اقتصاد روبه رشد ترکیه نیازمند تامین انرژی از منابع قابل اطمینان است. توجه به تنوع منابع تامین نفت و گاز جزو اصول اساسی سیاست گذاری انرژی است، هم چنین اولویت اول ترکیه تنوع بخشی در منابع انرژی و استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر است. انرژی نقشی اساسی در سیاست خارجی ترکیه بازی می‌کند و ابزاری است که این کشور برای تعمیق و گسترش روابط با کشورهای همسایه و دارای منابع انرژی از آن بارها بهره برده است. ایران یکی از کشورهای فراهم کننده انرژی ترکیه است.

بر اساس آمار اداره کنترل بازار انرژی ترکیه  در سال ۲۰۱۷، سهم کشورها در بازار گاز طبیعی ترکیه در نمودار زیر مشخص شده است. سهم روسیه ۵۶ درصد – ایران ۱۶ درصد- آذربایجان ۱۱ درصد – ال ان جی ‍۱۶   درصد و تولید داخلی یک درصد است.

تحریمها و تداوم همکاری انرژی

تا سال ۲۰۱۱ و پیش از شروع تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه برنامه هسته ای ایران – ایران اولین تامین کننده نفت ترکیه بود. در دوران تحریم‌ها عراق جای ایران را در بازار نفت ترکیه گرفت. طبق آمار وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه در دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد ترکیه بطور متوسط روزانه ۱۸۰ هزار تا ۲۱۰ هزار بشکه نفت در روز وارد می‌کرد. آمریکا، ترکیه را از تحریم معاف کرد اما واردات نفت در آن زمان به ۱۲۰ هزار تا ۱۵۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت.  

بر اساس آمار ارائه شده توسط اداره کنترل بازار انرژی ترکیه در سال ۲۰۱۸ و تا پیش از خروج آمریکا از برجام ترکیه به طور متوسط ۱۸۷ هزار بشکه در روز نفت ایران را خریداری کرد و با خروج آمریکا از برجام واردات نفت ترکیه طی ماههای ژوئن و جولای به ‍‍۳ هزار بشکه در روز رسید و در قیاس با ۴ ماهه نخست سال ۲۰۱۸- ۸ درصد کاهش یافت. انتظار می رود طی ماههای آینده این رقم دوباره کاهش یابد.

ال ان جی آمریکا و قطر رقیب گاز ایران در بازار ترکیه

بر اساس برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا تا پایان سال ۲۰۱۷ ترکیه با خرید ۷.۸ میلیون تن ال ان جی به دومین وارد کننده ال ان جی در منطقه تبدیل شد. قطر و آمریکا تامین کننده عمده ال ان جی ترکیه هستند. ترکیه برای افزایش ظرفیت واردات ال ان جی سرمایه گذاری عظیمی برای احداث زیر ساختار مورد نیاز ذخیره ال ان جی کرده است . در فوریه سال ۲۰۱۸ ترکیه – با هدف افزایش سهم ال ان جی در سبد انرژی این کشور بزرگترین ترمینال شناور ال ان جی جهان را به خدمت گرفت. ترکیه از سال ۲۰۱۵ به وارد کننده ال ان جی آمریکا تبدیل شد.  

برجام و سرمایه گذاری ترکیه در صنعت انرژی ایران

پس از برجام مقام‌های ایرانی بارها اعلام کرده بودند که برای افزایش ظرفیت تولید میادین نفتی و گازی و تاسیس نیروگاههای جدید صنعت انرژی ایران نیاز به سرمایه گذاری ۱۰۰ میلیارد دلاری خارجی دارد.

دولتمردان بارها از شرکتهای خارجی برای سرمایه گذاری در صنعت انرژی ایران دعوت کردند. مذاکراتی با شرکت‌های ترک هم برای حضور در صنعت انرژی ایران به عمل آمد. اوایل سال ۲۰۱۷شرکت یونیت ایتنرنشال ترکیه همراه با شرکت دولتی زاروبژ نفت روسیه و هلدینگ سرمایه گذاری غدیر برای انجام عملیات حفاری و هم چنین احداث نیروگاه ۵ هزار مگاواتی به ارزش ۷ میلیارد دلار قراردادی با وزارت نیرو به امضا رسانید، قرار شده بود طبق این قرارداد این کنسرسیوم در ۳ میدان بزرگ نفتی و یک میدان گازی ایران حفاری انجام دهد. برآوردهای اولیه نشان داده است که ذخیره کل این سه میدان نفتی ۱۰ میلیارد بشکه برآورد شده است و این میادین به تولید روزانه ۱۰۰ هزار بشکه خواهند رسید.

در این بیانیه همچنین گفته شده است که میدان گاز طبیعی دارای ظرفیت تولید سالیانه ۷۵ میلیارد متر مکعب است. قرار بود گاز تولید شده به مصرف داخلی ترکیه برسد. تا اواخر سپتامبر امسال ( ۱۰ مهر ۹۷) این قرارداد عملیاتی نشده و پیشرفت خاصی در آن مشاهده نشده است.

مذاکرات برای عملیاتی شدن این قرارداد ادامه دارد چند ماه بعد از انعقاد قرارداد عنوان شد که قرارداد ساخت نیروگاه توسط این شرکت اکنون به ۲هزار مگاوات کاهش یافت. با خروج آمریکا از برجام و وضع تحریمهای جدید علیه صنعت انرژی ایران عملیاتی شدن این قرارداد در هاله ای از ابهام قراردارد.

ترکیه تنها مشتری عمده خارجی گاز ایران است. با افزایش سهم گاز روسیه و آذربایجان در بازار گاز ترکیه هم چنین افزایش سهم ال ان جی قطر و آمریکا در بازار انرژی جا برای گاز ایران در بازار ترکیه کم‌تر می شود. اگر مذاکرات برای تمدید قرارداد صدور گاز ایران به ترکیه در سالهای آتی به نتیجه نرسد ایران باید دنبال بازار آلترناتیوی برای گاز خود در ترکیه باشد. افزایش صدور نفت عراق و روسیه به ترکیه و تحریم آمریکا علیه صنعت نفت ایران باز شرایط را برای حضور ایران در سبد نفتی ترکیه سخت تر می‌کند.

ایران بارها از ترکیه خواسته است تا در صورت تمدید قرارداد گاز، قیمت گاز را کاهش خواهد داد در صورتی که ترکیه حجم گاز وارداتی را از ایران افزایش دهد بنا به شنیده ها باید در پایان سال ۹۴ قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه تمدید می شد. اما با اختلاف بر سرقیمت و هم چنین میزان گاز صادراتی تا کنون پیشرفت محسوسی در در روند تمدید این قرارداد مشاهده نشده است.

عدم حل مشکلات موجود با آمریکا و کشورهای همسایه باعث خواهد شد سهم ایران در بازار منطقه ای و جهانی به تدریج به رقبا واگذار شود. تنش زدایی در روابط خارجی این امکان را برای ایران فراهم خواهد کرد تا بتواند از صادرات انرژی برای بهبود و گسترش روابط با کشورهای همسایه از جمله ترکیه بهره گیرد.

صادرات انرژی می‌تواند در سیاست خارجی کشورهای وارد کننده نفت و گاز ایران هم موثر واقع شود امری که می توان ادعا کرد تاکنون در دیپلماسی انرژی ایران به آن توجه خاصی نشده است.