلاف رسم همیشگی‌اش نام کتاب و نویسنده‌اش را نمی‌برد (شاید به این خیال که به تیراژ ۲۰۰ نسخه‌ای آن افزوده شود!) دو رسانه تندروی اصولگرا یک سال پیش ابایی نداشتند که به انتشار کتاب «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر» نوشته یوال نوح هراری در ایران بتازند. روزنامه جوان سال گذشته با با ابراز تعجب از اینکه «کتاب نویسنده صهیونیست که مروج تفکرات کفرآمیز است» در آرامش کامل (!) در ایران منتشر شده، نوشت: «چگونه می‌توان پذیرفت کتابی از یک نویسنده همجنسگرای اسرائیلی، بدون هیچ‌گونه ممانعتی به راحتی از دولت تدبیر و امید مجوز انتشار بگیرد؟»

پایگاه خبری تحلیلی صراط‌نیوز، یکی دیگر از رسانه‌های تندرو نیز به انتشار کتاب «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر» تاخت و نوشت: «اگر رسمیت دادن به این رژیم با یک مسابقه فوتبال مذموم است، قطعا وارد کردن اندیشه های متفکران صهیونیست به کشور صدها برابر اشکال و ایراد دارد اما دریغ از یک واکنش.»

اما چرا انتشار آثار یوال نوح هراری در ایران با چنین واکنش تندی روبه‌رو شده است؟ او کیست؟

یوال نوح هراری، اسرائیلی سکولار

در حمله رسانه‌های اصولگرا به آثار این تاریخدان چند مساله در کانون انتقاد قرار گرفته است. یکی، تابعیت اسرائیلی یوال نوح هراری است، دیگری گرایش جنسی اوست. سومین اتهام او، صهیونیست بودن اوست و آخرین مورد هم ماهیت «کفرآمیز» تفکرات آقای هراری است.

یوال نوح هراری ۲۴ فوریه ۱۹۷۶ در کریات آتا اسرائیل به دنیا آمد و در یک خانواده یهودی سکولار با ریشه‌های لبنانی و اروپای شرقی در حیفا بزرگ شد. هراری همجنس‌خواه است و در سال ۲۰۰۲ با همسرش، ایتزکیک یاهاو آشنا شد. آن‌ها در یک جشن در تورنتو کانادا با هم ازدواج کردند. این زوج در نزدیکی اورشلیم با هم زندگی می‌کنند. هراری استاد تاریخ دانشگاه عبری اورشلیم است.

به نظر نمی‌رسد گرایشات همجنس‌خواهانه یک نویسنده حتی در قالب سیستم فرهنگی انقباضی جمهوری اسلامی عاملی برای ممانعت از انتشار کتابش در ایران باشد. چون در این صورت هیچکدام از آثار میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی که همجنسگرا بود و به دلیل ابتلا به ایدز درگذشت در ایران اجازه چاپ نمی‌یافت. ارسطو، سقراط، افلاطون، آلن تورینگ، فلورانس نایتینگل و اسکار وایلد تنها تعدادی از چهره‌های مشهوری بودند که تمایلات همجنس‌خواهانه داشتند و آثار آن‌ها یا آثاری درباره‌شان به راحتی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز گرفته است.

انتقاد از صهیونیسم

یوال نوح هراری، به عنوان یک دانشمند تاریخ که در آثارش، انسان را در ابعاد بسیار گسترده تاریخ چند میلیون ساله بررسی می‌کند، نگاه انتقادی نسبت به صهیونیسم و سیاست‌های دولت اسرائیل دارد. او در مصاحبه‌ای با مجله مومنت‌مگ در تعریف صهیونیسم گفت: «نباید درباره صهیونیسم به عنوان یک نگرش حرف بزنیم. اگر منظور شما از صهیونیسم، ایده تاسیس کشوری برای مردم یهود است، من به جای اینکه به صهیونیسم باور داشته باشم الان در این کشور زندگی می‌کنم. می‌توانید تعریفی انتزاعی‌تر از صهیونیسم به عنوان مجموعه‌ای از ارزش‌ها داشته باشید، همان‌طور که بنیانگذاران صهیونیسم می‌اندیشیدند، من هیچ نشانه‌ای از اینکه اسرائیل ارزش‌های والاتری را نسبت به اوروگوئه، کانادا، هند و یا هر کشور دیگر عینیت بخشیده باشد. اسرائیل قطعا از سوریه، کره شمالی و کنگو، کشور بهتری است. اما وقتی به رفتار با اقلیت‌ها، آوارگان یا اکوسیستم نگاه می‌کنیم، ترجیح می‌دهم کشورهای دیگر از اسرائیل پیروی نکنند. کنجکاوم بشنوم که آیا اسرائیل در یک زمینه اخلاقی از همه کشورهای دیگر بهتر است.»

او در مقاله‌ای که در روزنامه هاآرتص اسرائیل منتشر شد، دلیل حل نشدن مشکل اسرائیل و فلسطینی‌ها را سه آنومالی می‌داند، یکی آنومالی اسرائیل، دیگری آنومالی اشغال و سومی آنومالی آوارگان فلسطینی. او به عنوان یک تاریخدان اعتقاد دارد که این مشکلات با زمانه حاضر همخوانی ندارد.

یوال نوح هراری اصلا چهره‌ای سیاسی نیست که او را صهیونیست بدانند. او در مقام شهروند و روشنفکر نیز انتقادات جدی به اسرائیل و صهیونیسم دارد. اما به فرض آنکه هراری یک صهیونیست تمام عیار هم باشد، آیا می‌توان جامعه را از خواندن نظرات علمی او محروم کرد؟

ماهیت «کفرآمیز» نظرات هراری

یکی از اتهاماتی که رسانه‌های اصولگرا به نویسنده کتاب‌های «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر» و «انسان خداگونه» می‌زنند، ماهیت الحادی و کفرآمیز اندیشه‌های اوست. البته از منظر اصولگرایان تندرو، هر قرائتی از آغاز و پایان جهان که با قرائت رسمی جمهوری اسلامی ایران تفاوت داشته باشد، با برچسب‌‌هایی نظیر «الحادی» و «کفرآمیز» روبه‌رو می‌شوند. اما روایت علمی تاریخ، کاری که یوال نوح هراری و دیگر تاریخ‌دان‌ها و دانشمندان انجام می‌دهند برای اینکه مستند و به دور از اعتقادات فرازمینی باشند، مستعد چنین اتهاماتی هستند. با همین نگاه می‌توان چارلز داروین و بسیاری از دانشمندان را ملحد دانست.  

هراری در کتاب «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر» در چهار بخش انقلاب‌ شناختی، انقلاب کشاورزی، وحدت بشر و انقلاب علمی، تاریخ بشر را از ابتدا تا اکنون برپایه یک نظریه روایت می‌کند. به گفته هراری صد هزار سال پیش حداقل شش گونه انسانی در زمین زندگی می‌کردند و امروز تنها یکی به جا مانده و آن انسان خردمند است. او نقش انسان را در سیر تاریخ بیان می‌کند و انسان را امروز در جایگاهی می‌بیند که قدرت ان را دارد که تاریخ را به پایان برساند. به عبارتی انسان خردمند علیه خودش عمل کرده و اینک در آستانه پایان خود ایستاده است. از چشم یوال نوح هراری تمام دستاوردهای بشر طی هزاران سال، نه تنها در اکنون، بلکه در امتداد تاریخ ضربات سنگینی به خود انسان وارد کرده است.

در کتاب «انسان خداگونه: تاریخ مختصر آینده» هراری از سرگشتگی و شکست انسان در آینده نزدیک می‌گوید. به گفته او در صد سال آینده جهان با خیل بیکارانی روبه‌رو خواهد شد که پیرو پیشرفت تکنولوژیک، کاری ندارند و بیشتر کارها را روبات‌ها انجام خواهند داد. طبیتعا این قرائت از گذشته و آینده مورد تایید رسانه‌های تندروی اصولگرا که پایان جهان را براساس روایت‌های مذهبی ترسیم می‌کنند مورد قبول نیست.

ترس از ۶۰۰ نسخه؟

کتاب «انسان خردمند: تاریخ مختصر بشر» که کتاب توصیه شده باراک اوباما و بیل گیتس هم بوده، یک سال پس از انتشارش به چاپ دوازدهم رسیده و آخرین چاپ آن با تیراژ سه هزار و سیصد نسخه منتشر شده و در فرصت کوتاهی که از انتشار کتاب «انسان خداگونه: تاریخ مختصر آینده» می‌گذرد فروش قابل قبولی داشته است. اما اگر به نظر نویسندگان کیهان، تیراژ این کتاب‌ها ۲۰۰ تا ۶۰۰ نسخه است، نباید نگران باشند. چون این تعداد کتاب نمی‌تواند در جامعه تاثیرگذار باشد. مگر آنکه خودشان هم بدانند که تیراژ واقعی این کتاب‌ها جقدر بوده و تا چه حد مورد استقبال جامعه قرار گرفته است.