نفت در چند دهه اخیر، نقش مهمی در تحولات اقتصادی و سیاسی ایران داشته است. در سال ۱۳۹۷ نیز با شروع دوباره تحریم‌های نفتی ایران از سوی آمریکا، اخبار مربوط به بازار جهانی این محصول و صادرات ایران در کانون توجه قرار گرفت.

قیمت نفت خام صادراتی ایران از ۶۴ دلار به ازای هر بشکه در ابتدای سال به حدود ۷۵ دلار در تابستان افزایش یافت. این افزایش در پاییز نیز ادامه داشت و در اواسط این فصل، قیمت نفت ایران به بیش از ۸۰ دلار نیز رسید، که بالاترین قیمت طی سال ۱۳۹۷ بود. اما با کاهش قیمت جهانی نفت، قیمت نفت ایران نیز کاهش یافت و در زمستان ۹۷، به کمترین میزان خود در این سال، یعنی ۴۷ دلار، رسید. افزایش نسبی قیمت‌های جهانی باعث شد قیمت نفت ایران در انتهای سال ۱۳۹۷ به حدود ۶۰ دلار در هر بشکه افزایش یابد، تا سال ۱۳۹۷ با فراز و فرودهای زیادی برای قیمت نفت ایران به پایان برسد.

اما مساله مهم‌تر برای نفت ایران کاهش  تولید و صادرات به دلیل تحریم‌های آمریکا بود. تولید نفت ایران از بیش از ۴/۵ میلیون بشکه در روز در ابتدای سال، به کمتر از ۴ میلیون بشکه در اواخر تابستان کاهش یافت. این روند کاهشی تا پایان سال ادامه داشت و تولید نفت در اواخر سال به حدود ۲/۷ میلیون بشکه در روز رسید. دلیل اصلی کاهش تولید را می‌توان کاهش صادرات نفت ایران به دلیل تحریم‌ها دانست. صادرات نفت ایران از بیش از ۲/۵ میلیون بشکه در روز در ابتدای سال، به کمتر از یک میلیون بشکه در آبان‌ماه کاهش یافت، هرچند با اعطای معافیت‌های موقت از تحریم به برخی خریداران نفت ایران، این رقم در پایان سال به حدود ۱/۳ میلیون بشکه در روز رسید.

وضعیت بازار نفت در سال ۱۳۹۷ تحت تاثیر عوامل بنیادی و سیاسی متعددی بود. دیپلماسی نفتی آمریکا در مقابل اوپک، روسیه و عربستان، در کنار تحریم نفت ایران، از جمله مهم‌ترین عوامل سیاسی موثر بر بازار بود. فراز‌و‌نشیب‌های جنگ تجاری بین آمریکا و چین و بحران‌های سیاسی در لیبی و ونزوئلا نیز بر روی تقاضا و عرضه نفت تاثیرگذار بود. افزایش تولید نفت شِیل (Shale Oil) در آمریکا، که باعث شد این کشور به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت دنیا بدل شود، را نیز می‌توان از مهم‌ترین عوامل بنیادی موثر بر بازار نفت دانست. فناوری پیشرفته مورد‌نیاز برای تولید نفت شِیل در خشکی، پس از سرمایه‌گذاری‌های کلان سال‌های پیش در آمریکا، به نتیجه رسیده است و بسیاری از کارشناس‌های حوزه انرژی، تلاش آمریکا برای ایجاد بازار صادراتی برای نفت خود را از عوامل برخوردهای سیاسی با ایران و ونزوئلا، از مهم‌ترین تولیدکننده‌های نفت دنیا در سال‌های اخیر، می‌دانند.

کارشناس‌های بازار انرژی مهم‌ترین مسائل موثر بر بازار نفت در سال ۱۳۹۸ را کاهش تولید ایران پس از انقضای معافیت‌های آمریکا برای کشورهای واردکننده نفت ایران، ادامه کاهش تولید نفت ونزوئلا و افزایش تولید نفت شِیل در آمریکا می‌دانند. عملکرد ضعیف اقتصادهای نوظهور، روند مذاکرات تجاری آمریکا و چین و نگرانی‌ها درباره رکود اقتصادهای پیشرفته نیز باعث شده است پیش‌بینی‌ها از کاهش ۰/۳ درصدی رشد اقتصادی جهان خبر دهد، که می‌تواند بر کاهش تقاضا در بازار اثرگذار باشد. در این میان، مساله اصلی برای ایران چگونگی فروش نفت و دریافت پول ناشی از صادرات این منبع حیاتی برای اقتصاد ایران در سایه تحریم‌های رو به افزایش آمریکاست.

بنزین نیز به‌عنوان یک منبع انرژی، نقشی حیاتی در اقتصاد ایران دارد و حتی در سال‌های قبل، نقشی مانند دلار در شرایط فعلی اقتصاد ایران داشت و مردم علت افزایش قیمت کالاها را به افزایش قیمت بنزین نسبت می‌دادند. از همان ابتدای سال و در فروردین‌ماه، اعلام شد در روزهای ابتدایی سال، مصرف روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر ثبت شده است. این روند تا تیر‌ماه نیز ادامه یافت و اعلام شد در روز ۳۱ تیر‌ماه، مصرف بنزین کشور به حدود ۱۲۲ میلیون لیتر رسیده است. پس از آن و در دوره‌ای سه ماهه، آمار مصرف بنزین محرمانه شد و هم‌زمان مسئولان بحث قاچاق گسترده سوخت به دلیل افزایش قیمت دلار را به‌کرات در رسانه‌ها مطرح کردند. بر اساس آخرین آمار اعلام‌شده در روزهای پایانی سال و با اوج گرفتن سفرهای نوروزی، رکورد مصرف ۱۳۶ میلیون لیتر بنزین در ۲۹ اسفند ۱۳۹۷ ثبت شد، که افزایشی ۳۰ درصدی نسبت به زمان مشابه در سال قبل داشت. اما مسئولان وزارت نفت اعلام کرده‌اند میانگین روزانه مصرف بنزین در کشور در سال ۱۳۹۷، ۸۸ میلیون لیتر در روز بوده است که با توجه به افزایش ظرفیت تولید به بیش از ۱۰۳ میلیون لیتر در روز، موجب توقف واردات بنزین و خودکفایی کشور در تولید این محصول از مهر‌ماه شده است.

مصرف بنزین در ایران در سه سال اخیر به‌طور میانگین سالانه ۸ درصد افزایش داشته است و به گفته مسئولان وزارت نفت، در صورت ادامه رشد مصرف، حتی افتتاح پالایشگاه‌های جدید نیز برای تامین بنزین مصرفی کافی نخواهد بود. کارشناس‌های حوزه انرژی قیمت پایین بنزین در قیاس با قیمت‌های بین‌المللی، ضعف در توسعه حمل‌و‌نقل عمومی و مصرف بالای خودروهای تولیدی در مقایسه با استانداردهای جهانی را از عوامل اصلی افزایش رشد مصرف این محصول در کشور می‌دانند. اما اصلاح بازار این محصول، با توجه به سیاست‌گذاری‌های نادرست در حوزه اقتصاد کلان و بروز تورم و کاهش قدرت خرید مردم، با موانع اجتماعی روبه‌روست. به همین دلیل در روند بررسی بودجه ۹۸، هرگونه افزایش قیمت یا سهمیه‌بندی بنزین از دستور خارج شد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که میزان مصرف بنزین در سال ۹۸ با ۱۰/۲ درصد رشد به ۹۷ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.