سارا گیلبرت، پروفسور واکسن‌شناسی در موسسه جِنِر دانشگاه آکسفورد، وقتی در اوایل ژانویه سال جاری، خبر شیوع یک بیماری تنفسی مرموز در چین را شنید، بلافاصله از خود پرسید، شاید این همان بیماری ناشناخته‌ای باشد که پیش‌بینی بروز آن مدت‌هاست وحشت به جان جهان انداخته است، همان عامل بیماری‌زای ناشناخته‌ای که یک همه‌گیری جهانی فاجعه‌بار ایجاد خواهد کرد.

او خود را برای چنین اتفاق مهمی آماده کرده بود و آزمایشگاهش فناوری تولید واکسن برای ویروس‌های مهلک و به‌شدت مسری را داشت. به‌محض این‌که دانشمندان چینی جزئیات ژنتیکی ویروس جدید کرونا را منتشر کردند، پروفسور گیلبرت به‌سرعت دست به کار شد.

دانشگاه آکسفورد به‌تازگی نتایج امیدبخش اولین مرحله آزمایش واکسن او را منتشر کرد که نشان می‌دهد سلول‌های ایمنی و پادتن‌هایی در بدن تولید می‌کند که ویروس سارس‌ کوو‌ـ‌۲، عامل کووید‌ـ‌۱۹، را شناسایی می‌کند و از بین می‌برد.

با ۲۲ واکسن احتمالی دیگر که اکنون در مرحله آزمایش‌های بالینی و بیش از ۱۰۰ واکسن که در مراحل ابتدایی‌تر پژوهش قرار دارند، تیم ۳۰۰ نفره آکسفورد در صدر رقابت است. جان بل، پروفسور ارشد تیم پزشکی آکسفورد، می‌گوید «واکسن آکسفورد پیشتاز است اما به این معنی نیست که در پایان پیروز میدان شود» و در ادامه می‌افزاید جهان به چند واکسن کووید‌ـ‌۱۹ نیاز خواهد داشت.

تا این‌جا، تقاضا برای واکسن آکسفورد بالا بوده است و بیش از دو میلیارد دوز از آن را از سراسر جهان سفارش داده‌اند، البته مشروط بر این‌که آزمایش‌ها روی هزاران داوطلب در ماه‌های آتی بی‌خطری و تاثیر آن را تایید کنند.  

پروفسور گیلبرت ۵۸ ساله، که این روزها به چهره پروژه واکسن آکسفورد تبدیل شده است، در مصاحبه‌ها، در مورد این پروژه صحبت می‌کند اما تمایلی ندارد درباره مسائل شخصی‌ حرفی بزند. او پس از تحصیل در رشته زیست‌شناسی در دانشگاه ایست‌ انگلیا، در رشته بیوشیمی از دانشگاه هال دکترا گرفت و از سال ۱۹۹۴ تاکنون، در دانشکده پزشکی آکسفورد کار می‌کند. گیلبرت در سال ۱۹۹۸ صاحب سه‌قلوهایی شد که اکنون پا جای پای مادرشان گذاشته‌اند و هر سه در رشته بیوشیمی تحصیل می‌کنند. سه‌قلوهای گیلبرت همچنین اولین داوطلب‌های آزمایش بالینی واکسن کووید‌ـ‌۱۹ آکسفورد بودند.

پروفسور گیلبرت وقتی در آکسفورد مشغول به کار شد، تمام تمرکزش روی مالاریا بود و بعد، سراغ تولید واکسن‌های آنفلوانزا رفت. از سال ۲۰۱۰، روی همین شیوه‌ای که به ساخت واکسن آکسفورد منجر شد، کار کرده است. در این شیوه، با مهندسی ژنتیکی آدنوویروس‌ شامپانزه‌ــ که در میمون‌ها علائم سرماخوردگی خفیف ایجاد می‌کند اما معمولا به انسان سرایت نمی‌کند‌ــ اجزای آسیب‌زای ویروس را وارد سلول‌های انسان می‌کنند تا سیستم ایمنی میزبان واکنش نشان دهد.

 

زمانی که کووید‌ـ‌۱۹ از راه رسید، پروفسور گیلبرت داشت این فناوری را روی برخی از مهلک‌ترین ویروس‌های شناخته‌شده به کار می‌برد. آزمایشگاه او واکسن سندرم تنفسی خاورمیانه (مرس) را تولید کرده بود، بیماری مهلکی که نوع دیگری از ویروس کرونا آن را ایجاد می‌کند، و همین نمونه‌ای فراهم کرد برای ساخت واکسن کووید‌ـ‌۱۹.

پروفسور گیلبرت تمایلی ندارد پیش‌بینی کند چه موقع واکسن آکسفورد آزمایش‌های بالینی را پشت سر خواهد گذاشت تا به تولید انبوه برسد. از نظر او، سه عامل پیش‌بینی‌ را دشوار می‌کند.

اول این‌که مشخص نیست چه مدت طول می‌کشد تا آزمایش‌ها به نتیجه برسد. بستگی دارد چه میزان ویروس در محل‌های آزمایش، که برزیل، آفریقای جنوبی و آمریکا را نیز شامل می‌شود، شیوع پیدا کرده است. در مرحله بعد، شرکت دارویی تولید‌کننده باید بتواند از عهده تولید انبوه آن برآید. دست آخر، نهادهای ناظر باید تصمیم بگیرند آیا این واکسن تاثیر لازم را دارد که تاییدیه بگیرد یا نه. سازمان غذا و داروی آمریکا استاندارد اثرگذاری ۵۰ درصدی را برای واکسن کووید‌‌‌‌ـ‌۱۹ تعیین کرده است.

اگر تمام این مراحل خوب پیش برود، تیم آکسفورد برآورد می‌کند واکسن تا پایان سال آماده تزریق به افرادی باشد که اولویت دارند و در سال ۲۰۲۱، میزان واکسن تولیدی به‌سرعت افزایش پیدا خواهد کرد.

اما پروفسور گیلبرت همچنان به فکر شیوه‌هایی است که پژوهش واکسن سریع‌تر و کارآمدتر شود. او می‌گوید: «ما هنوز به آن بیماری ناشناخته فکر می‌کنیم. اگر همه چیز مهیا بود، می‌توانستیم یک ماه جلوتر باشیم و تفاوت بزرگی ایجاد می‌کرد.»