۱۶ سال پیش زلمی خلیل‌زاد به عنوان سفیر و نمایندۀ ویژه رییس‌جمهوری آمریکا در افغانستان گفته بود «ایالات متحده تا زمانی که افغانستان بتواند روی پای خود بایستد، در کنار دولت و مردم این کشور باقی خواهد ماند.» مأموریت کنونی خلیل‌زاد، هموار کردن زمینۀ خروج سربازان کشورش از افغانستان و پایان جنگ آمریکا و طالبان است. از این‌رو، برای بسیاری از افغان‌ها، نقش کنونی وی با نقشی که ۱۶ سال پیش در تعیین دولت پس از طالبان و تغییر سرنوشت سیاسی مردم داشت، قابل مقایسه است.

فرستادۀ ویژه وزارت خارجه آمریکا برای صلح افغانستان سعی کرد در یک گفت‌و‌گوی تلویزیونی به پرسش‌ها و نگرانی‌هایی که در میان شهروندان افغانستان وجود دارد، پاسخ بدهد.

در حالی که متن موافقتنامه طالبان-آمریکا برای تأیید و امضای دونالد ترامپ به کاخ سفید فرستاده شده، کمیسیون انتخابات افغانستان برای برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور در ششم مهر/میزان آماده می‌شود. حکومت افغانستان تاکنون مردم را از برگزاری به موقع انتخابات اطمینان داده، اما مسأله اصلی این است که طالبان تاکنون انتخابات، دولت و قانون اساسی افغانستان را به رسمیت نپذیرفته و با آن سر دشمنی دارد.

خلیل‌زاد در گفت‌و‌گویش با طلوع نیوز دیشب، ۱۲ سنبله/شهریور تصریح کرد که «اولویت آمریکا صلح است، نه انتخابات». از نظر وی افغان‌ها باید اول در مورد «نوع دولت آینده» «بین خود» به توافق برسند.

نقشۀ راه خلیل‌زاد

فرستادۀ ویژه آمریکا برای صلح افغانستان در این گفت‌و‌گوی تلویزیونی گفت که «ترامپ وعده داده است جنگ افغانستان را ختم کند».  خلیل‌زاد از سه نکتۀ کلیدی در طرح خودش برای دست یافتن به این هدف، یاد کرد: ۱) توافق با طالبان و گرفتن ضمانت امنیتی از این گروه برای آمریکا و «دوستانش» که خطری از افغانستان آن‌ها را تهدید نکند. ۲) جنگ «بین افغانی» ختم شود و برای «نقشۀ سیاسی آینده» توافق شود. ۳) آتش‌بس دایمی [در افغانستان] بیاید.

خلیل‌زاد در گفت‌و‌گوی تلویزیونی‌اش در خصوص اولین بخش این طرح گفت که «با طالبان روی کاغذ و در پرنسیپ/اصول به توافق رسیدیم» با این قید که «تا زمان موافقت رییس‌جمهور آمریکا این سند نهایی نیست.» حکومت افغانستان گفته که این سند به رییس‌جمهور این کشور «نشان داده شده» و خلیل زاد هم در این مصاحبه توضیح داد که «جزئیات این سند» در اختیار حکومت قرار گرفته است، هرچند که از نظر او «علنی ساختن این سند پیش از موافقت رییس‌جمهوری آمریکا شتاب زده و پیش از وقت است.»

این توافقنامه مطابق توضیحی که آقای خلیل زاد داده، دارای دو بخش است. در بخش اول این سند مواد کلی در خصوص دو موضع که یکی «خروج سربازان آمریکایی از افغانستان است» و دومی، «ارائه ضمانت امنیتی از سوی طالبان مبنی بر قطع ارتباطش با القاعده و عدم تهدید منافع آمریکا و دوستانش از سوی این گروه می‌باشد» توافق شده است.

بخش دوم این سند شامل جزئیات اجرایی این دو موضوع می‌باشد که شامل جدول خروج و انجام تعهدات طالبان می‌شود. زلمی خلیل‌زاد در این بخش تأیید کرد که در 135 روز کمتر از 5 هزار سرباز آمریکایی از افغانستان خارج خواهد شد. وی افزود که «پنج پایگاه به تدریج تخلیه شده» و «جنگ کم می‌شود». در این زمان طالبان به سربازان آمریکایی حمله نمی‌کنند و «خشونت در کابل و پروان» کاهش می‌یابد.

در مورد پنج پایگاهی که سربازان آمریکایی از آن خارج می‌شوند، آقای خلیل‌زاد از ارائه جزئیات به این دلیل‌که حتا با طالبان هم در میان گذاشته نشده، خودداری کرد.

یکی از نکات جنجالی، استفاده از تعبیر «امارت اسلامی» برای اشاره به گروه طالبان در متن توافقنامه آمریکا-طالبان است. آقای خلیل‌زاد درج این عبارت را در متن توافقنامه رد نکرد، اما افزود که «ما گفته‌ایم که این گروه را به نام طالبان می‌شناسیم.» یعنی در متن توافقنامه هم از اصطلاح امارت اسلامی استفاده شده و نیز این توضیح که آمریکا امارت اسلامی طالبان را به رسمیت نمی‌شناسد.

از نظر خلیل‌زاد با اعلام توافق آمریکا و طالبان باید زمینۀ ختم «جنگ بین افغانی» فراهم شود. در ادبیات سیاسی افغانستان این عبارت تازه است. پیش از این از جنگ بین طالبان و دولت افغانستان با عناوینی هم‌چون «جنگ با مخالفان مسلح دولت، جنگ با تروریستان طالب یا جنگ با طالبان» یاد می‌شد.

ختم جنگ میان طالبان و دولت افغانستان از طریق میکانیزم «گفت‌و‌گوی بین‌الافغانی» پیش‌بینی شده است تا از طریق آن «جنگ بین افغانی ختم و بر سر نقشۀ سیاسی آینده توافق شود» که در نتیجه «آتش‌بس دایمی» برقرار گردد.

دفتر سیاسی طالبان مکرراً تأکید کرده که در مورد آیندۀ سیاسی این کشور از طریق مذاکرات بین‌الافغانی «پس از ختم اشغال» آماده گفت‌و‌گو است. بر اساس میکانیزم گفت‌و‌گوی بین‌الافغانی، طالبان، سیاستمداران و حکومت افغانستان در مورد رسیدن به توافق صلح مذاکره خواهند کرد.

در گفت‌و‌‌گوی بین‌الافغانی موضوعاتی مانند مشارکت سیاسی اقوام و طیف‌های سیاسی در دولت، قانون اساسی، نظام سیاسی آینده و دست کشیدن طالبان از جنگ مورد بحث قرار می‌گیرد تا راه را برای توافق صلح باز کند. با این وصف، گفت‌و‌گوی بین‌الافغانی از هم‌اکنون با چند چالش عمده رو‌به‌رو است.

انتخابات: تا انتخابات ریاست‌جمهوری کمتر از یک‌ماه دیگر زمان باقی است. اشرف غنی در سخنرانی‌اش به مناسبت عید قربان گفت که دولت وی «در روزهای آخر کارش» قرار داد، به همین دلیل برای «گرفتن تصامیم سخت» دولت منتخب دیگر باید روی کار بیاید. اشارۀ اشرف غنی به روند صلح بود که در آن لزوماً در مورد نوعیت نظام سیاسی و قانون اساسی افغانستان و چه‌گونگی ادغام طالبان در دولت، بحث می‌شود. طالبان اما تهدید کرده‌اند که انتخابات را تخریب می‌کنند. این گروه مخالف سرسخت برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری است و از مردم خواسته که از رفتن به گردهمایی‌های انتخاباتی خودداری ورزند، زیرا طالبان به این گردهمایی‌ها حمله خواهند کرد.

از سوی دیگر خطر تقلب و فساد در انتخابات آتی سیاستمداران افغان را نیز دچار اختلاف و چند دستگی کرده است. نتیجۀ انتخابات پارلمانی سال گذشته پس از هشت ماه انتظار اعلام شد. این انتخابات به دلیل از کار افتادن دستگاه‌های بیومتریک و احتمال قوی دستکاری در آرای نامزدان، مورد انتقاد شدید سیاستمداران عمدتاً مخالف اشرف غنی قرار گرفت.

برگزاری انتخابات توأم با تقلب منجر به هرج و مرج و نتیجتاً یک بحران داخلی شدید خواهد شد. بسیاری از نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری غنی را به سوءاستفاده از قدرت در کارزارهای انتخاباتی‌اش متهم می‌کنند.

به همین سبب تاکنون رقبای جدی اشرف غنی در انتخابات ریاست‌جمهوری، مانند عبدالله عبدالله و رحمت‌الله نبیل، اعلام کرده‌اند که حاضرند برای روند صلح «واقعی» با تعویق انتخابات موافقت کنند.

جمهوریت و امارت: طالبان در اولین نشست مسکو میان نمایندگان سیاسی این گروه با شماری از سیاستمداران افغان قانون اساسی را «کپی قوانین غربی» خوانده و آن را به وضوح رد کردند. در قانون اساسی افغانستان، نظام سیاسی این کشور جمهوری اسلامی تعریف شده است. همزمان با آن طالبان، از این گروه با عنوان «امارت اسلامی» و از دولت افغانستان با عنوان دولت دست نشانده یاد می‌کند.

دولت افغانستان دفاع از «جمهوریت» و قانون اساسی افغانستان را بر اساس آنچه که درخواست لویه‌جرگۀ مشورتی صلح بوده، به عنوان ارکان اساسی سیاستش در قبال روند صلح تعیین کرده است. اشرف غنی اخیراً در یک گفت‌و‌گوی تلویزیونی گفت که طالبان در انتخابات شرکت و رقابت کنند. وی به طعنه گفت که این گروه قادر نیست در شورای ولایتی هلمند، جایی که طالبان نفوذ وسیعی دارد، نماینده بفرستد.

رسیدن به یک توافق جامع در این خصوص از نظر زلمی خلیل‌زاد زمان‌بر خواهد بود. وی در گفت‌و‌گویش با طلوع نیوز گفت که ممکن است این مذاکرات مدت محدود یا زمان درازی را در بر بگیرد. آقای خلیل‌زاد افزود که گرفتن تصمیم در این موارد، کار افغان‌هاست و این کشور در صورت لزوم به این روند کمک خواهد کرد.