از سال ۱۳۸۶ تا به امروز، شرکت هواپیمایی ماهان به‌عنوان یکی از ارکان مهم اقتصادی و راهبردی سپاه پاسداران نقش مهمی در حمایت جمهوری اسلامی از کشورهای متحد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بازی کرده است. با صرف میلیاردها تومان از محل منابع ملی و درآمدهای نفتی، شرکت هواپیمایی ماهان تعمیرات هواپیماهای برخی شرکت‌های هواپیمایی مانند هواپیمایی سوریه (Syrian Air)، شام وینگز، کانویاسا (Conviasa)، ارمنستان ایرویز و الناصر ایرلاینز را انجام داده و همچنین به آن‌ها مجانی هواپیما اجاره یا هدیه داده است.

در جدیدترین مورد، صبح روز ۲۷ اسفند ۱۳۹۸، یک فروند ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس با رنگ‌آمیزی شرکت هواپیمایی سوریه و شناسه کشوری YK-AZB از فرودگاه بین‌المللی مهرآباد به پرواز درآمد و به فرودگاه امام خمینی منتقل شد. پس از تحقیقات نویسنده، مشخص شد که این ایرباس اِی‌۳۴۰ دومین هواپیمای اهدایی ایران به شرکت هواپیمایی سوریه است و به‌زودی به دمشق منتقل می‌شود. این امر بهانه‌ای شد تا در این مقاله‌ به بررسی نقش ماهان در حمایت از شرکت‌های هواپیمایی دولت‌های متحد جمهوری اسلامی بپردازم.

کمک‌رسانی به کانویاسا (شرکت هواپیمایی ونزوئلا)

در پاییز ۱۳۹۸، پس از دو سال، شرکت هواپیمایی دولتی ونزوئلا، کانویاسا، تصمیم گرفت پروازهای بین‌المللی‌اش به مقصدهای پر‌مسافر و دور را از سر گیرد. به این منظور، این شرکت نیازمند به‌کارگیری تنها هواپیمای پهن‌پیکر و دوربُرد خود، یعنی یک فروند ایرباس اِی۳۴۰-۲۱۱ بود که به‌علت ناتوانی مالی این شرکت، از سال ۲۰۱۷، در فرودگاه بین‌المللی سیمون بولیوار در کاراکاس زمین‌گیر بود.

در تیرماه ۱۳۹۸، مقام‌های دولتی ایران به همتایان ونزوئلایی خود پیشنهاد پشتیبانی فنی و راه‌اندازی این ایرباس اِی۳۴۰ زمین‌گیر را دادند تا در مقابل، امکان برقراری پروازهای بین‌المللی از کاراکاس به دمشق و همچنین تهران فراهم شود.

متعاقب این پیشنهاد، هیاتی از وزارت امور خارجه ایران با همراهی سرتیپ بازنشسته نیروی هوافضای سپاه پاسداران، محمد مهدی مغفوری، که مشاور ارشد مدیرعامل ماهان و نماینده سپاه قدس در ماهان است، به کاراکاس سفر کردند تا مذاکرات برای راه‌اندازی دوباره تنها هواپیمای پهن‌پیکر و دوربرد کانویاسا را آغاز کنند. پس از آن نیز یک هیات ونزوئلایی همراه مدیرعامل شرکت کانویاسا به تهران سفر کردند و از تاسیسات و آشیانه تعمیراتی ماهان در فرودگاه امام خمینی بازدید کردند و تفاهم‌نامه‌ای بین دو شرکت هواپیمایی امضا شد.

هواپیمای پهن‌پیکر ایرباس اِی۳۴۰-۲۱۱ کانویاسا در دی‌ماه سال ۱۳۹۸حین تعمیرات رده سی در محل آشیانه تعمیراتی ماهان در فرودگاه امام خمینی دیده می‌شود

پس از آن، یک گروه از پرسنل فنی ماهان هواپیمای ایرباس یاد‌شده را راه‌اندازی کردند تا در پروازی خالی از مسافر برای تعمیر اساسی در آشیانه تعمیراتی ماهان، از کاراکاس به تهران منتقل شود. در نهایت، این هواپیما شنبه ۲۲ تیر ۱۳۹۸، به فرودگاه خمینی منتقل شد. پس از پایان تعمیرات اساسی و آخرین تست پرواز در ۹ دی ۱۳۹۸، این هواپیما در ۱۳ دی ۱۳۹۸ از تهران به کاراکاس منتقل شد و در این مسیر یک توقف در دمشق داشت.

یک هفته پس از ورود هواپیما به کاراکاس، پروازهای روزانه آن به مهم‌ترین متحد منطقه‌ای ونزوئلا در آمریکای جنوبی، یعنی کوبا، آغاز شد. با استفاده از این ایرباس اِی‌۳۴۰، پروازهای کانویاسا به پاناما و نیکاراگوئه نیز برقرار شد. سرانجام در ۲۸ دی ۱۳۹۸، این هواپیما به دمشق و سپس، تهران پرواز کرد و در مسیر برگشت از ایران، در ۲ بهمن ۱۳۹۸، بار دیگر در دمشق توقف داشت. این آغازی دوباره بود برای پروازهای کانویاسا به ایران و سوریه، پروازهایی که علاوه بر حمل مسافر، اقلام صادراتی وزارت دفاع ایران را نیز به ونزوئلا منتقل می‌کند.

۱۶ روز بعد، در ۱۸ بهمن ۱۳۹۸، وزارت خزانه‌داری آمریکا همه هواپیماهای مسافربری کانویاسا را تحریم کرد، که دلیل اصلی‌اش تعمیر اساسی ایرباس اِی۳۴۰ کانویاسا با کمک هواپیمایی ماهان و همچنین استفاده از آن در انتقال نیروهای سپاه قدس و تسلیحات به سوریه و ونزوئلا بود.

ویدیویی که در توییت زیر منتشر شده، فیلمی است که یکی از پرسنل شرکت هواپیمایی ماهان گرفته و ایرباس اِی۳۴۰-۲۱۱ کانویاسا را در حال اورهال شدن (تعمیر اساسی) در آشیانه تعمیراتی ماهان در فرودگاه خمینی در دی ۱۳۹۸ نشان می‌دهد.

کمک به شرکت هواپیمایی سوریه

تا سال ۱۳۸۵، شرکت هواپیمایی سوریه برای پروازهای مسافربری در مسیرهای طولانی و پر‌مسافر، از دو فروند هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر بویینگ ۷۴۷اس‌پی ساخت سال ۱۹۷۶ استفاده می‌کرد. اما با فرا رسیدن موعد تعمیر اساسی هر دو فروند در دی و اسفند ۱۳۸۵، این شرکت مجبور به استفاده از هواپیماهای باریک‌پیکر برای پروازهای خارجی شد و حتی امکان پرواز در بسیاری از مسیرهای اروپایی را از دست داد. وقوع جنگ داخلی سوریه نیز سبب شد این شرکت نتواند آن دو فروند بویینگ ۷۴۷اس‌پی را برای تعمیر اساسی در شرکت السلام، به عربستان سعودی بفرستد و این شرکت تا سال‌ها از استفاده از هواپیمای پهن‌پیکر محروم بود.

پیش از تحویل نخستین ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس به هواپیمایی سوریه، این ایرباس اِی۳۰۰بی۴-۶۰۵آر ماهان به‌طور موقت به آن شرکت واگذار شد

در سال ۱۳۹۵، به‌دنبال اعلام نیاز شرکت هواپیمایی سوریه به هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر، وزارت امور خارجه ایران مسئولیت پیدا کردن و خرید یک فروند ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ ایکس برای این شرکت را برعهده شرکت هواپیمایی ماهان گذاشت. اما با توجه به زمانبر بودن این امر، ماهان یک فروند هواپیمای پهن‌پیکر ایرباس اِی۳۰۰بی۴-۶۰۵آر با شناسه کشوری EP-MNM را به‌طور موقت به شرکت هواپیمایی سوریه واگذار کرد. این هواپیما در ۱۳ مرداد، آخرین تست پروازی پس از تعمیر اساسی را پشت سر گذاشت و ۱۰ روز بعد، در ۲۳ مرداد ۱۳۹۵، به دمشق منتقل شد. پس از آن، این هواپیما در مسیرهای پر‌مسافری به مقصد کویت، دبی، نجف، بغداد، مشهد و تهران استفاده شد.

ایرباس اِی۳۰۰بی۴-۶۰۵آر شرکت هواپیمایی ماهان که از مرداد تا بهمن ۱۳۹۵ به‌طور موقت به شرکت هواپیمایی سوریه واگذار شده بود تا با استفاده از آن در مسیرهای پر‌مسافری مانند دوبی و کویت پرواز کند

در شهریور‌ همان سال، ماهان موفق شد یک فروند ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس دست‌دوم را از شرکت هواپیمایی بک ایر (Bek Air) قزاقستان برای شرکت هواپیمایی سوریه خریداری کند.

نخستین ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس که ماهان برای هواپیمایی سوریه خریداری کرد (مهر‌ماه ۱۳۹۵- پیش از آماده‌سازی هواپیما برای تحویل)

این هواپیمای ۱۶ ساله در ۱۷ مهر ۱۳۹۵، در فرودگاه مهرآباد به زمین نشست و به شرکت مهندسی تعمیرات هواپیمایی فارسکو (فجرآشیان) منتقل شد تا برای تحویل به شرکت هواپیمایی سوریه آماده شود. پس از آماده‌سازی، هواپیما سرانجام در ۲۲ بهمن ۱۳۹۵، از تهران به دمشق پرواز کرد.

نخستین ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس که شرکت هواپیمایی ماهان در شهریور ۱۳۹۵، برای هواپیمایی سوریه خریداری کرد و در ۲۲ بهمن همان سال به این شرکت تحویل داد و از آن پس، پروازهای روزانه به قاهره، شارجه و دبی دارد

این هواپیما به رنگ‌آمیزی کامل شرکت هواپیمایی سوریه در‌آمد و شناسه سوری YK-AZA را دریافت کرد. پس از انتقال این هواپیما به سوریه، ایرباس اِی۳۰۰ که به‌طور موقت به این شرکت واگذار شده بود به کشور بازگشت. تهیه این ایرباس اِی۳۴۰ برای شرکت هواپیمایی سوریه تنها کمک شرکت هواپیمایی ماهان به هواپیمایی سوریه نبود و پیش‌تر، دو فروند ایرباس اِی۳۲۰-۲۳۲ این شرکت در آشیانه تعمیراتی ماهان در فرودگاه امام خمینی تعمیر اساسی شده بودند.

علاوه بر خرید ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس برای هواپیمایی سوریه، ماهان تعمیرات سنگین هواپیماهای باریک‌پیکر ایرباس اِی۳۲۰-۲۳۲ این شرکت را در محل آشیانه تعمیراتی خود در فرودگاه امام خمینی انجام داد. این عکس یکی از آن ایرباس‌ها را نشان می‌دهد

تحویل دومین فروند ایرباس اِی‌۳۴۰ به هواپیمایی سوریه

یک فروند ایرباس اِی‌۳۴۰-۳۱۳ایکس که به‌تازگی تعمیر رده سی آن در فجرآشیان انجام شده بود در روزهای ۲۵ و ۲۶ اسفند ۱۳۹۸، از فرودگاه مهرآباد برخاست و در شمال یزد پروازی آزمایشی داشت. پس از ترخیص، این ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس به رنگ‌آمیزی شرکت هواپیمایی سوریه در‌آمد و شناسه سوری YK-AZB را دریافت کرد و از فرودگاه مهرآباد به فرودگاه امام خمینی منتقل شد تا پس از چند روز، به دمشق منتقل شود و دومین هواپیمای پهن‌پیکر شرکت هواپیمایی سوریه باشد.

دومین ایرباس اِی۳۴۰-۳۱۳ایکس اهدایی به هواپیمایی سوریه این هواپیمای دست‌دوم شرکت هواپیمایی ملی یونان، المپیک، است که از سال ۱۳۸۸ در فرودگاه بین‌المللی آتن زمین‌گیر بود و سر‌انجام ماهان با واسطه‌گری شرکت هواپیمایی قزاقستانی بِک ایر (Bek Air) در بهمن‌ماه ۱۳۹۵، برای هواپیمایی سوریه خرید. اما به‌علت نبودِ بودجه، این هواپیما به‌مدت سه سال در فرودگاه مهرآباد تهران زمین‌گیر ماند تا این‌که در مهر ۱۳۹۸، برای تعمیرات رده سی به فجرآشیان منتقل و در نهایت، در فروردین ۱۳۹۹، به هواپیمایی سوریه تحویل شد

به گفته یکی از متخصصان فنی شرکت هواپیمایی ماهان، که در این‌باره با نگارنده این مطلب صحبت کرد، تعمیر و نگهداری هواپیمای ایرباس اِی۳۴۰ برعهده متخصصان فنی ماهان است. به این منظور، کارشناسان فنی برای تعمیرات سبک ایرباس اِی۳۴۰ به دمشق اعزام می‌شوند و بابت هر روز ماموریت پاداشی معادل ۱۰۰ دلار از شرکت هواپیمایی ماهان دریافت می‌کنند، پاداشی که حاصل از سود پروازهای این هواپیما به مقصدهایی مانند کویت و دبی است. اما به‌علت تخریب آشیانه تعمیراتی شرکت هواپیمایی سوریه در یکی از حملات نیروی هوایی اسرائیل و نبودِ تجهیزات لازم، هواپیماها برای تعمیرات سنگین باید به تهران منتقل شوند.

اهداف جمهوری اسلامی از حمایت از شرکت‌های هواپیمایی ونزوئلا و سوریه چیست؟

حمایت‌های ماهان از کشورهای متحد جمهوری اسلامی به سوریه و ونزوئلا محدود نمی‌شود. نخستین بار در مهر‌ماه ۱۳۸۶، یک فروند ایرباس اِی‌۳۰۰-بی۴-۲سی شرکت هواپیمایی ماهان با شناسه کشوری ارمنستان EK-30039 به عراق هدیه داده شد. این هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر پیش‌تر، از مرداد ۱۳۸۵، در خدمت هواپیمایی ماهان بود و برای پروازهای داخلی و بین‌المللی استفاده می‌شد.

در شهریور ۱۳۸۶، این هواپیما به شرکت مهندسی تعمیرات هواپیمایی فارسکو (فجرآشیان) منتقل شد تا برای تحویل به دولت عراق آماده شوند. پس از انجام کارهای فنی، سکان عمودی هواپیما به رنگ پرچم عراق درآمد و شناسه عراقی YI-APX به آن اختصاص یافت. در دی‌ماه همان سال، این هواپیما به بغداد منتقل شد و پس از آن، به دفعات برای جابه‌جایی سران دولت عراق به سرتاسر جهان، به‌ویژه ایران، استفاده شد، در حالی که تمامی خدمه آن از شرکت هواپیمایی ماهان بودند و وظیفه تعمیر و نگهداری آن برعهده ماهان بود. به‌عنوان مثال، در ۱۷ مرداد ۱۳۸۷، نخست‌وزیر وقت عراق، نوری المالکی، با استفاده از آن به تهران پرواز کرد. 

نخستین هواپیمایی که هواپیمایی ماهان، به درخواست مسئولان جمهوری اسلامی، به یک دولت خارجی اهدا کرد این ایرباس اِی۳۰۰بی۴-۲سی بود که در مهر‌ماه ۱۳۸۶ به عراق هدیه داده شد و اغلب برای پروازهای نخست‌وزیر این کشور، نوری المالکی، استفاده می‌شد

شرکت هواپیمایی ماهان، به‌عنوان یکی از بازوهای اقتصادی سپاه پاسداران که نقش بسزایی در پیشبرد اهداف سیاسی و نظامی این نیرو بازی می‌کند، همواره وظیفه حمایت از متحدان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای جمهوری اسلامی را بر عهده داشته است و در این راستا، از محل سودهای حاصل از پروازهای داخلی و خارجی و همچنین، منابع ملی هزینه‌های هنگفتی می‌کند. در حالی که شرکت هواپیمایی ایران ایر (هما) فقط سه فروند هواپیمای پهن‌پیکر عملیاتی شامل دو فروند ایرباس اِی‌۳۳۰-۲۳۲ و یک فروند ایرباس اِی۳۰۰بی۴-۶۰۵آر برای پروازهای خارجی اروپایی و آسیایی دارد و از خرید هواپیماهای بیشتر عاجز است، شرکت هواپیمایی ماهان که خود دارای ۱۶ فروند هواپیمای پهن‌پیکر عملیاتی است، برای شرکت هواپیمایی سوریه هواپیماهای پهن‌پیکر خریداری می‌کند. این تنها گوشه‌ای از هزینه‌هایی است که جمهوری اسلامی برای ماجراجویی‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خود از محل درآمد‌های نفتی کشور می‌پردازد.