از هفتاد و یکمین جشنواره کن چند روزی گذشته است، جشنواره ای که اگرچه به کهنسالی رسیده اما همچنان در قلب سینمای جهان مانده و امسال که مه ۶۸ به نیم قرنی خود رسیده، پلاکارد خود را به «پی رو خله» گدار اختصاص داده، گداری که حالا در هشتاد و هفت سالگی همچنان همانقدر پر شر و شور و آوانگارد است که در ۳۸ سالگی وقتی درست نیم قرن پیش همین جا بساط جشنواره را با دیگر موج نویی‌ها بهم زد و جشنواره را تعطیل کرد تا به مردمی که در خیابان‌ها به اعتراض برخاسته بودند بپوندند. همان روزهایی که دانشجویان روی دیوارهای پاریس می نوشتند: باید واقع بین بود و غیرممکن را طلب کرد! گدار خودش می گفت: «سینما بازنمایی واقعیت نیست، واقعیت بازنمایی ست!»

حالا نیم قرن بعد جشنواره او را به کن بازگردانده، البته نه خودش را، فیلم ش را. خودش با فیس‌تایم در کنفرانس خبری «کتاب تصویر» شرکت کرد. گدار زمانی گفته بود «اگر ما زودتر به فن آوری دیجیتال دست می‌یافتیم انقلابی به راه می انداختیم.» عباس کیارستمی این سخن گدار را آویزه گوش کرد. حال جعفر پناهی هم که اجازه فیلم ساختن ندارد با همین دوربین های دیجیتال که در دست همه هست فیلم می‌سازد تا بار دیگر ثبت شود که در این دوره و زمانه که عصر پساارتباطات است، آزادی بیان را نمی توان در قفس کرد.

«سه رخ» پناهی در باره سه بازیگر از سه نسل است: نسل پیش از انقلاب، نسل انقلاب و نسل تازه با مشکلات وانگاره های متفاوت اما همگی اسیر در هزارتوی سینمای ایران؛ سینمایی که نه واقعیت بازتاب است و نه بازتاب واقعیت؛ وانموده‌ای است از مُثل افلاطونی!

همان شبی که سه رخ بدون کارگردان ش جعفر پناهی در کن به نمایش درآمد، رامین بحرانی با «فارنهایت ۴۵۱» خاطره فیلمی پرشور را در نزد سینمادوستان زنده کرد. هرچند که برخی منتقدان می گویند فیلم بحرانی به اندازه کافی خوب هست که برای کسانی که فیلم نخست را ندیده‌اند و یا حتی کتاب برادبری را نخوانده اند جالب توجه باشد. فارنهایت ۴۵۱ در ایران هم خاطره برانگیز است، هم برای کتابش که به نوعی در آن زمان ضدسیستم تلقی می‌شد و هم برای فیلمش ساخته فرانسوا تروفو که در مه ۶۸ در کنار گدار بود و گفت جشنواره باید متوقف شود! فارنهایت ۴۵۱ تروفو با تاخیری طولانی در ایران به نمایش درآمد و به سرعت محبوب دانشجویان و روشنفکران شد، مضمون ضد دیکتاتوری فیلم چنان بود که به باور خیلی‌ها با دوران دهه پنجاه در ایران همخوانی داشت، جایی که کتاب و کتاب خواندن جرم است! هر چند که چند سال بعد و پس از جمهوری اسلامی خیلی ها از همان نسل شبانه ناچار شدند کتابهای ممنوعه را در زیر زمین خاک کنند یا خود به دست خود به آتش بسپارند که بهای هر کتاب و نشریه ممنوعه گاه به قیمت جان کسی تمام می‌شد.

یکی از فیلمنامه نویسان فارنهایت ۴۵۱، امیر نادری است، همان که با «خداحافظ رفیق» موج نو را به سینمای ایران هم آورد و ناکامی سعید راد و شیرین ش تا مدتها در ذهن تماشاگر باقی می ماند. نادری با «تنگسیر»، زارممد را با اسلحه یک تنه به جنگ ظالمان می‌فرستد و مردم را به انقلاب فرامی‌خواند، جایی که: «حاکم ش دزده، وکیل ش دزده، سیدش دزده!» همان امیر نادری که روزی جایزه ش را برای فیلم «انتظار» در همین کن از دست همان تروفو گرفته بود و چند نسل سینما هنوز خاطره سینما دیدن در تاریک و روشنای آپارات را با فیلم‌های او در ذهن دارند، سرانجام پس از توقیف چند فیلم ش در سال ۱۳۷۰ به نیویورک کشاند و امیرو و علی خوشدست را در تاریکی رها کرد و رفت. اصغر فرهادی که با «گذشته» نشان داده بود اگر دست و بال ش بازتر باشد حرف بیشتری برای گفتن دارد این بار با یک تریلر روانشناختی به کن آمد و چراغ جشنواره را روشن کرد، اگر در آن فیلم هیچ ارتباط فیزیکی بین طرفین نبود حال و هوای اسپانیا جبران کرده و حالا این طرفین که از قضا زن و شوهر هم هستند رابطه‌ای واقعی‌تر دارند. برای فیلمسازی که برخی منتقدان او را به طعنه سازنده درام های آپارتمانی کم کشش خوانده اند «همه می‌دانند» از جنس دیگری است، شاید بهتر باشد اصغر فرهادی همچنان در اسپانیا بماند.

جشنواره امسال اما گلشیفته فراهانی را هم در نقش بهار رهبر زنان پارتیزانی که علیه داعش می جنگند هم دارد که دیروز به همراه وزیر فرهنگ فرانسه و هشتاد زن دیگر از پله های جشنواره بالا رفتند تا حضور زنان را در جشنواره‌ای که تا به حال جلوه ای مردانه داشته اعلام کنند. وزیر فرهنگ فرانسه روز قبل حکومتهای ایران و روسیه که دو کارگردانی که فیلم هایشان در جشنواره هست را ممنوع الخروج کرده‌اند مورد انتقاد قرار داد و صندلی جعفر پناهی و کیریل سربرنیکوف کارگردان «لتو» در سالن نمایش فیلم هایشان در جشنواره خالی ماند.

اما گذشته از چند ایرانی و ایرانی تبار دیگر در بخش های مختلف جشنواره، علی عباسی هم با «مرز» در بخش نوعی نگاه، نگاه منتقدان را به خود جلب کرد، داستان زنی مرزبان با ظاهری غریب که توانایی خاصی در بو کردن مواد ممنوعه دارد.

روز ششم جشنواره درحالی به سرآمد که «سه رخ» از جعفر پناهی ، «دختران خورشید» ساخته ایو ائوسون، «لازاروی خوشحال» و «سارقان مغازه» در بخش مسابقه به نمایش درآمد. «سه رخ» هم امشب و هم دیشب با دست زدن‌های طولانی تماشاگران در سالن لومیر روبرو شد و «دختران خورشید» با تحسین منتقدان. تماشاگران جشنواره اما امشب با« ۲۰۰۱ یک اودیسه فضایی » هفتاد میلیمتری شاهکار نابغه سینما استنلی کوبریک تجدید خاطره کردند، فیلمی که در پنجاه سالگی ش همچنان دل می برد. دوستداران سینمای آوانگارد فرانسه امشب در هفته کارگردان ها «ارضا» ساخته گاسپار نوئه را دیدند، کارگردانی که با فیلم سه بعدی «عشق» در سال ۲۰۱۵ شوری در جشنواره کن برپا کرد. فیلم های امسال هفته منتقدان هم نسبت به سالهای قبل شاهد حضور بیشتر کارگردان های زن است، «کریس سوئیسی» ساخته آنیا کامفل مستندی در باره جنگ در یوگسلاوی سابق است و نامزد سه جایزه در هفته منتقدان. روز ششم درحالی به پایان می‌رسد که تا اینجا  «لازاروی خوشحال» بیشترین ستاره ها را از منتقدان سینمایی گرفته است، فیلمی که درباره سادگی ست و آلیس روهرواچر را به کن بازگردانده است.