همین چند هفته قبل، درست زمانی که مرکز آمار ایران گزارش تغییرهای نرخ رشد اقتصادی ایران در ۹ ماهه نخست امسال را منتشر کرد، مقام‌های دولتی به استناد بهبود اندک نرخ رشد اقتصادی در فصل پاییز و مقایسه آن با دو فصل بهار و تابستان، خوشبین بودند که در پایان امسال، کارنامه کاری اقتصاد ایران با اندکی رشد مثبت همراه باشد و کابوس نرخ رشد منفی سرانجام، از سر اقتصاد نیمه‌جان ایران بگذرد.

هنوز این کورسوی امید جان نگرفته بود که بلاهایی از زمین و آسمان بر سر اقتصاد ایران فرود آمد. ویروس جدید کرونا چین را گرفتار کرد، مهلت گروه ویژه اقدام مالی به پایان رسید و نام ایران در فهرست سیاه این گروه قرار گرفت.

از دیگر سو، اصول‌گرایان پهنه سیاسی ایران در رقابت بر سر کرسی‌های مجلس، قوه مقننه بعدی را فتح کردند تا احتمال تندروتر شدن فضای سیاست خارجی ایران پررنگ‌تر از قبل شود.

اما میان این عوامل چندگانه موثر بر سرمای زمستان اقتصاد ایران، داستان کرونا داستان دیگری است. خبرهای مربوط به ویروس جدید کرونا و ابعاد شیوع آن در چین که جدی‌تر شد، گمانه‌ها و تحلیل‌ها متوجه اثر غیرمستقیم این ویروس بر اقتصاد ایران شد.

برادر بزرگ بیمار است

چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران بود و در دوره‌ای که نفت، میعانات گازی و دیگر فرآورده‌های صادراتی ایران راهی به بازارهای جهانی نداشت، چین بازار بخشی از این محصولات بود. اقتصاد چین که به حالت نیمه‌تعطیل درآمد، قیمت نفت کاهش یافت و در نتیجه، نفت ایران که با هزار‌و‌یک گرفتاری و بدبختی به چین صادر می‌شد مشتری نداشت.

از طرف دیگر، ایران که برای احیای بخش گردشگری، روی گردشگران چینی حساب باز کرده بود، باید از آن‌ها دست می‌کشید و تجارت‌ کالا نیز با بسته شدن مرزها و اعمال محدودیت‌ها، تق‌و‌لق شد. با این حال، امیدواری به این سمت و سو بود که همچون بیماری‌های واگیر پیشین، چند هفته‌ که بگذرد گشایش‌هایی آغاز شود.

اما هفته به هفته اوضاع وخیم‌تر شد تا کرونا ویروس به‌یک‌باره سر سفره ایرانیان نشست. خبرهای شیوع کرونا در ایران ابتدا با خبر مرگ قربانیان به رسانه‌ها راه یافت و پس از آن، موارد مشکوک بستری و قرنطینه شدند تا این بدگمانی دوباره پررنگ شود که این بار هم مسئولان پنهان‌کاری کرده‌اند.

بختک کرونا بر سینه اقتصاد

روز‌ به‌ روز خبرهای بیشتری از مبتلایان و قربانیان کرونا در ایران منتشر شد و به این معنا بود که اکنون باید درباره آثار مستقیم ویروس جدید کرونا بر اقتصاد ایران تحلیل ارائه شود.

اقتصاد ایران در یکی از تاریک‌ترین دوران حیات معاصرش، با کابوسی بی‌همتا روبه‌رو شد.

ناتوانی مسئولان امر یا دست‌کم بی‌اعتمادی جامعه به توانایی آن‌ها در کنترل شرایط، بخش قابل توجهی از مردم را به این راه ناگریز رساند که خود کاری کنند.

محدودیت آمد‌و‌شدها، هراس از مواجهه با مبتلایانی که حتی خود از آلودگی‌شان بی‌خبرند و محدود شدن تجارت‌ها و کسب‌وکارهای خرد، آن‌ هم در آستانه نوروز که افراد بسیاری برای رونق کسب‌و‌کارشان به آن امید بسته بودند، فقط یک قاب از این تصاویر است.

صادرات تا پای مرزهای بسته

اثر اصلی ویروس جدید کرونا یا کووید‌‌‌ـ۱۹ بر اقتصاد ایران آن‌جا رقم خورد که بزرگ‌ترین بازارهای کالاهای صادراتی و خدمات در کشورهای همسایه، از هراس ورود ویروس، به روی کالاها و تاجران ایرانی مسدود شدند.

به گفته روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران، در ۱۱ ماه گذشته، کشورهای چین، عراق، ترکیه، امارات متحده عربی و افغانستان عمده‌ترین مقصدهای کالاهای صادراتی ایران بود‌ه‌اند.

بر اساس آماری که این مسئول گمرک ایران ارائه کرده است، تا پایان بهمن‌ماه امسال، این پنج کشور مقصد نزدیک به ۷۴ درصد از کل صادرات ایران بوده‌اند که اکنون، یکی از آن‌ها زادگاه ویروس جدید کرونا و درگیر مبارزه با آن است و مابقی از هراس شیوع این ویروس یا مرزهایشان با ایران را بسته‌اند یا محدودیت‌هایی دوچندان بر روند تجارت اعمال کرده‌اند، که بر میزان و رقم صادرات اثر‌گذار خواهد بود.

بوی عیدی، بوی کرونا

اما شیوع ویروس جدید کرونا آثار دیگری نیز بر سایر بخش‌های اقتصاد ایران خواهد گذاشت و هم‌زمانی آن با پایان سال خورشیدی و قرار گرفتن در آستانه تعطیلات نوروزی نیز این آثار را تشدید خواهد کرد.

اسفندماه‌، به‌طور سنتی، زمان خرید و نو‌نوار کردن لوازم خانگی، البسه و خرید مواد خوراکی خاص این ایام است.

کم نیستند فعالان اقتصادی حوزه‌های مختلفی که از ماه‌ها قبل، خود را برای فروش نوروزی محصولات و تولیداتشان و حضور در نمایشگاه‌های بهاره آماده می‌کنند. اما از تصاویر و گزارش‌های رسانه‌ها چنین برمی‌آید که این بازارها امسال رونقی ندارند.

رییس اتاق اصناف ایران اعلام کرد برای پیشگیری از گسترش شیوع ویروس جدید کرونا، تمام نمایشگاه‌های فصلی و بهاره لغو شده است.

قرار بود این نمایشگاه‌ها از ۱۰ تا ۲۶ اسفندماه در سراسر ایران برگزار شوند.

البته تغییر سبک زندگی ایرانیان در روزهای پایانی سال و آماده شدن برای نوروز، به خریدهای سنتی و معمول این ایام محدود نمی‌شود.

عید‌ندیدنی

نوروز و تعطیلات نوروزی زمان مسافرت‌های خانوارهای ایرانی است و بعید است امسال در سایه هراس ابتلا به کرونا، این سفرها به روال هر سال صورت گیرد.

با این حساب، باید بخش‌ها و فعالیت‌های مرتبط با گردشگری اعم از هتل‌داری، رستوران‌ و کافه‌داری و حمل‌و‌نقل مسافری را از رشته فعالیت‌هایی محسوب کرد که متضرر خواهند شد.

بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، گروه خدمات در ۹ ماه نخست امسال، نرخ رشدی بهتر از منفی ۰/۲ درصد ثبت نکرد. از قضا، وضعیت این گروه در فصل پاییز با نرخ رشد منفی ۰/۷ درصد، نامناسب‌تر از دو فصل بهار و تابستان بود و می‌توان پیش‌بینی کرد که تحت تاثیر این بیماری، حرکت نزولی این بخش در فصل زمستان نیز ادامه یابد.

رشته فعالیت «عمده و خرده‌فروشی، خدمات مربوط به تامین جا و غذا» نیز که نزدیک‌ترین رشته فعالیت متاثر از شیوع ویروس جدید کرونا در این هفته‌هاست، در ۹ ماه نخست سال جاری، نرخ رشد منفی ۴/۱ درصد داشت، که با توجه رکود حاکم بر این کسب‌و‌کارها، می‌توان انتظار داشت که روند منفی تغییرات این رشته فعالیت ادامه یابد یا حتی منفی‌تر شود.

هوا را از اقتصاد نگیر

بخش‌ها و کسب‌وکارهای دیگری نیز درگیر ویروس جدید کرونا شده‌اند. بخش بهداشت و درمان مهم‌ترین آن‌هاست که به‌طور کلی فعالیت این حوزه، تحت تاثیر شیوع ویروس جدید کرونا، تفاوت‌‌های ماهیتی کرده‌ است و تمام توجه‌ها و هزینه‌ها در این بخش بر کنترل و درمان ویروس کووید‌ـ‌۱۹ متمرکز شده است.

از سوی دیگر، اکران نوروزی فیلم‌های سینمایی نیز به روال سال‌های گذشته نخواهد بود و باید گردش مالی سینما و تئاتر در هفته‌های پیش‌رو را به فراموشی سپرد.

اگر وضعیت هراس عمومی از کرونا تغییری نکند و خبرها و گزارش‌های قانع‌کننده در مورد کنترل روند شیوع و انتشار این ویروس و بهبود مبتلایان منتشر نشود، شب عید امسال رنگ‌و‌بوی کرونا خواهد گرفت و راه تنفس اقتصاد ایران تنگ‌تر خواهد شد، اقتصادی که نیمه‌جان و مستاصل زیر فشار تحریم‌ها، بازگشت به فهرست سیاه اف‌.ای.تی.اف و اعمال محدودیت‌ها از هر سو، روزگاری دشوار را سپری می‌کرد.