یک جمله کلاسیک در میان فعالان بازارهای سهام مدام دهان به دهان می شود که می‌گویند: «بورس دماسنج اقتصاد است.» کنایه از اینکه تمام تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کشورها در جایی تبلور می یابد که سهامداران خرد، ارزیابی خود از آینده را به شکل دستورهای خرید یا فروش سهام به نمایش می‌گذراند که در نهایت، شاخص سهام در بازارها را بالا و پایین می‌کند.

با این حساب و بر اساس این جمله کلاسیک فعالان بازار سرمایه، افت ۴/۷۷درصدی و ریزش بیش از ۱۸هزار واحدی شاخص کل بورس ایران در دو روز کاری این هفته را می‌توان جمع‌بندی فعالان اقتصادی ایران از آینده دانست، هرچند که شتاب روند افت شاخص کل در روز یکشنبه در روز دومکند شد اما همچنان بازار برای دومین روز پیاپی با عملکردی منفی به کار خود پایان داد.

افت تاریخی در تالار شیشه ای

روز شنبه ۱۴ دی در نخستین مواجهه سهامداران با اخبار مرتبط با کشته‌شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس سپاه پاسداران در عراق، سهامداران خرد نگران از بالا گرفتن آتش درگیری و جنگ در منطقه، با تشکیل صف‌های فروش تلاش کردند تا هر چه سریع‌تر سرمایه خود را از تالار شیشه‌ای بورس خارج کرده و آن را در بازاری دیگر یا راهی مطمئن‌تر سرمایه‌گذاری کنند.

بر اساس گزارش سازمان بورس، روز شنبه بیش از ۸۰ درصد فروشندگان در بازار سهام ایران، سهامداران حقیقی بودند و در عوض بیش از ۸۷ درصد از خریداران سهم‌های عرضه شده را حقوقی‌ها تشکیل می‌دادند.

شاخص کل بورس تهران که هفته گذشته در محدوده ای بالاتر از ۳۸۴هزار واحد کار خود را به پایان رسانده‌بود، هفته کاری را با شوک خبری روز جمعه آغاز کرد، روزی تاریخی برای بورس ایران که فقط در پنج دقیقه نخست کاری بورس تهران در روز شنبه با افت حدود۱۳ هزار واحدی همراه شد که از افتی معادل سه درصد شاخص کل خبر می‌داد.

این سقوط تا پایان روز کاری بورس ادامه یافت تا در نهایت شاخص کل با کاهش ۱۶هزار و۷۶۵ واحدی در دو کانال پایین‌تر، روی عدد ۳۶۷ هزار و۳۳۳ واحد، آرام بگیرد.

این میزان افت شاخص در یک روز را باید بزرگترین افت شاخص در تاریخ بازار سهام ایران به حساب آورد، اما سقوط ۴/۳۶درصدی شاخص کل از لحاظ درصدی، سومین کاهش بزرگ تاریخی بورس تهران در یک روز محسوب می‌شد.

همان عصر شنبه تاریخی بورس علی صحرایی، مدیرعامل بورس تهران از «حمایت حقوقی‌ها از بازار سرمایه تا بازگشت تعادل» خبر داد. علاوه بر دو صندوق توسعه و تثبیت بازار سرمایه که یاریگران بازار سرمایه ایران در چنین بحران‌هایی‌ هستند دیگر حقوقی‌های بازار از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری بازنشستگی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری نهادی نیز همواره وظیفه بازارسازی را انجام داده‌اند.

شاخص کل بورس ایران که در نخستین ساعت کاری روز یکشنبه ۱۵ دی، با افت حدود ۵هزار واحد، با شیب نزول۱/۳ درصدی روبرو شد در ادامه روز کاری با حضور موثر حقوقی‌ها، خود را بازیافت و از سقوط بازگشت اما در نهایت همچنان شاخص قرمز رنگ باقی ماند و با کاهش ۰/۴ درصدی و کاهش یک هزار و۵۱۸  واحدی روی رقم ۳۶۵ هزار و ۸۱۵ واحد ایستاد.

روز یکشنبه نیز حدود ۸۲ درصد از فروشندگان، فروشندگان حقیقی بودند البته صف خریداران هم با خریداران حقیقی (بیش از ۶۳درصد) طولانی شده‌ بود، احتمالا حقیقی‌های حرفه‌ای که این روزها به این جمع‌بندی رسیده‌اند که بهترین فرصت برای جمع‌کردن سهام عرضه‌شده است.

ترمز رونق کشیده شد

بازار سهام ایران به مدد جریان پرقدرت نقدینگی و جذابیت بیشتر نسبت به بازارهای موازی خود، در دو سال گذشته به ویژه ماه‌های اخیر شاهد رکوردشکنی‌های پی در پی بود. شماری از کارشناسان بازار سهام، معتقد بودند بورس تهران به زودی باید یک تعدیل قیمتی را شاهد باشد و قیمت‌های متورم‌شده در بازار، با افتی نسبی همراه شوند.

بخشی از آن رونق بازار سهام را باید ناشی از تاثیر رشد قیمت سهام شرکت‌های صادرات محور عمدتا فعال در حوزه پتروشیمی دانست که دلیل رشد قیمت سهام این شرکت‌ها نیز با افزایش قابل توجه قیمت ارز مرتبط بود. رشد قیمت ارز افزایش رقم فروش و صادرات آنها را رقم زد و توامان تجدید ارزیابی سرمایه این شرکت‌ها، بازار سهام را متاثر ساخت.

طولانی شدن دوره رونق در بورس و بازدهی۱۱۵ درصدی بازار سهام در۹ماه امسال، شمار زیادی از سرمایه‌گذاران خرد و غیرحرفه‌ای را به این بازار جذب کرده‌بود.

حال آمار سازمان بورس نشان می دهد در این دو روز کاری همین سرمایه‌گذاران خرد و سهامداران غیرحرفه‌ای که به طور معمول نگران‌تر از حرفه‌ای‌ها بازار، واکنش‌های شدیدتری بروز می‌دهد، عمده فروشندگان سهام بودند.

تهدید پتروشیمی‌ها، جواب داد

نگاه دقیق‌تر به تحولات بازار سهام در روز شنبه حکایت‌های قابل توجه دیگری هم دارد، بیشترین تاثیر بر سقوط شاخص کل را عمدتا شرکت‌های فعال در حوزه پتروشیمی و پالایش و شرکت‌های گروه فلزی، رقم زدند.

در روز نخست کاری بورس در این هفته، افت قیمت فولاد مبارکه اصفهان، تاثیر منفی  ۱۰۳۳واحدی بر شاخص کل بورس برجای گذاشت و پس از آن صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس، شرکت ملی صنایع مس قرار داشتند.

منطقی است که دارندگان سهام این شرکت‌ها که به احتمال زیاد هشدار افزایش تحریم‌ها علیه ایران که چندی پیش برایان هوک، مقام وزارت‌خارجه ایالات متحده اعلام کرد، بیش از همه متوجه آنها باشد.

فراموش نکنیم که روز جمعه و در پی رفت و برگشت تهدیدهای کلامی مقام‌های ایرانی و آمریکایی، لیندزی گراهام، سناتور جمهوری‌خواه نزدیک به دونالد ترامپ به طور آشکارا پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌های ایران را اهداف بالقوه بعدی آمریکا در صورت اقدامات تلافی‌جویانه ایران نامید.

روز دوم کاری بازار نیز با کمک حقوقی‌ها و جمع کردن سهام عرضه شده از مسیر برخی از همین شرکت‌ها میسر شد، اما بیشترین اثر مثبت برای نگاه داشتن بازار از شیب تند کاهش را شرکت ارتباطات سیار ایران برعهده گرفت.

با این حال، آینده بازار سهام ایران علاوه بر اثرپذیری از این اخبار سیاسی و نگرانی‌های امنیتی، تحت تاثیر رفتار بازارسازان حقوقی نیز قرار دارد.

طلا و دلار پناهگاه روزهای سخت

روز شنبه، هم‌زمان با افت شاخص‌ها در بازار سهام، دیگر بازارهای موازی با بورس یعنی بازارهای طلا، سکه و ارز با افزایش تقاضا و رشد قیمت‌ها همراه شدند.

اخبار مرتبط با کشته شدن قاسم سلیمانی و تحولات دو روز گذشته برای سرمایه‌گذاران خرد به معنای آن بود که همچون همیشه تلاش کنند تا پناهگاهی برای سرمایه ریالی خود در این بازارها بیابند و سرمایه خود را از گزند حوادث و تورم حفظ کنند.

همان روز جمعه و ساعاتی پس از انتظار خبر، به رغم تعطیل‌بودن بازارها در ایران، کانال‌های مرتبط با صرافی‌ها، قیمت «دلار فردایی» را در محدوده ۱۴هزار تومان و حتی بالاتر اعلام می‌کردند.

بازار جهانی طلا نیز تحت تاثیر همین اخبار روز جمعه با افزایش حدود ۳۰دلار بر هر اونس روبرو شد که در نهایت قیمت هر اونس طلا را به بیش از ۱۵۵۲دلار رساند.

هر دوی این اتفاقات کافی بود تا روز شنبه بازار گرمی در انتظار صرافان و فعالان بازار طلا و سکه باشد، اما حضور بازارساز اصلی بازار ارز یعنی بانک مرکزی مانع از آن شد که قیمت دلار تا کانال ۱۴هزار تومان افزایش یابد.

اگرچه بانک مرکزی قیمت فروش دلار در صرافی‌های وابسته به خود را تا ۳۰۰تومان افزایش داد، اما حضور موثر بازار ساز سبب شد تا دامنه نوسان قیمت دلار بین ۱۳۳۰۰تا ۱۳۷۰۰تومان باقی بماند.

روز یکشنبه این دو بازار رفتاری متفاوت داشتند، در حالیکه بازار طلا و سکه به روند افزایشی خود همچنان ادامه داد، اما بازار دلار اندکی کاهش داشت و در نهایت با ثبات قیمتی باقی ماند که می‌توان آن را به اعتماد بیشتر سرمایه‌گذاران به طلا و همچنین توان بانک‌ مرکزی برای کنترل بازار ارز نسبت داد.

قیمت سکه تمام روز یکشنبه حتی تا یک قدمی پنج میلیون تومان پیش رفت و هر گرم طلای ۱۸عیار در محدوده قیمت ۴۹۵هزار تومان، نوسان کرد.

البته این بازارها همچنان در انتظار پیام‌های ردوبدل شده بین ایران و آمریکا و چشم انتظار نوسان‌های سیاسی و امنیتی باقی خواهند ماند و اگر سطح تنش همچنان بالا بماند باید دید بانک مرکزی ایران تا چه اندازه توان انگیزه حضور در بازار برای کنترل تقاضاهای ناشی از افزایش نگرانی‌ها را خواهد داشت.

عمده تحولات بازارها در ایران در این دو روز کاری پس از خبر بزرگ، تحولاتی روانی بود، آثار روانی در بازارها برای تثبیت اثرشان نیازمند همراهی با آثار واقعی و بنیادین بازارهستند و بدون آثار واقعی، دیر یا زود تعدیل خواهند شد.

با تعطیل‌شدن بازارهای سهام و دیگر بازارها در روزهای آتی که دلیل آن برگزاری آیین تشییع پیکر قاسم سلیمانی و مراسم گرامیداشت او در شهرهای ایران اعلام‌شده، این فرصت برای تعدیل آثار روانی اولیه ناشی از این اخبار فراهم آمده‌است. حال باید منتظر ماند و دید که دامنه آثار این نگرانی‌ها در آینده به کدام سمت‌و سو خواهد رفت و اقتصاد ایران را به کدام سو خواهد کشاند.