در حالی که این روزها خلیج‌فارس شاهد یکی از پرتنش‌ترین دوره‌های خود است، شهر شارجه در امارات متحده عربی و در حاشیه خلیج‌فارس، به عنوان پایتخت جهانی کتاب در سال ۲۰۱۹، در حال اجرای برنامه‌های فرهنگی و ادبی خود به این مناسبت است.

شیخ سلطان بن محمد القاسمی، امیر شارجه، در مراسم گشایش برنامه‌های ویژه پایتخت جهانی کتاب که در شامگاه سوم اردیبهشت، همزمان با روز جهانی کتاب و حقوق مولف برگزار شد، گفته بود که شارجه قصد دارد «مشعل» علم و دانش در منطقه شود.

در این مراسم، نمایشی به اجرا درآمد که در آن بیش از ۵۰۰ هنرمند به ایفای نقش پرداختند و علاوه بر این، قرار شد طی یک سال، کنفرانس‌ها، نمایشگاه‌ها، و جشنواره‌های مختلفی به‌ویژه در حوزه ادبیات در پایتخت جهانی کتاب امسال برگزار شود.

انتخاب یک شهر به عنوان «پایتخت جهانی کتاب» به ابتکار یونسکو و از سال ۲۰۰۱ آغاز شده است و امسال نوزدهمین دوره آن برگزار می‌شود.

طی این سال‌ها، مادرید (اسپانیا)، اسکندریه (مصر)، دهلی‌نو (هند)، آنور (بلژیک)، مونترال (کانادا)، تورین (ایتالیا)، بوگوتا (کلمبیا)، آمستردام (هلند)،‌ بیروت (لبنان)، لیوبلیانا (اسلوونی)، بوئنوس آیرس (آرژانتین)، ایروان (ارمنستان)، بانکوک (تایلند)، پورت هارکورت (نیجریه)، اینچئون (کره‌جنوبی)، ورشو (لهستان)، کوناکری (گینه) و آتن (یونان) به عنوان پایتخت جهانی کتاب انتخاب شده‌اند.

شارجه که یکی از هفت امارت در امارات متحده عربی به شمار می‌رود، سال‌هاست تلاش می‌کند تا با افزایش برنامه‌های فرهنگی و دعوت از چهره‌های بین‌المللی، به عنوان مرکز فرهنگی و ادبی این کشور شناخته شود.

همچنین این امارت سعی دارد در جشنواره‌ها و رویدادهای جهانی نیز حضوری فعال داشته باشد. به عنوان نمونه، در آخرین دوره نمایشگاه کتاب پاریس که در مارس ۲۰۱۹ برگزار شد، شارجه «مهمان ویژه» این نمایشگاه بود. همچنین به نمایشگاه‌های دهلی‌نو و تورنتو نیز دعوت شد و قرار است که در سال ۲۰۲۰ در نمایشگاه کتاب لندن نیز حضور یابد.

اما صرف‌نظر از این هدف و همچنین طرح‌های خلاقانه و بلندپروازانه، آنچه موجب شد کمیته اجرای یونسکو تصمیم بگیرد شهر شارجه را به عنوان پایتخت کتاب سال ۲۰۱۹ انتخاب کند، توجه ویژه مسئولان این شهر به کتاب‌خوانی مهاجران ساکن شارجه است که بخش مهمی از جمعیت این شهر را تشکیل می‌دهند.

این مهاجران بیشتر کارگران کم‌سواد اهل کشورهایی چون هندوستان، پاکستان و افغانستان هستند که در جست‌وجوی کار به شارجه آمده‌اند و ارتقاء سطح دانش و فرهنگ آن‌ها یکی از اهداف مقامات شارجه است. این امر موجب خواهد شد که تصویر شارجه در میان شهرهای جهان عرب و حتی سراسر دنیا نسبت به سال‌های گذشته بسیار تغییر کند.

در ده‌های گذشته، شهرهایی مثل قاهره و بیروت در زمینه انتشار کتاب در جهان عرب مشهور بودند اما اکنون با تحولاتی که کشورهای عربی در عرصه سیاست و اقتصاد پشت سر گذاشته‌اند، مدعیان جدیدی وارد میدان شده‌اند.

شعاری که شارجه برای «پایتخت جهانی کتاب» انتخاب کرده، این است: «بخوانید، شما در شارجه هستید».

همچنین احمد عامری، رییس اداره کتاب شارجه که در سال ۲۰۱۳ تاسیس شده و مدیریت نمایشگاه کتاب شارجه را برعهده دارد، درباره دلیل انتخاب شارجه به عنوان پایتخت جهانی کتاب گفت که این انتخاب حاصل کارزاری طولانی در حوزه انتشار کتاب، ترجمه کتاب و همچنین پخش کتاب است.

او تاکید کرد که «شارجه امروز از نظر نشر کتاب، سرآمد مناطق مختلف امارات متحده عربی است و به همین دلیل یونسکو این شهر را انتخاب کرده است.»

شارجه، شهر ناشران

اما مهم‌ترین طرحی که شارجه از مدت‌ها پیش برای سال ۲۰۱۹ در نظر داشت، ساخت «شهر ناشران» بود که اولین شهر نوساز جهان به شمار می‌رود که کاملا به صنعت چاپ و نشر کتاب اختصاص داده شده است.

این شهر در حومه شارجه و در زمینی به مساحت ۴۰ هزار متر مربع ساخته شده است. هدف از ساخت چنین شهری، جذب ناشران و سرمایه‌گذاران در حوزه نشر کتاب از سراسر جهان است. در این راستا، تلاش شده که زیرساخت‌های لازم برای فعالیت ناشران و سرمایه‌گذاران فراهم شود.

شهر ناشران شارجه دارای ۳۰۰ دفتر کار برای ناشران، نویسندگان، طراحان، چاپخانه‌داران، پخش‌کنندگان و دیگر عوامل حوزه نشر است و ظرفیت پذیرش ۵۵۰ شرکت را دارد.

همچنین اطلاعات مربوط به ۱۶ میلیون کتاب در زبان‌های مختلف در این شهر گردآوری شده است. بسیاری از انجمن‌ها و اتحادیه‌های مختلف در حوزه کتاب نیز در این شهر شعبه دارند؛ از جمله آن‌ها، اتحادیه نویسندگان عرب، انجمن ناشران امارات متحده عربی و انجمن نویسندگان امارات است.

پیش از آنکه این شهر فعالیت رسمی خود را همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب شارجه آغاز کند، شرکت‌هایی از مصر، اتریش، آلمان، برزیل و اردن کار خود را در شهر ناشران شارجه شروع کرده بودند.

به تازگی اداره کتاب شارجه که مدیریت شهر ناشران شارجه را نیز برعهده دارد، توافقی را با یک شرکت آمریکایی (Lightning Source) به امضا رسانده که به‌طور اختصاصی در زمینه چاپ کتاب بر اساس درخواست و سفارش فعالیت می‌کند. انتقال تاسیسات و تجهیزات این شرکت به شهر ناشران شارجه، موجب توسعه نشر کتاب بر اساس درخواست و به دنبال آن جذب ناشران بیشتر به شارجه است.

از مزایا و صرفه‌جویی‌های اقتصادی نشر کتاب بر اساس درخواست، عدم نیاز به انبارهای کتاب و همچنین توزیع مناسب‌تر آن است.

البته تلاش شارجه فقط به برنامه‌هایی که برای سال ۲۰۱۹ تدارک دیده‌ شده، ختم نمی‌شود. در نمایشگاه کتاب این شهر سالانه قراردادهای زیادی در زمینه خرید و فروش حق مولف کتاب‌ها منعقد می‌شود، به گونه‌ای که تلاش می‌شود جایگاه نمایشگاه کتاب شارجه در میان کشورهای جهان عرب، به جایگاهی همچون موقعیت نمایشگاه کتاب فرانکفورت در جهان برسد.

به تازگی، موزه‌ای ویژه نویسندگان اماراتی گشایش یافته که به آثار نویسندگان شاخص این کشور اختصاص دارد. همچنین در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای حفظ فرهنگ بومی و سنتی شارجه به ویژه بازار قدیم این شهر (سوق الشناصیه) صورت گرفته است.