آیا بریتانیا هم پا جای پای آمریکا میگذارد و بدهیاش را به ایران میپردازد؟
احتمال میرود بریتانیا در آینده نهچندان دور مبلغی را که محمدرضا شاه پهلوی برای خرید تجهیزات نظامی پرداخته بود پس بدهد. بهموجب این قرارداد، ایران تانکهای چیفتن را که در دهه ۱۹۷۰ پیشرفتهترین تانکهای بریتانیا بود خریداری کرد اما با رخداد انقلاب ۱۳۵۷، هرگز به ایران تحویل داده نشد. با بازپرداخت این مبلغ، بریتانیا پای جای پای ایالات متحده آمریکا میگذارد که در همان دوران پیش از انقلاب، با ایران قرارداد تحویل سامانههای تسلیحاتی بسته بود و در دوره ریاست جمهوری باراک اوباما، مبلغ دریافتی را به ایران پس داد.
شاه که در پی بحران نفت ۱۹۷۳ و افزایش جهانی بهای نفت، درآمد هنگفتی به دست آورده بود، قصد داشت ارتش ایران را به نیرومندترین ارتش منطقه تبدیل کند و برای خرید بیش از ۱۵۰۰ تانک چیفتن، به بریتانیا پیشپرداخت داد. ایران در نهایت، فقط ۱۸۵ تانک از این تعداد را دریافت کرد.
بریتانیا بهدلیل هزینه بالای واردات نفت، از این خرید عمده تسلیحاتی استقبال کرد. دیوید اوئن، وزیر خارجه وقت بریتانیا، در مستندی که از بیبیسی پخش شد، توضیح داد: «به جبران سرمایههایی که برای خرید نفت ناچار بودیم هزینه کنیم، و بیشتر آن نفتِ ایران بود، به توافقهای جبرانکننده نیاز داشتیم و شاه آماده بود و میخواست تجهیزات نظامی بریتانیایی بخرد. پس ما توی بازار بودیم تا سعی کنیم حداکثر میزان ممکن را به او بفروشیم، بهویژه فروش تانک مهم بود.»
بریتانیا از تحویل تانکها به رژیم جمهوری اسلامی که پس از سقوط شاه بر سر کار آمد امتناع کرد و مبلغ پیشپرداخت شاه را نیز پس نداد. برآورد میشود که بریتانیا دستکم ۴۰۰ میلیون پوند بابت جنگافزارهای تحویلنشده به ایران بدهکار باشد.
این بدهی زمانی خبرساز شد که بن والاس، وزیر دفاع بریتانیا، گفت دولت این کشور بهدنبال راههای بازپرداخت آن به ایران است. اما بهدلیل تحریمهای اقتصادی آمریکا علیه ایران، که در دولت ترامپ سختگیرانهتر شد، ممکن است لندن برای بازپرداخت مبلغ به تهران با مشکل مواجه شود.
برخی گمانهزنیها حاکی از این است که بین حکمهای زندان ایرانیـبریتانیاییهای دوتابعیتی، بهخصوص نازنین زاغری که از سال ۲۰۱۶ در ایران زندانی شده است، و بازپرداخت این بدهی قدیمی ارتباطی وجود دارد. ایران و بریتانیا بارها هرگونه ارتباط میان این دو مساله را تکذیب کردهاند.
با وجود این، جرمی هانت، وزیر خارجه پیشین بریتانیا، گفته بود: «اگر نازنین بهزودی آزاد شود، فکر میکنم این پذیرش و تایید بدهی قدیمی نقش مهمی داشته باشد.»
در سال ۲۰۱۶ نیز گمانهزنیهای مشابهی وجود داشت که آزادی آمریکاییهای زندانی در تهران به بازپرداخت طلب ایران بابت تسلیحات آمریکایی تحویلنشده مرتبط بوده است.
در ژانویه ۲۰۱۶، آمریکا ۴۰۰ میلیون دلار پول نقد را که به ارزهای دیگر تبدیل کرده بود مخفیانه با هواپیما به تهران فرستاد. این تحویل پول همزمان شد با آزادی پنج آمریکایی، از جمله جیسون رضاییان، خبرنگار واشینگتنپست. البته آزادی زندانیها بهصورت تبادل زندانی میان ایران و آمریکا مطرح شد و یک شهروند ایرانی و شش شهروند دوتابعیتی ایرانیـآمریکایی، که به اتهام نقض تحریمها علیه ایران در آمریکا زندانی بودند، آزاد شدند.
پس از توافق برجام، واشینگتن و تهران توافق کرده بودند مساله بدهی آمریکا در دو پرداخت حلوفصل شود، یک پرداخت ۴۰۰ میلیون دلاری اصل مبلغ و یک پرداخت ۱/۳ میلیارد دلاری سود آن. واشینگتن مبلغ ۱/۷ میلیارد دلار را کامل پرداخته است.
به نظر میرسد مساله بدهی تانکهای چیفتن هم مشابه بدهی قرارداد آمریکا با شاه برای فروش جنگندههای افـ۱۴ باشد. شاید لندن و تهران نیز بتوانند در آینده نزدیک به توافق مشابهی برسند، البته اگر بن والاس بتواند ترتیبی بدهد این اختلاف چهل ساله سرانجام حلوفصل شود.