افزایش سرطان در ایران؛ شاید وقتی دیگر
از آغاز قرن ۲۱، روز ۴ فوریه «روز جهانی سرطان» نامگذاری شده است. امسال بیستمین سالگرد این مناسبت در میانه کارزاری سهساله برای آگاهیبخشی در راستای کاهش تاثیر سرطان بر جهان قرار دارد. «هستم و خواهم بود» شعار و فراخوان این کارزار سهساله و فرصتی است برای اثرگذاری بلندمدت از طریق جلب بیشتر افکار عمومی به این مساله، ایجاد فرصتهای بیشتر برای آگاهیبخشی جهانی و اقدامهای اثربخش. به همین دلیل، تصمیم گرفتیم نگاهی بیندازیم به وضعیت ایران از نظر ابتلا و درمان سرطان و اقدامهای آگاهیبخش در این زمینه در مقایسه با جهان.
بر اساس آمارهای صندوق جهانی پژوهشهای سرطان، تا پایان سال ۲۰۱۹، نرخ میانگین ابتلا به سرطان در جهان ۱۹۷/۹ نفر بهازای هر ۱۰۰ هزار نفر بوده است. این نرخ برای مردان کمی بالاتر، معادل ۲۱۸/۶ و برای زنان کمی پایینتر از میانگین معادل ۱۸۲/۶ در هر ۱۰۰ هزار نفر است. بر اساس همین آمارها، دستکم ۴۰ درصد این سرطانها با کنترل عوامل موثری همچون تغذیه، تحرک و استانداردهای بهداشتی پیشگیریپذیرند.
این صندوق کاهش بار بروز سرطان را در گروی دخالت همه عوامل موثر از جمله دخالت جامعه و نهادهای مدنی میداند، موضوعی که در مورد ایران دشوار و پیچیده خواهد بود. اما پیش از آن، اجازه بدهید نگاهی به آمارهای ایران بیندازیم.
ایران، نرخ ابتلا زیر متوسط اما با رشد سریع
بر اساس آمارهای صندوق جهانی پژوهشهای سرطان، ایران بین ۵۰ کشور نخست از نظر نرخ ابتلا به سرطان قرار ندارد. آژانس بینالمللی پژوهشهای سرطان، وابسته به صندوق بهداشت جهانی، در آخرین آمارهای رسمی، در سال ۲۰۱۸، نرخ بروز سرطان در ایران ۱۴۱ نفر بهازای هر ۱۰۰ هزار نفر اعلام شد. این آمار نشان میدهد ایران در جایی پایینتر از میانگین جهانی نرخ ابتلا به سرطان ایستاده است، اما این مساله بهتنهایی گویا نیست و باید دید میزان رشد این آمار در ایران نسبت به سایر کشورها چقدر است.
محمداسماعیل اکبری، رییس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه شهید بهشتی، سال گذشته در گفتوگو با ایسنا گفت که ایران با رشد سالانه ۳ درصد در آمار موارد جدید ابتلا به سرطان، یکی از بالاترین نرخهای رشد مبتلایان به سرطان را دارد. او آمار مبتلایان به سرطان را ۱۵۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر اعلام کرد، که از آمار آژانس بینالمللی پژوهشهای سرطان کمی بالاتر است. اکبری افزایش تعداد سالمندان در هرم جمعیتی، دخانیات، آلودگی هوا، نیتریت موجود در آب، استرسهای اجتماعی و تغذیه نامناسب را از دلایل رشد آمار مبتلایان میداند.
اما روز گذشته، ۱۴ بهمن ۱۳۹۸، وحیدرضا یاسایی، رییس مرکز تحقیقات ژنومیک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به ایسنا گفته است که بر مبنای آمار و پیشبینیهای پایگاه GLOBOCAN، میزان بروز سرطان در ایران (غیر از سرطان پوست) از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۴۰، یعنی تقریبا در دو دهه، حدود ۱۱۴ درصد رشد خواهد داشت. بهعبارت دیگر، در دو دهه، میزان بروز سرطان در کشور بیش از دو برابر خواهد شد.
این در شرایطی است که میزان رشد بروز سرطان در دنیا تقریبا ۶۳ درصد است. این مساله نشان میدهد که هرچند ایران در مقایسه با جهان در سطح متوسط خطر بروز سرطان قرار دارد، نرخ ابتلا به سرطان در کشور روند رو به رشد و سریعی دارد، روندی که برخی رسانهها آن را به «سونامی سرطان در ایران» تشبیه کردهاند.
از سوی دیگر، هرچند در ایران نظام درمانی بهنسبت مناسبی برای درمان سرطان وجود دارد، نبودِ نظام پایش و غربالگری هدفمند بسیاری از سرطانها، از جمله سرطان دستگاه گوارش، سرطان سینه در زنان و سرطان پروستات در مردان، سبب شده است میزان مرگومیر در اثر ابتلا به سرطان در ایران تقریبا معادل نرخ متوسط جهانی باشد. پیشگیری از این روند رو به رشد نیازمند اقدامهایی است که برای اجرایی شدن برخی از آنها، جلب مشارکت عمومی بسیار مهم است. بدون این اقدامها، مشارکت و آگاهی عمومی هم مشکلی را حل نخواهد کرد.
ریشههای اقتصادی و سیاسی سرطان
علیرضا رییسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در دیماه ۱۳۹۷، در گفتوگو با ایسنا، از راهاندازی پویش ملی مبارزه با سرطان با هدف افزایش آگاهی و جلب مشارکت مردم در پیشگیری از سرطان با شعار «سرطان قابل پیشگیری و درمان است، با خودمراقبتی و امید» خبر داد.
وحید یاسایی در گفتوگویی که پیشتر به آن اشاره شد گفته است هرچند در حال حاضر، در کشور، سونامی سرطان نداریم، در ۱۰ سال آینده این نرخ رشد افزایش پیدا میکند. بنابراین، اجرای صحیح و سریع برنامه مدیریت سرطان در کشور، بههمراه آموزش عمومی و تلاش برای تغییر سبک زندگی مردم ضرورتی اجتنابناپذیر است.
این در حالی است که رییس مرکز تحقیقات سرطان دانشگاه شهید بهشتی معتقد است نه تنها وضعیت مصرف مواد غذایی در کشور استاندارد نیست، بلکه حتی قانون کنترل جامع مصرف دخانیات در کشور بهدرستی اجرا نمیشود.
از سوی دیگر، جلب مشارکت عمومی بدون اعتمادسازی و برداشتن گامهایی در سمت دیگر ناممکن است. با وجود آغاز به کار پویش ملی مبارزه با سرطان در کشور، هنوز اقدامی عملی برای آگاهیبخشی عمومی درباره سرطان در مقیاس ملی صورت نگرفته است.
علاوه بر این، در بخش پیشگیری و تغییر سبک زندگی که به افزایش استانداردهای زندگی نیاز دارد، وضعیت روزبهروز بدتر شده است. افزایش آلودگی هوا، افزایش انواع آلاینده و سموم در مواد غذایی و حتی آلوده بودن آب به نیترات، که بالاتر هم به آن اشاره شد، از مصادیق سیر نزولی استانداردهای زندگی در ایران است. افزایش فقر و کاهش درآمد سرانه به سبک زندگی ناسالم و افزایش نرخ ابتلا به برخی سرطانها در ایران دامن زده است. از طرف دیگر، کاهش درآمد و هزینهبر بودن آزمایشهای غربالگری در نبودِ بیمههای سلامت مناسب باعث پرهیز از آزمایشهای غربالگری قبل و بعد از درمان سرطان و افزایش نرخ مرگومیر شده است.
بنابراین، شاید افزایش آگاهی عمومی بدون وجود بیمه و نظام غربالگری عمومی برای سرطانهای پرخطر و همینطور نبودِ امکان تغییر عادتهای غلط سبک زندگی بهدلیل مشکلات مالی در ایران چندان مفید نباشد. از طرف دیگر، کاهش استانداردهای زندگی تحتتاثیر سوءمدیریت حاکم (افزایش انواع آلایندهها در آب، هوا و مواد غذایی) به این وضعیت بغرنج دامن زده است. در چنین وضعیتی و بدون تغییر جدی حاکمیتی، هرچند هنوز شاهد سونامی سرطان در ایران نیستیم، شاید باید بهزودی برای چنین وضعیتی آماده شویم.