بعد‌از‌ظهر دوشنبه ۱۱ فروردین‌ماه ۱۳۹۹، یک فروند هواپیمای تشریفاتی شرکت هواپیمایی ماهان از نوع بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶‌ـ‌۲۰۰ با شناسه کشوری (۱) EP-MMV  هیاتی از مقام‌های دولتی و گروهی از فرماندهان بلندپایه سپاه قدس را از تهران به بغداد برد (۲). ساعاتی بعد مشخص شد که مهم‌ترین سرنشین این هواپیما، اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس، بود. 

این نخستین‌بار نبود که فرماندهان سپاه پاسداران از شرکت هواپیمایی ماهان یا شرکت‌های غیر‌ایرانی وابسته به آن، مانند شام‌وینگز، برای سفرهای برون‌مرزی‌ استفاده می‌کردند. قرار بود یک هفته بعد از آن، فرمانده سپاه قدس بار دیگر با همان هواپیما به بغداد برود، اما به‌نظر می‌رسد افشاگری‌ها در مورد استفاده اسماعیل قاآنی از این هواپیما، سبب شد تا پرواز بعدی آن با شماره W5502 در ساعت ۱۹:۲۱ روز ۱۶ فروردین ۱۳۹۹ از تهران به بغداد و پرواز بازگشت آن با شماره W5501 ساعت ۲۰:۴۰ به وقت بغداد، لغو شود. دلیل فاصله زمانی کوتاه بین پرواز رفت و بازگشت هواپیما، ناتوانی سپاه‌ پاسداران در حفاظت از این هواپیمای تشریفاتی در فرودگاه بین‌المللی بغداد بود. مانند هفته قبل، قرار نبود هواپیما هم‌زمان با حضور فرماندهان سپاه قدس در بغداد، در فرودگاه این شهر بماند  و برنامه این بود که دقایقی پس از به زمین نشستن و سپس خروج فرماندهان سپاه، فرودگاه را به مقصد تهران ترک کند.

با وجود دو فروند هواپیمای تشریفاتی جت فالکن ۲۰‌ایی و اف در خدمت نیروی هوافضای سپاه پاسداران، که در تصویر فوق یکی از آن‌ها دیده می‌شود، فرماندهان سپاه قدس ترجیح می‌دهند از هواپیمای تشریفاتی بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶‌ـ‌۲۰۰ ماهان برای سفرهایشان به عراق استفاده کنند تا پوشش و ظاهر غیر‌نظامی این هواپیما از احتمال شلیک نیروهای آمریکایی حاضر در عراق و ساقط شدنش جلوگیری کند

استفاده مکرر نیروی قدس سپاه پاسداران جمهوری اسلامی از هواپیماهای مسافربری ماهان برای انتقال فرماندهان و شبه‌نظامیان وابسته به سپاه قدس به سوریه، عراق و یمن، به تحریم‌های آمریکا علیه ناوگان هواپیماهای مسافربری ماهان منجر شده است، تحریم‌هایی که امروز به زمین‌گیری بخش اعظمی از ناوگان هواپیماهای جت منطقه‌ای ماهان و کاهش درآمد این شرکت هواپیمایی منجر شده، به‌طوری که آن را به یک شرکت ضرر‌ده تبدیل کرده است و در صورت قطع کمک‌های بلاعوض چند هزار میلیارد تومانی دولت، ورشکسته خواهد شد.

در این مقاله، به بررسی استفاده فرماندهان سپاه قدس از هواپیماهای تشریفاتی ماهان می‌پردازیم.

تاریخچه هواپیماهای تشریفاتی ماهان

نخستین‌بار در اسفند‌ماه سال ۱۳۸۷، شرکت هواپیمایی ماهان یک فروند هواپیمای کوچک جت تجاری و تشریفاتی سسنا ۵۲۵‌اِی سایتیشن (cessna 525a citation) خریداری و وارد کرد.

ابتدا گفته می‌شد که این هواپیما برای پروازهای اختصاصی مدیران ماهان ازجمله حمید عرب‌نژاد و همچنین سرمایه‌گذاران موسسه مولی‌الموحدین، مانند خانواده مرعشی و رفسنجانی، خریداری شد. اما سازمان هواپیمایی کشوری از صدور مجوز پرواز آن خودداری کرد زیرا تمایل به خرید آن داشت، که هرگز محقق نشد و این هواپیما اکنون پس از گذشت ۱۲ سال، همچنان بلا‌استفاده در آشیانه تعمیراتی ماهان در فرودگاه امام خمینی زمین‌گیر است.

در سال ۱۳۹۰، پس از آن‌که نیروی هوایی آلمان یکی از دو فروند ایرباس اِی‌ـ‌۳۱۰‌ـ‌۳۰۴ تشریفاتی‌اش را که مورد استفاده صدراعظم آلمان، آنگلا مرکل بود، بازنشسته کرد، این هواپیما را شرکت هواپیمایی آسمان با واسطه‌گری شرکتی اوکراینی، به مبلغ ۳/۱۲۵ میلیون یورو، معادل ۵/۵ میلیارد تومان (براساس نرخ برابری ارزها در آن زمان) خریداری شد و در نهایت، در تاریخ ۲۷ آبان ۱۳۹۰ وارد فرودگاه مهرآباد شد.

این ایرباس اِی‌۳۱۰‌ـ‌۳۰۴ با شناسه کشوری EP-MMX را پیش‌تر نیروی هوایی آلمان برای پروازهای صدر‌اعظم این کشور استفاده واقع می‌کرد. این هواپیمای تشریفاتی از ۱ اسفند ۱۳۹۳ تا ۸ اردیبهشت ۱۳۹۴ برای جابه‌جایی فرماندهان سپاه قدس، مستشاران نظامی ایرانی و همچنین مقام‌ها و فرماندهان شبه‌نظامیان حوثی از تهران به صنعا استفاده می‌شد

دو سال طول کشید تا سرانجام در ۲۵ اسفند ۱۳۹۲، این هواپیما برای پرواز تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای از تهران به وین استفاده شد. پس از آن، در اول فروردین ۱۳۹۳، این هواپیما برای پرواز خانواده آیت‌الله هاشمی از تهران به مقصد جزیره کیش استفاده شد. حدود دو ماه بعد نیز، در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۳، حسن روحانی از این هواپیما برای پرواز به شانگهای و شرکت در چهارمین اجلاس سران سیکا استفاده کرد.

جابه‌جایی فرماندهان سپاه قدس و مقام‌های انصار‌الله به یمن

صبح روز یکشنبه، اول اسفند ۱۳۹۳، شرکت هواپیمایی ماهان اولین پرواز مستقیم از تهران به فرودگاه بین‌المللی صنعا در یمن را به انجام رساند. مقام‌های ایرانی مدعی شدند که این پرواز برای حمل مسافر است و از این پس، حداکثر ۱۴ پرواز مسافری هفتگی از تهران به صنعا صورت خواهد گرفت. تصاویر منتشر‌شده در رسانه‌ها از هواپیمایی که به یمن پرواز کرده بود، شناسه کشوری درج‌شده بر هواپیما را EP-MMX نشان می‌داد، یعنی همان ایرباس اِی۳۱۰ـ۳۰۴ تشریفاتی سابق نیروی هوایی آلمان که به‌دلیل مجهز بودن به باک سوخت اضافی در محفظه حمل بار، امکان پرواز مستقیم از تهران به صنعا را برای ماهان فراهم می‌کرد.

نخستین پرواز مستقیم شرکت هواپیمایی ماهان از تهران به فرودگاه بین‌المللی صنعا در یمن را هواپیمایی با شناسه کشوری EP-MMX، یعنی همان ایرباس اِی۳۱۰ـ۳۰۴ که پیش‌تر هواپیمای تشریفاتی نیروی هوایی آلمان بود، در اول اسفندماه ۱۳۹۳ انجام داد

پس از آن، پروازها در پوشش انتقال کمک‌های دارویی و غذایی و جابه‌جایی مجروحان یمنی صورت می‌گرفت، آن هم با این هواپیمای تشریفاتی که حتی فاقد محل مناسب حمل بار و  برانکار مجروحان است. در حقیقت، مسافران این هواپیما اعضا و فرماندهان سپاه قدس بودند که این مساله سبب شد نیروی هوایی عربستان سعودی در ۸ فروردین ۱۳۹۴ بر فراز یمن منطقه پرواز ممنوع اعلام کند تا از پروازهای این هواپیما جلوگیری نماید. هواپیمایی ماهان، بی‌توجه به هشدارها، به پروازهایش با این هواپیمای تشریفاتی ادامه داد.

سرانجام در ۸ اردیبهشت ۱۳۹۴، دو فروند جنگنده رهگیر اف‌-‌۱۵سی نیروی هوایی سلطنتی عربستان سعودی این ایرباس اِی۳۱۰‌-‌۳۰۴ را بر فراز یمن رهگیری کردند و به خلبانانش هشدار دادند که از فرود در فرودگاه بین‌المللی صنعا بپرهیزد. پس از بی‌توجهی بهزاد صداقت‌نیا، خلبان این هواپیما، به هشدارها، نیروی هوایی عربستان سعودی اقدام به بمباران باند پروازی، ترمینال و برج مراقبت فرودگاه صنعا کرد و از این طریق، به پروازهای ماهان به یمن پایان بخشید.

چند ماه پس از این اتفاق، با خرید یک فروند هواپیمای تشریفاتی پهن‌پیکر ایرباس اِی‌۳۴۰‌ـ‌۳۱۳ برای دولت جمهوری اسلامی ایران، مقام‌های دولتی و سپاه پاسداران دیگر از هواپیمای پیشین استفاده نکردند و بلا‌استفاده در فرودگاه مهرآباد زمین‌گیر و به انبار لوازم یدکی تبدیل شد.

بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶‌‌ـ‌۲۰۰ تشریفاتی در خدمت فرماندهان سپاه قدس

همان‌طور که در مقدمه اشاره شد، در ۱۱ فروردین ۱۳۹۹، تنها بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶‌ـ‌۲۰۰ تشریفاتی هواپیمایی ماهان با شناسه کشوری EP-MMV برای جابه‌جایی اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس، و جمع دیگری از فرماندهان این نیرو به بغداد استفاده شد.

هواپیمایی را که اسماعیل قاآنی با آن به بغداد سفر کرد، شرکت هواپیمایی ماهان در سال ۱۳۹۱ خریداری کرد و در دوم آبان‌ماه همان سال، از بخارست به تبریز منتقل شد و سپس، در دی‌ماه وارد چرخه پروازی شد. این هواپیمای تشریفاتی پیش‌تر برای مهمانان ویژه شرکت کویینکو (Queenco Leisure International)، که مالک چند کازینو در یونان بود، استفاده می‌شد و پس از بروز بحران مالی جهانی در سال ۱۳۸۹، زمین‌گیر شده بود.

شرکت هواپیمایی ماهان، هواپیمایی را که روزگاری برای جابه‌جایی قماربازان کازینو‌های شرکت کویینکو استفاده می‌شد، امروز برای حمل روحانیان سرشناس و مقام‌های دولتی و فرماندهان سپاه قدس استفاده می‌کند. در این تصویر، این بی‌اِی‌ایی‌۱۴۶‌ـ‌۲۰۰ تشریفاتی در ۲۲ اسفند ۱۳۹۱، هنگام فرود در فرودگاه مهرآباد دیده می‌شود، در حالی که حامل محسن رضایی، دبیر تشخیص مصلحت نظام، از مبدا شیراز بود

شرکت هواپیمایی ماهان این هواپیما را برای جابه‌جایی مقام‌ها و مسئولان دولتی مانند رییس مجلس شورای اسلامی و همچنین فرماندهان سپاه پاسداران به خدمت گرفت و خیلی زود به هواپیمای مورد‌ علاقه آیت‌الله رفسنجانی برای سفرهای رسمی و تفریحی او و خانواده‌اش به جزیره کیش تبدیل شد. متعاقب آن، حسن روحانی نیز از این هواپیما برای سفرهایش در داخل کشور استفاده کرد، به‌عنوان مثال در ۲۵ دی ۱۳۹۸، او و هیات همراهش با این هواپیما به فرودگاه کلاله در استان گلستان پرواز کردند.

استفاده مقام‌های دولتی و فرماندهان سپاه پاسداران از هواپیمای بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶‌ـ‌۲۰۰ ماهان در فاصله سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ سبب تحریم کلیه ناوگان هواپیماهای جت منطقه‌ای این شرکت از سوی وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا شد، به‌طوری که امروز از مجموع ۱۴ فروند هواپیمای بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶، آر‌‌جِی‌‌ـ‌۸۵ و ۱۰۰ این شرکت، فقط ۷ فروند عملیاتی‌اند. این در حالی است که پیش از وضع این تحریم‌ها، از مجموع ۱۸ فروند بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶، آر‌جِی‌ـ‌۸۵ و ۱۰۰ این شرکت در سال ۱۳۹۴، تعداد ۱۳ فروند‌شان عملیاتی بودند. این هواپیماها برای حمل مسافر در مسیرهای داخلی و کوتاه استفاده می‌شدند و زمین‌گیری آن‌ها ضربه سنگینی به منافع اقتصادی این شرکت وارد می‌کرد. 

مدیریت غلط و استفاده از هواپیماهای ماهان برای جابه‌جایی نیروهای نظامی و فرماندهان سپاه قدس سبب شده است که امروز شرکت هواپیمایی ماهان تقریبا تمام سود حاصل از پروازهای خارجی‌اش را صرف تامین لوازم یدکی ناوگان هواپیماهایش برای پروازهای داخلی کند. با توجه به ضررده بودن این شرکت، دولت جمهوری اسلامی از سال ۱۳۹۷، اقدام به اعطای وام‌های چند هزار میلیارد تومانی به این شرکت کرده است تا این بازوی اقتصادی و راهبردی سپاه پاسداران را از ورشکستگی نجات دهد.

این بی‌اِی‌ایی‌ـ‌۱۴۶‌ـ‌۲۰۰ با شناسه کشوری EP-MMV تنها هواپیمای تشریفاتی عملیاتی شرکت هواپیمایی ماهان است. این شرکت یک هواپیمای مشابه دیگر هم دارد که به‌علت نبودِ قطعه از سال ۱۳۹۷ زمین‌گیر است

پانوشت‌ها:

۱- «شناسه کشوری»، علامت اختصاری منحصر‌به‌فرد هواپیماهای غیر‌نظامی است که سازمان هواپیمایی کشور مالک هواپیما آن را تعیین می‌کند. هواپیماهای غیر‌نظامی تحت مالکیت شرکت‌های ایرانی در ابتدای علامت اختصاری‌شان دو حرف EP دارند که حروف اول امپراتوری پارس (Empire of Persia) است و از سال ۱۳۱۸، روی هواپیماهای ایرانی زده می‌شود و سه حرف پس از آن علامت اختصاری منحصر‌به‌فرد هواپیماست.

۲- پرواز روز ۱۱ فروردین‌ماه این هواپیما هنوز در آرشیو سایت فلایت‌رادار۲۴ دیده می‌شود.