پژوهشگران می‌گویند آثار باستانی و عتیقه که از مناطق درگیر جنگ در خاورمیانه به تاراج رفته‌اند و از جمله آثاری که داعش غارت کرده است، در فیسبوک به فروش می‌رسند.

عمر العظم، استاد تاریخ و انسان‌شناسی دانشگاه دولتی شاونی در اوهایو که پیش‌تر یک مقام مسئول در حوزه آثار باستانی در سوریه بوده،‌ گفته است که در جریان بهار عربی و جنگ‌های پس از آن، گروه‌های فیسبوکی که اقدام به تبلیغ فروش این آثار می‌کردند، به شدت افزایش یافتند و فرصت بی‌نظیری برای قاچاقچیان این آثار فراهم کردند.

به گزارش نیویورک تایمز، سال‌هاست که این استاد دانشگاه، همراه با همکاران خود در قالب پروژه‌ای به نام «اثر» که معادل عربی آثار باستانی است، چنین تجارت‌هایی را پی‌گیری و روی آن‌ها تحقیق می‌کنند.

عمر العظم معتقد است که رسانه‌های اجتماعی موانع ورود به بازار را کاهش داده‌اند و می‌گوید که در حال حاضر دست‌کم ۹۰ گروه فیسبوکی با ده‌ها هزار عضو، که بیشتر آن‌ها گروه‌های عربی‌اند، با فروش غیرقانونی آثار باستانی و عتیقه خاورمیانه ارتباط دارند.

این گروه‌ها، اغلب تصاویر اقلام عتیقه را در صفحات فیسبوک به اشتراک می‌گذارند و یا با پاسخ و پرسش، نظر متقاضیان را جویا می‌شوند و سپس ادامه گفت‌وگو را با نرم‌افزارهایی نظیر واتس‌اپ پی می‌گیرند که همین کار ردیابی آن‌ها را دشوار می‌کند.

تعدادی از کاربران، متقاضی انواع خاصی از اقلام‌اند که موجب می‌شود قاچاقچیان در پی فراهم کردن آن‌ها باشند. دکتر العظم اسم این کار را «غارت با سفارش قبلی» گذاشته است. برخی دیگر نیز برای شناسایی مکان‌های باستانی و نحوه‌ حفاری گنجینه‌های ارزشمند، دستورالعمل‌هایی با جزییات کامل منتشر می‌کنند.

در میان آثار حراج شده، پیکره‌ای وجود دارد که گفته می‌شود از شهر پالمیرا، که مدت‌ها به اشغال جنگجویان داعش در‌‌آمد و خسارت و تاراج سنگینی را متوجه این شهر باستانی کرد، به غارت رفته است.

برخی آثار هنری با ارزش متعلق به کشورهای عراق، یمن، تونس و لیبی نیز برای فروش در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده‌اند. اغلب این آثار به موزه‌ها یا مجموعه‌ها تعلق ندارند چرا که فهرست آثار در موزه‌ها و مجموعه‌ها ثبت می‌شود.

دکتر العظم می‌گوید که این آثار به طور مستقیم از  دل خاک غارت شده‌اند و قبلا کسی آن‌ها را ندیده است. به اشتراک گذاردن تصویر آن‌ها در رسانه‌های اجتماعی تنها سندی است که وجود آن‌ها را اثبات می‌کند.

سال گذشته دکتر العظم و کتی پُل، مدیران پروژه اثر، در نشریه «بررسی سیاست جهانی» اشاره کردند که تقاضای «غارت با سفارش قبلی» نشان می‌دهد که قاچاقچیان در پی اقلامی هستند که جزییات آن‌ها پیش‌تر جایی مشاهده و ذکر نشده باشد، و همین باعث می‌شود که اقدام برای فروش آن در فیسبوک به مراتب آسان‌تر شود.

پس از آن که خبرگزاری بی‌بی‌سی درباره تلاش‌های دکتر العظم و همکارانش مطلبی منتشر کرد، فیسبوک ۴۹ گروه فعال مرتبط با قاچاق عتیقه‌ را از این رسانه حذف کرد، در حالی که دکتر العظم معتقد است که هنوز ۹۰ گروه در آن فعالیت می‌کنند.

او بر این باور است که مساله مهم‌تر این است که فیسبوک صرفا نباید به حذف این صفحات اکتفا کند، چرا که به نظر او، اینک برای اتخاذ اقدامات قانونی و مداخله کارشناسان میراث فرهنگی شواهد بسیار با ارزشی فراهم شده است.

فیسبوک در بیانیه‌ای اعلام کرد که مانند گذشته مایل است برای حذف فعالیت‌هایی این چنینی از این رسانه و تشویق دیگران در اعلام هر اقدام مشکوکی که ممکن است استانداردهای آن را به مخاطره ‌اندازد، سرمایه‌گذاری کند تا اقدامات لازم، سریع‌تر صورت گیرد.

یکی از سخنگویان فیسبوک گفت، تیمی که مسئول اتخاذ اقدامات قانونی در این رسانه است، حدود ۳۰ هزار عضو دارد و آن‌ها به ابزارهای جدیدی مجهز شده‌اند تا با هوش مصنوعی و پردازش و آنالیز داده‌ها، مطالبی را که قانون یا سیاست‌های این رسانه را نقض می‌کنند، ردیابی کرده و آن‌ها را حذف کنند.

قاچاق آثار عتیقه در بیشتر نقاط خاورمیانه ممنوع است و داد و ستد عتیقه‌های به سرقت رفته، بر اساس قوانین جهانی، غیرقانونی محسوب می‌شود ولی پیگرد قانونی چنین مواردی دشوار است.