در حال حاضر سهم انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولید برق در همه کشورهای جهان رو به افزایش است و باتوجه به آلودگی فزاینده محیط‌زیست توسط سوخت‌های فسیلی، اهمیت انرژی‌های تجدیدپذیر روزبه‌روز بیشتر مشخص می‌شود. ایران با دارا بودن منابع عظیم نفت وگاز، تا پیش از برنامه چهارم توسعه (۱۳۸۴-۱۳۸۸) توجه زیادی به سرمایه‌گذاری و استفاده بهینه از پتانسیل‌ انرژی‌های تجدیدپذیر نداشت. اکثر نیروگاه‌های ایران از سوخت‌های فسیلی برای تولید برق استفاده می‌کنند. ایران به‌طور مستقیم، در معرض تغییرات اقلیمی است و احتیاج مبرمی به برنامه‌ریزی وسیع برای مقابله با آثار تغییرات اقیلمی دارد. استفاده بیشتر از پتانسیل‌‌های انرژی‌های تجدیدپذیر، این امکان را فراهم خواهد کرد تا اثرات تغییرات اقلیمی کاهش یابد.

پتانسیل‌های انرژی‌های تجدیدپذیر ایران

مطالعات متعدد نشان داده است که ظرفیت تولید حدود ۶۰هزار مگاوات انرژی خورشیدی، ۱۵هزار مگاوات انرژی بادی و بیش از ۲۵۰۰ مگاوات انرژی «بیوزیست» در ایران وجود دارد. ایران درنظر دارد تا سال ۱۴۰۰، یک گیگاوات به حجم تولید برق خود اضافه کند. از این مقدار، ۵۰۰۰ مگاوات  سهم انرژی‌های تجدیدپذیر خواهد بود. برای دستیابی به این هدف، ایران احتیاج به ۶۰میلیارد دلار سرمایه و تکنولوژی خارجی دارد. محققان دانشگاه صنعتی لاپنترا در فنلاند، طی تحقیقی به این نتیجه رسیده‌اند که ایران قادر خواهد بود با جذب سرمایه و تکنولوژی لازم تا سال ۲۰۳۰، به شبکه برق کاملا تجدیدپذیر دست یابد. این گروه پژوهشگران نشان داده‌اند که کشورهای اصلی‌ تولیدکننده نفت در خاورمیانه و شمال آفریقا (منطقه مِنا) قادر خواهند بود در کمتر از دو دهه، منابع گسترده انرژی‌های تجدیدپذیر خود را به فرصت‌های سرمایه‌گذاری سودآور تبدیل کنند. براساس این مطالعه، یک شبکه برق مبتنی‌بر انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌تقریب ۵۰ تا ۶۰درصد ارزان‌تر از سایر گزینه‌های مبتنی‌بر انرژی‌های پاک (همچون انرژی هسته‌ای) در منطقه مِنا است.

ایران پتانسیل بسیار خوبی در انرژی‌های خورشیدی و بادی دارد. اما این کشور، با وجود داشتن بیش‌از ۳۰۰ روز آفتابی در بیش‌از دو سوم مساحت کشور و متوسط تابش ۴/۵ تا ۵/۵ کیلووات‌ساعت بر مترمربع، یکی از مستعدترین کشورهای جهان در انرژی‌های خورشیدی است، به‌طوری‌که اگر سرمایه و تکنولوژی لازم برای استفاده از این انرژی فراهم شود، علاوه‌بر تامین برق مورد نیاز ایران، می‌تواند به کشورهای همسایه نیز برق صادر کند. در نقشه زیر، میزان تابش خورشید در سطح استان‌ها مشخص شده است.

انرژی باد درحال حاضر دومین منبع انرژی تجدیدپذیر ایران است. در پایان سال ۱۳۹۲، ظرفیت نیروگاه‌های بادی موجود، ۱۰۶ مگاوات بود. براساس پیش‌بینی‌ها، انرژی باد قابل استفاده در نیروگاهای بادی کشور، به‌میزان ۱۸هزار مگاوات است. این میزان پتانسیل، نشان‌دهنده مناسب‌بودن شرایط برای ساخت نیروگاه‌های بادی و همچنین قابلیت اقتصادی سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی باد است.

براساس سند چشم‌انداز توسعه، ایران باید در پایان سال ۱۴۰۴، ده‌درصد انرژی مصرفی (درحدود ۲۰۰۰۰ مگاوات ساعت) را از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کند. در برنامه ششم توسعه هم تولید ۵۰۰۰ مگاوات انرژی از انرژی‌های تجدیدپذیر پیش‌بینی شده است. این درحالی‌ است که هم‌اکنون سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور، کمتر از نیم‌درصد است.

توافق‌نامه هسته‌ای فرصت اندکی فراهم کرد تا تعدادی از شرکت‌های اروپایی اقدام به عقد قرارداد با ایران، برای احداث نیروگاه خورشیدی نمایند. شرکت نروژی ساگا پس‌از برجام، قرارداد ۵ساله‌ای برای احداث نیروگاه خورشیدی در مناطق کویری ایران امضا نمود. ارزش این قرارداد، ۲/۵میلیارد یورو بود و ظرفیت نیروگاه، ۲گیگاوات پیش‌بینی شده بود. شرکت انگلیسی کوئرکس هم قراردادی برای احداث نیروگاه خورشیدی به ظرفیت ۶۰۰مگاوات با ایران به امضا رساند. کوئرکس   متعهد شده بود که تا سال۲۰۲۰، ظرفیت این نیروگاه را به ۵ گیگاوات برساند.

با خروج آمریکا از برجام، همه شرکت‌های خارجی از صنعت انرژی ایران خارج شدند. شرکت‌های نروژی و انگلیسی ساگا و کوئرکس نیز مجبور به ترک ایران شدند تا ایران نتواند به هدف خویش برای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی و تولید برق دست یابد.

رشد مصرف سالانه انرژی در ایران و خروج تدریجی کشور از بازار صادرات نفت، باعث کاهش روند توسعه شده است. در این بین، نبود برنامه‌ریزی لازم و سیاست مدون انرژی نیز مزید علت شده است. دیپلماسی فعال انرژی و دیپلماسی خارجی موثر برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای با همسایگان، این فرصت را در اختیار ایران قرار خواهد داد تا در آینده با استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر، برق تولید نموده و به کشورهای همسایه صادر نماید؛ هرچند خروج آمریکا از برجام، امکان جذب سرمایه و تکنولوژی لازم برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را در کوتاه‌مدت و میان‌مدت از ایران ایران گرفته است و این امر، اثرات خود را به‌مرور زمان، بیشتر مشخص خواهد کرد.