نوروز میراث مشترک بین کشورهایی است که درگذشته‌ دور و نزدیک، بخشی از امپراتوری ایرانی بوده‌اند. از ماوراءالنهر تا بین‌النهرین هرکدام به‌گونه‌ای آغاز فصل بهار را جشن می‌گیرند. در این میان شاید ایران تنها کشوری باشد که هیچ‌گاه برگزاری مراسم نوروز در آن، به‌صورت رسمی از طرف حکومت ممنوع نشد.

از افغانستان در زمان طالبان تا کشورهای تحت حکومت شوروی سابق، هرکدام در دوره‌ای محدودیت و ممنوعیت برگزاری این جشن را تجربه کرده‌اند.

در تاجیکستان این ممنوعیت با تغییر خط و زبان همراه بود. پس از سقوط دولت مرکزی شوروی و استقلال تاجیکستان، بازگشت به هویت تاریخی با برگزاری باشکوه جشن نوروز در باغ‌های عمومی، تاکید فراوان بر جشن‌های همگانی با شرکت جوانان و اصرار بر استفاده دوباره از زبان فارسی (تاجیکی)، شتاب گرفت.

افغانستان نیز این محدودیت‌ها را پس از سقوط دولت اسلامی طالبان پشت سر گذاشت. در حال حاضر اما تنها در ترکیه این مشکل هنوز پابرجاست.

جمهوری ترکیه رسماً تقویم میلادی را پذیرفته است، اما به‌صورت عرفی هنوز دو عید بزرگ اسلامی را جشن می‌گیرد. عید قربان و فطر با تعطیلات عمومی طولانی، همان سنت‌های قدیم دیدوبازدید، احترام به بزرگان و ارزش‌های خانواده را دنبال می‌کند.

دهه‌ها تلاش برای یکسان‌سازی هویت ترکی و سرکوب اقلیت‌های قومی و مذهبی باعث شد نوروز که کردهای ترکیه همراه با سایر اقوام ایرانی، آن را جشن می‌گرفتند، تبدیل به ابراز هویت جمعی و نمونه‌ای از مقاومت سیاسی در برابر فرهنگ موردنظر دولتی شود.

با وجود مخالفت دولت و اعمال محدودیت‌ها و موج بازداشت‌ها، برگزاری مراسم نوروز از جشنی خانوادگی و فامیلی تبدیل به گردهمایی‌های بزرگ در شهرهای کردنشین شد. رقص‌های دسته‌جمعی و سخنرانی‌های سیاسی، در هم‌ آمیخته شد. پرچم‌های احزاب کرد در کنار شال‌های رقص و عکس‌های عبدالله اوجالان در میان مردم، به‌روشنی از پیام‌های سیاسی در نوروز خبر می‌دهد.

بزرگ‌ترین مراسم نوروز برگزارشده در شهر دیار بکر (آمِد) که هم‌زمان با تلاش‌های دولت برای مذاکرات آشتی و پایان دادن به سال‌ها جنگ داخلی بود، با حضور میلیونی کردها از سراسر مناطق کردنشین و حتی خارج از مرزها روبه‌رو شد. پس از آن، دولت ترکیه هرگونه تجمع را به بهانه اینکه توان تأمین امنیت شرکت‌کنندگان را ندارد، ممنوع کرد.

در دهه‌های گذشته، نوروز در ترکیه، تنها چند سال طعم رهایی را چشید. جشن‌های پریدن از روی آتش در شب قبل از نوروز و جشن‌های مردمی همواره با خطر حمله پلیس و بازداشت شرکت‌کنندگان همراه بود. سال گذشته نوروز هم‌زمان با حمله‌ نظامی ترکیه به عفرین بود و شرکت‌کنندگان در مراسم نوروز، در مخالفت با این عمل دولت شعار می‌دادند و این باعث موج گسترده‌ای از بازداشت‌ها شد.

البته سود جستن از مناسک جمعی برای مقاصد سیاسی و قلب ماهیت یک حرکت جمعی و تبدیل آن به یک عمل سیاسی، تنها به نوروز و کردستان ترکیه محدود نمی‌شود. در تاریخ معاصر منطقه خاورمیانه، این مساله دست‌کم در دو کشور ایران و عراق هم در دو بازه‌ زمانی متفاوت اتفاق افتاده است.

انقلابیون ایرانی در اواسط قرن بیستم با تمرکز بر مراسم عزاداری امام حسین از قابلیت‌های موجود در این مناسک مذهبی به نفع خود سود بردند. از جمعیت چپ‌های مسلمان تا افراطیون مذهبی که تحت‌ فشار سانسور و محدودیت تبلیغات آشکار بودند، با بهره‌گرفتن از شبکه مویرگی مساجد و سنت منبرنشینی و موعظه توانستند سخن خود را تا عمق روستاهای ایران به گوش مردمی که از هر رسانه‌ دیگری محروم بودند، برسانند. ابزاری که حتی دولت نیز توان رویارویی یا ایجاد فضای مشابه آن را نداشت. اجرای مراسم دهه محرم در طول سال‌های قبل و بعد از انقلاب، از یک سنت مذهبی با محوریت قومی و محله‌ای تبدیل به بزرگ‌ترین فستیوال خیابانی جهت قدرت‌نمایی‌های سیاسی شد، به صورتی که مداحان قدرتی هم‌رده یا بیشتر از مراجع تقلید به‌دست آوردند.

شاید همین تجربه باعث شد که بعد از سقوط حکومت صدام حسین در عراق و فروپاشی حزب بعث، روحانیون جوان شیعه که از تبعید برگشتند و عموماً نسل دوم و سوم خانواده‌های پرنفوذ شیعه و علمای نجف بودند، به همین شکل، از این فرصت در جهت تغییر ساختار قدرت در جمعیت شیعه عراق استفاده کنند. توجه بی‌اندازه به مراسم عاشورا و اربعین حسینی و مناسک دینی در مقابل علوم دینی، به‌نوعی سربازگیری این روحانی‌های جوان بود. مراسم سنتی عزاداری شهیدان کربلا تبدیل به تجمع‌های سیاسی با سخنرانی‌های آتشین شد که نسخه‌ صوتی و تصویری آن در بازارهای اطراف آرامگاه امامان شیعه در کربلا و نجف فروخته می‌شد؛ جایی که پیش از آن، به‌صورت سنتی، نوارهای موعظه و نوحه‌خوانی واعظان کهن‌سال منتشر می‌شد.

اما امسال تا چند روز باقیمانده به نوروز، در وب‌سایت حزب دموکراتیک خلق‌ها، بزرگ‌ترین حزب کرد ترکیه، اثری از حال و هوای نوروز دیده نمی‌شود. این حزب و کردهای ترکیه در آستانه انتخابات شهرداری‌ها در ماه مارس ۲۰۱۹، سخت‌ترین شرایط چند سال گذشته را تجربه می‌کنند. هرگونه راه ارتباطی با عبدالله اوجالان رهبر معنوی مسدود است و صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر این حزب نیز از نوامبر سال ۲۰۱۶ زندانی است.

نوروز امسال مانند نوروز هر سال دیگر، برای کردهای ترکیه پر از ماجرا خواهد بود.