جنبش مقاومت اسلامی فلسطین، "حماس"، در پی اقدام شب گذشته دونالد ترامپ در به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل، روز پنج‌شنبه شانزدهم آذر، مردم فلسطین را به آغاز انتفاضه‌ای جدید علیه اسرائیل فراخواند.

در پی این فراخوان فلسطینیان خشمگین به خیابان‌ها آمدند و با نیرو‌های اسرائیلی درگیر شدند. خبرگزاری‌های عربی، گزارش دادند که در پی این درگیری‌ها، دهها نفر زخمی شدند.

در دهه‌های گذشته، فلسطینیان با هدف پایان بخشیدن به اشغال اسرائیل و قیام دولت مستقل فلسطینی دو بار قیام کردند، که به انتفاضه اول و دوم معروف شد.

انتفاضه اول

این قیام در آذر‌ماه ۱۳۶۶ خورشیدی آغاز شد و پس از شش سال درگیری و تنش در شهریور ۱۳۷۲ با امضای پیمان اسلو، بین حکومت اسرئیل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین، پایان یافت.

تحولات سیاسی در صحنه داخلی اسرائیل که منجر به اتخاذ سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تر این کشور در ارتباط با فلسطینیان و دیگر همسایه‌های عرب اسرائیل شد، زمینه بروز این قیام را فراهم کرد. پس از روی کار آمدن حزب راست‌گرای "لیکود" در سال ۱۳۵۶، دولت اسرائیل اقدامات مرتبط با مصادره زمین‌ها و همچنین ساخت‌وساز شهرک‌های یهودی‌نشین در نوار غزه و کرنه باختری، را شدت بخشید. از سوی دیگر اشغال لبنان توسط ارتش اسرائیل در سال ۱۳۶۱، منجر به افزایش اعتراضات فلسطینیان و سرکوب متقابل اسرائیل شد. علاوه بر آن، فشار‌ها بر سازمان آزادی‌بخش فلسطین افزایش یافت و اسرائیل فعالیت این گروه را محدود کرد.

در چنین شرایطی یک جرقه کافی بود تا آتش یک قیام سراسری را شعله‌ور کند. در ۱۸ آذرماه ۱۳۶۶، یک خودروی متعلق به ارتش اسرائیل دو خودروی شخصی را در اردوگاه پناهندگان جبلیه در غزه زیر گرفت. در اثر این حادثه ۴ کارگر فلسطینی کشته و ده نفر دیگر مصدوم شدند. فلسطینیان، ارتش اسرائیل را متهم کردند که به طور عمد این افراد را کشته است.

این حادثه، آغازگر قیامی شد که طی آن حدود ۲ هزار نفر جان خود را از دست دادند. سهم فلسطینی‌ها از این کشته‌ها سه برابر اسرائیلی‌ها بود.

تاثیر انتفاضه اول بر مقاومت فلسطینی

انتفاضه روح تازه‌ای به سازمان آزادیبخش فلسطین بخشید. این سازمان که پس از اخراج از لبنان، در شرایط سختی به سر می‌برد، در طول انتفاضه و طی مذاکراتی که به پایان این قیام منجر شد، توانست بار دیگر خود را به عنوان یک بازیگر مهم در صحنه فلسطین مطرح کند. همچنین، انتفاضه اول باعث شد که مرکز ثقل جنبش فلسطینی از خارج سرزمین‌های فلسطینی به داخل آن منتقل شود.

از سوی دیگر، و در جریان این قیام، جنبش مقاومت اسلامی فلسطین، "حماس"، خود را به عنوان یکی از نیرو‌های مؤثر در فلسطین معرفی کرد. حماس پس از مدتی کوتاه از آغاز انتفاضه، اعلام موجودیت کرد. حضور حماس که خود را به عنوان جایگزینی برای جنبش آزادیبخش فلسطین معرفی کرد، صبغه‌ای اسلامی-جهادی به جنبش فلسطین داد که تا به امروز ادامه دارد.

انتضافه دوم

انتفاضه دوم که به "انتفاضه الاقصی" معروف است، در مهرماه سال ۱۳۷۹ خورشیدی آغاز شد.

آریل شارون که در آن زمان رهبر اپوزوسیون در اسرائیل بود، به همراه سربازان اسرائیلی که از او حمایت می‌کردند، از حرم شریف که مسجدالاقصی را در خود جای داده است، دیدن کرد. این منطقه نزد یهودیان نیز مقدس است. درگیری‌ها بین فلسطینیان و نیرو‌های محافظ شارون، منجر به کشته شدن ۷ فلسطینی شد، و اینگونه انتفاضه دوم شروع شد.

این اتفاق در فضایی صورت گرفت که  فلسطینیان به دلیل عدم موفقیت مذاکرات صلح در تشکیل دولت مستقل فلسطینی و شکست مذاکرات غیر رسمی صلح کمپ‌دیوید در سال ۱۳۷۹، دچار سرخوردگی عمیق شده بودند.

انتفاضه الاقصی از انتفاضه اول خونین‌تر بود و منجر به کشته شدن بیش از ۴۳۰۰ نفر شد. باز هم تعداد کشته شده‌های فلسطینی، سه برابر مقتولین اسرائیلی بود. در این انتفاضه حماس با استفاده از بمب‌گذاری انتحاری و پرتاب راکت، باعث وقوع  تلفات زیادی بین اسرائیلی‌ها شد. ارتش اسرائیل نیز با استفاده از سلاح‌های سنگین صد‌ها فلسطینی را کشت.

درگیری‌ها در سال ۱۳۸۳ فروکش کرد و پس از حدود ۵ سال انتفاضه دوم به پایان رسید. در طول این انتفاضه، حماس توانست جایگاه سیاسی و نظامی خود را در جامعه فلسطین تقویت کند. یک سال پس از فروکش‌کردن انتفاضه، حماس برنده اتخابات فلسطینی شد و پس از مدتی قدرت را در نواز غزه به دست گرفت.

برخی رسانه ها در جهان عرب، مانند الجزیره، موج حمله به نیرو‌ها و شهروندان اسرائیلی توسط چاقو را که از دوسال پیش آغاز شده، انتفاضه سوم می‌نامند. ولی به دلیل عدم مشارکت گسترده مردم فلسطین در این گونه عملیات، اجماعی برای چنین نامگذاری وجود ندارد.

آیا انتفاضه سومی در راه است؟

بیانیه امروز حماس در دعوت از فلسطینیان به انتفاضه، در حالی صادر شد، که فضای سرزمین‌های فلسطینی به دلیل عدم وجود مذاکرات صلح واقعی، فضایی مملو از سرخوردگی و ناامیدی است. اقدام دولت ترامپ در به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل، بر سرخوردگی‌های فلسطینیان افزوده است. در چنین فضایی است که حماس مردم را دعوت به انتفاضه می‌کند.

مئیر جاودان‌فر، پژوهشگر در مرکز مطالعات خاورمیانه مئیر عزری، در دانشگاه حیفا، به ایران‌اینترنشنال گفت: "دیگر چیزی به اسم روند صلح وجود ندارد. اسرائیل ۶۰ درصد کرانه باختری را در کنترل خود دارد. الان هم که آقای ترامپ اورشلیم (بیت المقدس) را تقدیم به اسرائیل کرد. دیگر برای فلسطینی‌ها چیزی نمانده که بر سر آن مذاکره کنند."

جاودان فر، با این وجود، احتمال بروز انتفاضه‌ای شبیه قیام‌های پیشین را زیاد نمی‌داند. وی افزود: "جامعه فلسطین نسبت به دوره انتفاضه اول و دوم تفاوت زیادی کرده است. بر خلاف انتفاضه اول و دوم، الان غزه در کنترل فلسطینی‌هاست. از سوی دیگر اقشاری در جامعه فلسطین هستند که بعد از تعداد کشته شده‌های بالا در انتفاضه دوم، تمایلی به تکرار این تجربه ندارند. این را هم باید در نظر داشت که در کرانه باختری، دیوار امنیتی الان وجود دارد. نفشه امنیتی و سیاسی روابط بین فلسطین و اسرائیل فرق کرده".

آقای جاودانفر اما احتمال تظاهرات گسترده ای که در آن فلسطینی‌ها با پرتاب سنگ و آتش زدن لاستیک خودرو، اعتراض خود را نشان بدهند، را بالا می‌داند: "این گونه اعتراض‌ها اتفاقا بیشتر به نفع فلسطینی‌ها خواهد بود، چرا که هرچه تظاهرات کمتر خشونت‌آمیز باشد، بیشتر به ضرر دولت آقای نتانیاهو خواهد بود. چرا که دولت نتانیاهو همیشه این خشونت‌ها را دستاویزی برای اجرای سیاست‌های راستگرایانه خود، قرار داده است."