روز سه‌شنبه ۱۶ اردیبهشت‌ماه، مقام‌های دفاعی اسرائیل مدعی شدند که ایران در حال تخلیه نیروها و پایگاه‌هایش در سوریه است. همچنین، وزیر دفاع اسرائیل، نفتالی بنت، همان روز در مصاحبه با رسانه‌های اسرائیلی، اعلام کرد حملات هوایی اسرائیل تا زمانی که ایران به‌طور کامل سوریه را ترک کند، ادامه خواهد یافت.

این سخنان تنها یک روز پس از حمله نیروی هوایی اسرائیل به ساختمان اصلی مرکز تحقیقات دفاعی وزارت دفاع سوریه در منطقه السفیره استان حلب صورت گرفت. هدف این حمله آسیب زدن به پروژه‌های تحقیقاتی وزارت دفاع سوریه در راستای توسعه و ساخت موشک‌های بالستیک با کمک ایران بود.

در این مقاله، به بررسی یازده حمله هوایی اسرائیل در عمق خاک سوریه از ابتدای سال میلادی جاری می‌پردازیم و این‌که آیا این حملات واقعا باعث تخلیه پایگاه‌های نیروهای سپاه قدس و کاهش نیروهایشان در سوریه شده‌اند یا خیر.

حملات هوایی اسرائیل در سال ۲۰۲۰

در سال جاری میلادی، نیروی هوایی اسرائیل ۱۱ حمله هوایی به اهدافی در عمق خاک سوریه داشته است. اهداف این حملات ارتش عربی سوریه، نیروهای سپاه قدس و شبه‌نظامیان وابسته به آن‌ها بوده است.

به‌طور کلی این حملات به چهار گروه تقسیم می‌شوند. گروه نخست تسلیحات نظامی را که به‌تازگی از ایران به سوریه منتقل‌ شده بود هدف قرار داده است. گروه دوم ساختمان‌های مورد استفاده نیروهای وابسته به سپاه قدس را هدف قرار داده است. گروه سوم انبارهای سلاح شامل سوله‌های بتنی و گروه چهارم یا آخر برنامه موشکی سوریه را هدف قرار داده است.

تمرکز نخستین حملات نیروی هوایی اسرائیل شبه‌نظامیان حشد شعبی در منطقه دیرالزور بود. حمله هوایی به این منطقه از سوریه با استفاده از جنگنده‌های اف‌ـ‌۳۵آی (F-35I) در ۱۹ دی‌ماه سال ۱۳۹۸ صورت گرفت که در جریان آن، مقادیری از تسلیحات این نیروها نابود و هشت نفر از شبه‌نظامیان کتائب حزب‌الله و سید‌الشهدا جان خود را از دست دادند. در ابتدا، مقام‌های سوری تصور می‌کردند که حملات کار نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا بوده است. اما پس از رد این ادعا از سوی مقام‌های پنتاگون، نقش نیروی هوایی اسرائیل در این حملات مشخص شد. 

در ۲۱ اسفندماه ۱۳۹۸ هم حمله هوایی مشابهی به پایگاه امام علی در نزدیکی البوکمال صورت گرفت که در جریان آن، ۲۶ نفر از نیروهای حشد شعبی جانشان را از دست دادند.

در حال حاضر، نیروی هوایی اسرائیل ۱۹ فروند جنگنده رادارگریز اف‌‌ـ‌۳۵آی موسوم به «ادیر» (F-35I Adir) دارد که در خدمت دو اسکادران ۱۱۶ و ۱۴۰، در نواتیم (Nevatim) مستقرند. از این جنگنده‌ها در حملات هوایی علیه نیروهای سپاه قدس در شرق سوریه و به‌خصوص در پایگاه امام علی استفاده می‌شود

حمله به فرودگاه بین‌المللی دمشق و محله سیده زینب

در بامداد ۱۷بهمن‌ماه ۱۳۹۸، نیروی هوایی اسرائیل حمله‌ای عمقی به خاک سوریه کرد. در جریان این حمله، جنگنده‌های اف‌ـ‌۱۶‌دی (F-16D) این نیرو از فراز خاک لبنان چهار هدف در حومه دمشق را هدف قرار دادند از جمله ساختمانی که محل اقامت گروهی از شبه‌نظامیان وابسته به سپاه قدس بود که به مرگ ۱۵ شبه‌نظامی منجر شد که پنج نفر آن‌ها سوری و سه نفرشان ایرانی بودند.

یک هفته بعد، در ساعات پایانی ۲۴ بهمن‌ماه ۱۳۹۸، جنگنده‌های نیروی هوایی اسرائیل در حال پرواز از فراز لبنان، با شلیک موشک‌های کروز، دو انبار مهمات و یک ساختمان کنترل و فرماندهی سپاه قدس در فرودگاه بین‌المللی دمشق را منهدم کردند. سامانه پدافندی پانتسیر اس‌۱ (Pantsir) نیروی پدافند هوایی سوریه مستقر در شرق فرودگاه نیز که برای انهدام موشک‌های کروز فعال شده بود، مورد حمله قرار گرفت و در حین عملیات از میان برداشته شد.

هدف اصلی این عملیات انهدام تسلیحاتی بود که روز قبل یک فروند هواپیمای باربری بویینگ ۷۴۷‌ـ‌۲۸۱‌اف (Boeing 747-2811F) شرکت فارس‌ایر قشم از تهران به سوریه حمل کرده بود و در این دو انبار سلاح به‌طور موقت ذخیره شده بودند. در جریان این حمله، یک نفر از خلبانان ایلیوشین ۷۶‌تی (Ilyushin II-76T) شرکت هواپیمایی سوریه جانش را از دست داد.

حمله به الشعیرات

در بامداد ۱۵ اسفند‌ماه ۱۳۹۸، جنگنده‌های نیروی هوایی اسرائیل در عملیاتی گسترده، به پنج هدف شامل یک مقر فرماندهی حزب‌الله در نزدیکی حمص و چند هدف نامشخص متعلق به ارتش عربی سوریه در پایگاه هوایی الشعیرات و القصیر حمله کردند، حملاتی که به مرگ یک سرباز ارتش سوریه منجر شد. پیش از این عملیات گسترده، نیروی هوایی اسرائیل رزمایشی یک روزه برای افزایش آمادگی خلبانان هواپیماهای جنگنده و همچنین انتقال پیامی سیاسی به ترکیه، برگزار کرده بود. 

یک ماه بعد و به دنبال انتقال مستقیم تسلیحات با دو فروند هواپیمای ترابری سنگین ایلیوشین ۷۶تی شرکت هواپیمایی سوریه از تهران و دمشق به این پایگاه هوایی، نیروی هوایی اسرائیل بار دیگر این پایگاه را در ۱۲ فروردین‌ماه سال جاری هدف قرار داد. در جریان این حمله، جنگنده‌های اف‌ـ‌۱۶دی (F-16D) از اسکادران ۱۰۹ و جنگنده‌های اف‌ـ‌۱۶آی (F-16I) از اسکادران ۱۰۷ موسوم به «شوالیه‌های اسکادرانِ دم‌نارنجی» (Knights of the Orange Tail Squadron) بر فراز لبنان به پرواز درآمدند و با استفاده از موشک‌های کروز و راکت‌های هدایت دقیق، این پایگاه هوایی را هدف قرار دادند.

متعاقب این حمله، باند پروازی پایگاه الشعیرات در دو نقطه آسیب دید و همچنین، خزش‌راه (Taxiway) اصلی آن در سه نقطه مورد اصابت راکت واقع شد. دو خزش‌راه دیگر نیز هر کدام مورد اصابت یک راکت واقع شدند. دو سامانه کمک‌ناوبری این پایگاه نیز نابود شد. این حمله هوایی حمل تسلیحات به این پایگاه هوایی را به‌مدت حدود دو هفته متوقف کرد تا تعمیرات سطوح پروازی و سامانه‌های کمک‌ناوبری آن به پایان رسید.

هواپیماهای سوخت‌رسان بویینگ ۷۰۷‌ـ‌۳‌ال‌۶سی (Boeing 707-3L6C) اسکادران ۱۲۰ نیروی هوایی اسرائیل در پایگاه هوایی نواتیم نقش بسیار مهمی در سوخت‌رسانی هوایی به جنگنده‌های شرکت‌کننده در عملیات‌های هوایی علیه سپاه قدس و شبه‌نظامیان وابسته‌اش در سوریه بازی می‌کنند

حمله به قرارگاه زیرزمینی سپاه قدس در المزه

سومین حمله هوایی ثبت‌شده نیروی هوایی اسرائیل در منطقه دمشق در سال جاری، روز ۲۷ آوریل (۸ اردیبهشت) رخ داد و جنگنده‌های اف‌ـ‌۱۶دی نیروی هوایی اسرائیل دو نقطه از این شهر را هدف قرار دادند. نقطه نخست منطقه سیده زینب بود که در جریان آن، ساختمانی که محل اقامت گروهی از نیروهای سپاه قدس بود مورد اصابت موشک کروز دلیله (Delilah) قرار گرفت و چهار نفر از اعضای سپاه قدس و سه غیر‌نظامی کشته شدند. 

تنها دقایقی پس از حمله نخست، جنگنده‌های اف‌-‌۱۶دی نیروی هوایی اسرائیل از فراز لبنان تعدادی موشک کروز برای انهدام ساختمان کنترل و فرماندهی سپاه قدس و ورودی مقر زیرزمینی مجاور آن در پایگاه هوایی المزه در حومه دمشق شلیک کردند. فقط یکی از این موشک‌ها به هدف، که ورودی قرارگاه زیرزمینی در دست ساخت سپاه قدس در این فرودگاه بود، برخورد کرد و به نظر می‌رسد بقیه را سامانه‌های پدافندی ارتش عربی سوریه نابود کرده باشند، زیرا هیچ‌کدام به ساختمان در حال ساخت متعلق به مقر کنترل و فرماندهی حزب‌الله اصابت نکردند.

از تیر‌ماه ۱۳۳۰ (ژوییه ۱۹۵۱) اسکادران ۱۰۹ نیروی هوایی اسرائیل موسوم به اسکادران دره (The Valley Squadron) مستقر در پایگاه هوایی رمات دیوید (Ramat David) وظیفه حفاظت از اسرائیل در برابر حملات ارتش عربی سوریه را بر عهده داشت. در حال حاضر، این اسکادران به ۲۰ فروند اف‌-‌۱۶دی بلاک ۳۰ (F-16D Block 30) مجهز است که وظیفه اصلی آن‌ها انجام ماموریت‌های هوا به سطح در جنوب سوریه است

حملات هوایی با استفاده از حریم هوایی اردن و عراق

در دقایق نخستین بامداد یکم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۹، جنگنده‌های اف‌-‌۱۶ نیروی هوایی اسرائیل به آسمان سوریه بازگشتند تا این بار دو نقطه در نزدیکی پالمیرا را با استفاده از بمب‌های هدایت ماهواره‌ای ام‌پی‌آر‌۵۰۰ (MPR500) و موشک‌های کروز دلیله هدف حمله قرار دهند.

در جریان این حمله، ۹ سوله بتنی با ابعاد ۱۰ در ۳۰ متر واقع در یک انبار مهمات در شمال پالمیرا با بمب نابود شدند. چند کیلومتر آن طرف‌تر، در شمال شرق پالمیرا در منطقه السخنه‎، یک سوله با ابعاد ۱۵ در ۶۰ متر که به نظر می‌رسید محل نگهداری تسلیحات با‌ارزشی چون موشک زمین به زمین نیروهای سپاه قدس باشد هدف اصابت موشک‌های کروز دلیله قرار گرفت و بخشی از آن تخریب شد. در این حمله، نه شبه‌نظامی وابسته به سپاه قدس جانشان را از دست دادند.

آخرین حمله هوایی اسرائیل در عمق خاک سوریه تا زمان تدوین این گزارش، در دقایق پایانی ۱۵ اردیبهشت به وقت محلی در منطقه السفیره در ۱۷ کیلومتری جنوب شرق حلب در شمال سوریه رخ داد. در جریان این حمله، ساختمان اصلی مرکز تحقیقات دفاعی وزارت دفاع سوریه هدف موشک‌های کروز قرار گرفت و حدود ۷۰ درصد آن تخریب شد. تصاویر ماهواره‌ای از این ساختمان نشان می‌دهد که ضلع شمالی و شرقی آن تخریب کامل شده و ضلع جنوبی آن آسیب ندیده است.

با توجه به واقع بودن این مرکز در شمال سوریه و ناممکنی پرواز طولانی جنگنده‌های اسرائیلی بر فراز خاک سوریه، این حمله با استفاده از حریم هوایی اردن و عراق صورت پذیرفت. این نخستین بار نیست که نیروی هوایی اسرائیل در حین حمله به اهدافی در شمال سوریه، برای دور ماندن از سامانه‌های پدافندی روسیه به‌خصوص اس‌ـ‌۴۰۰ مستقر در لاذقیه و طرطوس، از حریم هوایی عراق و اردن استفاده کرده است. بنا بر ادعای مقام‌های سوری، تعدادی از موشک‌های کروز شلیک‌شده (یک یا دو فروند) را سامانه‌های پدافندی محافظ این تاسیسات ساقط کردند که خود می‌تواند دلیل سالم ماندن ضلع جنوبی ساختمان باشد.

هواپیمای شنود الکترونیکی و رادیویی شاویت (Shavit) از اسکادران ۱۲۲ نیروی هوایی اسرائیل در شناسایی هدف پیش از عملیات، شنود رادیویی نیروهای نظامی ارتش سوریه و نیروهای سپاه قدس حین حملات هوایی و پس از آن نقش مهمی بازی می‌کند

آیا پایان حضور نظامی ایران در سوریه در راه است؟

از مجموع ۱۱ حمله هوایی اسرائیل به سوریه، تنها سه حمله هوایی به اهداف فوری بوده‌اند و سایر حملات زیرساخت‌ها و تاسیسات را هدف قرار داده‌اند که در سه مورد، جنبه تنبیهی، سیاسی و نمایشی داشته‌اند. 

هرچند حملات هوایی به‌عنوان مثال به پایگاه الشعیرات به تاخیر و وقفه در تحویل و انتقال سلاح سپاه پاسداران به این پایگاه منجر شده است، باعث کاهش تعداد شبه‌نظامیان وابسته به سپاه قدس در سراسر خاک سوریه نشده است. به نظر می‌رسد فرماندهان سپاه قدس تصمیم به کاهش یا خروج نیروهایشان از سوریه نداشته باشند و تنها شمار بیشتری را از جنوب سوریه به شرق این کشور منتقل خواهند کرد.

سپاه قدس هنوز در حال بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده پایگاه امام علی و ساخت بخش‌های جدید آن در منطقه البوکمال در شرق سوریه است. این به‌معنای تداوم حملات هوایی اسرائیل به اهداف مرتبط به سپاه قدس در سوریه و کشته شدن شبه‌نظامیان وابسته به این نیرو و نابودی تجهیزاتش است.