مسأله سرنوشت بازداشت‌شدگان فعال در زمینه محیط‌زیست که قریب سه‌ماه از بازداشت آن‌ها می‌گذرد و ابهامات مرگ نابهنگام دکتر کاووس سیدامامی، هم ازسوی دولت و هم در فضای خبری ناشی از التهابات بازار ارز به فراموشی سپرده شده است . اکنون وضعیت بازداشت‌شدگان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و اطلاعات سپاه به‌عنوان مرجع دستگیری این افراد، هنوز خبر موثق و رسمی درباره وضعیت بازداشت‌ شده‌ها منتشر نکرده است. خواهر سام رجبی، یکی از دستگیرشدگان  بهمن‌ماه، با ابراز تردید در مورد زنده‌بودن برادرش گفته که تماس او با خانواده‌اش، بعد از اول فروردین‌ماه، قطع شده است که می‌تواند نشانه نگران‌کننده‌ای باشد و سرنوشت ناگوارتری هم در انتظار دستگیرشدگان باشد و حتی امکان دارد فاز تبلیغاتی جدیدی در این زمینه کلید زده شود.اکنون این سؤال مطرح می‌شود که دلایل اطلاعات سپاه برای دستگیری این فعالان چه بوده است و چرا سناریوی جاسوسی را برای این فعالان مطرح کرده‌اند و چرا دولت و وزارت اطلاعات در مورد سناریوی مشوش و متناقض آن‌ها سکوت کرده‌اند:  

الف- بحران مدیریت محیط زیست و پتانسیل اعتراضات اجتماعی  

ضعف و سوء‌مدیریت جمهوری اسلامی در حل مسائل زیست‌محیطی و حفظ منابع آب و خاک که همراه با بارش کم و خشکسالی و نیز وجود پدیده گردوغبار که در استان‌های جنوبی و غربی ایران، تهدیدی جدی برای سلامت شهروندان ایجاد کرده است، در سال‌های اخیر، عاملی مهم برای خیزش‌های خیابانی بوده است . هم اکنون در اصفهان چندین تجمع اعتراضی خیابانی به‌وسیله کشاورزان اصفهانی و خانواده‌هایشان برگزار شده است که در آخرین گردهمایی آن، مردم شعار می‌دادند «مشکل ما همینجاست، الکی می‌گن آمریکاست» که نشانه‌ای از نارضایتی مردم فرودست و اعتراض جدی به اقدامات مدیریت حکومتی در حوزه‌های مختلف، ازجمله مدیریت منابع آب است. در همین شهر که پایگاه همدلی و حمایت از انقلاب بود و بالاترین تعداد کشته‌شدگان را در دفاع از آب و خاک ایران، در جنگ با عراق تقدیم کرده است، تصویر نمازگزارانی که پشت به امام‌جمعه و نماینده رهبر فریاد زدند «پشت به دشمن،  رو به میهن»، ازجمله مؤثرترین تصاویر در هفته‌های اخیر مبارزه مردم با حاکمیت بود.

این پتانسیل برای بسیج اعتراضات مردمی، دل‌نگرانی جدی برای نهادها و سازمان‌های اطلاعاتی سپاه ایجاد کرده است و اطلاعات سپاه با این دستگیری‌ها که در استانهای مختلف نیز انجام شده، می‌خواهد اجازه ندهد که نیروهای کارشناس و مطلع به مسائل محیط‌زیستی بتوانند سوء‌مدیریت در منابع آب و خاک و ازجمله سیاست‌های انتقال آب و اقتصاد کشاورزی حکومت را در پدیدار شدن چنین مشکلاتی بیان کنند و به‌دنبال آن‌اند که مشکلات را صرفاً به مسائل طبیعی نسبت دهند و سهم سیاست‌های حکومتی در این زمینه را که ناشی از مدیریت ایدئولوژیک سیستم است، نادیده بگیرد .

ب- قطع رابطه دولت با جریانات خلاف حاکمیت  

یکی از دلایلی نیز که می‌توان برای این دستگیری‌ها و سپس بازداشت موقت یک‌روزه کاوه مدنی، معاون ریاست سازمان محیط‌زیست برشمرد، مسدودکردن کریدور نهاد قدرت در حوزه محیط‌زیست به‌روی نیروهای مدیریتی است که معیارهای ایدئولوژیک نظام را دارا نیستند. این کریدور، با روی کار آمدن معصومه ابتکار گشوده شد که درنهایت منجربه برکناری او با فشار رهبری در دور دوم ریاست‌جمهوری روحانی شد. این سیاست کم‌وبیش در زمان جانشینش، عیسی کلانتری نیز تدوام پیداکرد . حضور کاوه مدنی که از تدریس در دانشگاه لندن به معاونت این سازمان رسید، ازجمله نمادهای ادامه سیاست‌های پیشین در زمینه محیط زیست بوده است.

برای نهاد رهبری گشایش نهادهای قدرت  چه برروی افرادشاخص اصلاح طلب و چه نیروهای غیرحزب‌اللهی، خط قرمزی است که می‌تواند ترک‌های جدی در ساخت قدرت ایجاد کند و موجب استحاله نظام شود؛ لذا این دستگیری‌ها درعین حال، هشداری به دولت نیز محسوب می‌شود که نتواند به این روند ادامه دهد.

ج- مسائل محیط زیستی و قراردادهای اقتصادی  

عامل دیگری که نهادهای اطلاعاتی سپاه را به واکنش واداشته است به منابع مالی پروژه های زیست محیطی برمی گرد .ازآنجا که در حوزه سد سازی و نیزپروژه های انتقال آب که در میان استانهای داخلی ایران صورت گرفته است قرارگاه خاتم الانبیا و شرکتهای اقتصادی تحت نظر نهاد رهبری(ازجمله ستاد اجرایی فرمان امام ،بنیاد مستضعفان و آستان قدس رضوی ) نقش مهم وکلیدی داشته اند واز جنبه مالی نیزجزو مهمترین پروژهای پول ساز برای این شرکتها  به شمار میرود ،اطلاع رسانی فعالین محیط زیست که جنبه های منفی ومخرب این پروژها رادرزیست بوم ایران در رسانه های اجتماعی و عمومی مطرح کرده اند ،درمواردی موجب لغو انعقاد پروژه های جدید در این زمینه شده ودر عین حال افکار عمومی نیزنسبت به نتایج مخرب زیست محیطی این پروژها حساس شده است وهمین مانع مهمی برای پیشبرد این پروژه ها و انتقال منابع مالی دولت به این شرکتها شده است .

لذامیتوان بخشی از این اقدامات را ناشی از به حاشیه راندن و خاموش کردن  نیروهای آگاهی دهنده به افکار عمومی دانست .در این میان دستگیری فعالان زیست محیطی فقط با عنوان و پوشش جاسوسی و ابزار جاسوسی دشمن میتوانست دولت را به سکوت وادارد وقابل فروش به افکار عمومی بود . دراین میان اطلاعات سپاه سعی کرد ازحضور افراد دوتابعیتی درگروههای فعال زیست محیطی ونیز ارتباطات بین المللی این گروهها که با نظارت دولت صورت میگیرفت، تولید قصه جاسوسی این جریانات را کلید بزند .  

د- جاسوس ده ساله امریکایی  

پروژه های محیط زیستی در ایران همواره مورد حمایت نهادهای رسمی و سازمانهای غیر دولتی جهانی قرار داشته است .بارشد و گسترش تشکلهای مردمی و غیر دولتی زیست محیطی که از دوره خاتمی آغاز شد ، همکاری با این گروهها از سوی نهادهای بین المللی نیز گسترش یافت .از انجا که این فعالیتها از مرزهای فعالیت سیاسی فاصله داشت دردوره احمدی نژاد هم چندان اختلالی در کار آنها ایجاد نشدو تداوم یافت  . ولی بنا به دلایلی که گفته شد دستگیری فعالین زیست محیطی که ابتدا درسکوت برگزار شد و قرار بودبا یک نمایش تبلیغاتی پرملات به همراه شوهای اعترافات تلویزیونی همراه شود،با مرگ نابهنگام دکترسید امامی دچار وقفه شد ولذااطلاعات سپاه مجبور به انتشار شتابزده مستند تلویزیونی اطلاعاتی برای توجیه اقدامات خود شد

در این تبلیغات از مدیریت اطلاعاتی یک جاسوس آمریکایی سخن رانده شد که ده سالی است به ایران رفت و آمد میکنئد و حتی امریکایی جاسوس درسفرش به ایران در خانه رابطش دکتر سید امامی اقامت داشته است . در بیانیه مزبوردر مورد مشخصات جاسوس به عمد سخنی گفته نشده تا همه چیز را در ابهام نگه دارد و صحت صدق و کذب ادعای مزبور مشخص نشود .بنا به گزارشهای مختلف ازجمله مقاله خانم اسلاوین درسایت شورای اتلانتیک، امریکایی مزبور که دیوید لیلین نام دارد در حال حاضر نزدیک به هفتاد و هشت سال سن دارد ،پدرش وکیل دولت ایران در سالهای دهه بیست وسی شمسی ،در پرونده تجاوز شوروی به آذربایجان ایران و نیز دعوای حقوقی ایران و افغانستان مربوط به آب هیرمند بوده است .

وی بخاطرمسافرت پدرش ،به همراه خواهرش لوییز لیلیان  نیز در ایران اقامت میکننئد و خواهرش با نرسی فیروز ازدواج می کندو برادر همسر وی اسکند رفیروز بنیاتگذار سازمان حمایت از محیط زیست ایران بوده است و به همین واسطه دیوید به مسائل محیط زیستی ایران علاقمند شده وبمدت پانزده سال و تا زمان انقلاب با تاسیس شرکتی در این زمینه فعالیت میکند .  خواهرش نیز رشته پرورش اسب را دنبال میکند که موفق شد نسل اسبهای خزر ایران را احیا کند وی بعد از انقلاب در ایران ماند و بعد از چندی به گنبد کاووس رفت و به احیا نسل اسبهای خزری ایران پرداخت . لوییزاز ایران خارج نمیشد ولذا در سالهای آخر عمرش از برادرش خواست که برای دیدار وی به ایران بیاید او با کمک نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد درنیویورک در سال 1386 در دولت احمدی نژاد  و موافقت نهادهای داخلی ویزای سفر به ایران را دریافت کرد که این سفرها تا سال گذشته نیز ادامه یافت. خواهروی نیز در سال 90 13 فوت شد .دیوید لیلین بخاطر تجارب و حرفه ای گذشته اش در ایران و تخصصهایی که داشت در ایران با گروههای محیط زیستی آشنا شد و از سوی دولت نیز به کنفرانسهای مختلف دعوت میشد .او در مورد معضلات زیست محیطی ایران هم سعی میکرد نظرات و تجاربش را در اختیار دولت و گروههای زیست محیطی قرار دهد .او در همین زمینه با سید امامی آشنا میشود که سه بار هم به میهمانی شام وی میرود . کلیه سفرهای وی به ایران در مورد مسایل زیست محیطی نیز همواره با نظارت و همراهی سازمان حفاظت از محیط زیست بوده است . اکنون این فرد به عنوان جاسوس برجسته آمریکایی معرفی میشود که از سر غفلت و نااشنایی با مسایل اولیه جاسوسی به خانه رابطش در ایران هم رفت وآمد میکند و نهادهای اطلاعاتی ایران نیز به کل از وجود این امر غافل هستند تا اینکه اطلاعات سپاه ایران موضوع راکشف میکند . این در حالی است که روزنامه کیهان از چند سال قبل وازآغاز دولت روحانی در این زمینه شروع به سناریو پردازی کرده بود و دایما این جریانات را متهم به ارتباطات مشکوک میکرد   

ه- سکوت وزارت اطلاعات و روحانی  

مرگ سید امامی که  هنوز اطلاعات سپاه نتوانسته شاهدی بر مدعای خودکشی وی به کارشناسان مستقل ارائه دهد و فقط این شواهد مورد تایید دو نماینده اصولگرا واقع شده که خود حامی و وابسته به نهاد رهبری هستند . ادعای خودکشی و اتهامات دستگیر شدگان ونیز نحوه فعالیت جاسوس آمریکایی و ارتباطش با سید امامی ، شبهات زیادی را برانگیخت که تاکنون هم هیچ پاسخ روشنی به آن داده  نشده است .یکی از شگفتیهای بزرگ در واکنش به این قضییه این بود که در مرگ یک استاد دانشگاه و نیز دستگیری فعالین زیست محیطی و ادعای حضور ده ساله یک جاسوس آمریکایی در ایران و رهبری عملیات جاسوسی و نصب دوربینهای جاسوسی برای فعالیت موشکی ،سیاست دولت سکوت کامل بود . در این میان فقط عیسی کلانتری رییس حفاظت محیط زیست ومعاون رییس جمهور که بر فعالیت این گروه محیط زیستی فعالیت داشته است ،تاکید کرد که برد دوربینهای نصب شده  فاقد توانایی برای کنترل فعالیتهای موشکی ایران بوده است و در تویتی هم حسام الدین آشنا که مشاور سیاسی روحانی محسوب میشود در مرگ کاووس سید امامی که استادش در دانشگاه امام صادق بوده ،تاکید کرد که عاشق محیط زیست و اموزگار جامعه شناسی دین خود کشی نمی کند و اما جدا از این شخص روحانی و نیز وزارت اطلاعات کاملا ساکت ماندند .با انکه وزارت ا طلاعات از جنبه قانونی مسئولیت مقابله با جاسوسی را به عهده دارد  مشخص نیست که چرا در مقابل این قضییه موضع گیری نکرده است . آیا اقای لیلین 78 ساله که بامجوز وزارت اطلاعات و صدور ویزا به ایران امده است جاسوس بوده است وچرا وزار ت اطلاعات سکوت اختیار کرده است . دولت روحانی و وزارت اطلاعات نیز در مورد محکومییت شش ساله اقای دری اصفهانی از اعضا مذاکره کننده گروه هسته ای برجام به اتهام جاسوسی نیز کاملا سکوت کردند با انکه وزیر اطلاعات در آغاز محاکمه وی او را از این اتهام مبرا دانست و حتی گفت او با وزارت اطلاعات همکاری داشته است .

بنطرمیرسد که سکوت معنا داروزارت اطلاعات و دولت روحانی سکوتی است که برای احتراز از مواجهه بیشتر بااطلاعات سپاه  ونهاد رهبری اتخاذ شده زیرا سازمان اطلاعات سپاه از لحاظ رده فرماندهی تحت نظر مستقیم رهبری اداره میشود .این چشم پوشی و نادیده گرفتن اقدامات اطلاعات سپاه به ویژه درحوزه اتباع دوتابعیتی و دستگیری کارافرینان اقتصادی  روابط سیاست خارجی ایران را بادشواریهای زیادی مواجه ساخته وعلاوه براین بر امکانات سرمایه گذاری خارجی نیز تاثیر منفی داشته است .این عقب نشینی وزارت اطلاعات دایما موضع دولت را در حوزه داخلی و بین المللی دچار ضعف و تزلزل ساخته است .

• نتیجه‌گیری :

اطلاعات سپاه با کلید زدن سناریو دستگیری فعالان زیست محیطی دوباره سناریوهای امنیتی و تبلیغاتی در دوره حکومت خاتمی برای فلج کردن و بی اعتبار ساختن آن دولت درصحنه بین المللی و داخلی را به ذهن متبادرمیسازد . امادرموج جدید دستگیریهای فعالین محیط زیستی  اهداف دیگری نیز در ورای این اقدامات وجود دارد که بیشتر جلوگیری ازتزریق افکار این جریانات برای شکل گیری هرتوع اعتراضات اجتماعی بخاطر سو مدیریت حکومت در حوزه محیط زیست و نیز اطلاع رسانی کارشناسان در مورد پروژهایی است که از جنبه بحران زیست محیطی تبعات خطرناکی دارد اما محل تولید ثروت ودرآمدهای کلان برای نهادهای اقتصادی حکومت مانند سپاه ونیز نهادهای اقتصادی تحت نظر رهبری است . دولت روحانی با سکوت خود و ضعف معنا داری که در این زمینه بعد از جریان جاسوسی یک عضو مذاکرات هسته ای از خود نشان داد . این پیام را برای نهادهای قدرت ارسال میکند که ظاهرا دولت فعلی قصد ایستادگی در حوزه های امنیتی را در مقابل جریان مخالف و نهادرهبری را ندارد و آماده است که زمین بازی را به کل به حریف واگذازد . ادامه چنین روندی قطعا ،نه بر اعتبار دولت میافزاید و نه در حل مسایل پیش رو به دولت در بسیج اجتماعی کمک میکند ونه تضمینی برای حضوردر رده های بالاتر درقدرت یعنی رهبری نظام برای روحانی فراهم می آورد. توهمی که فعلا او با آن در حال دادن امتیاز و واگذاری مدام زمین بازی قدرت سیاسی  به نیروهای حریف هست .