عرضه سهام آرامکو پس از چند بار تاخیر، بالاخره در نیمه دوم ماه جاری در بورس عربستان سعودی آغاز خواهد شد. برنامه اولیه برای عرضه و فروش سهام آرامکو در سال ۲۰۱۶ مطرح شده بود. قرار بود در نیمه اول سال ۲۰۱۸ سهام این شرکت به‌طور رسمی در بورس عرضه شود. در طرح اولیه قرار بود پنج درصد سهام این شرکت در بورس‌های مهم جهانی عرضه شود. اما در نهایت، قرار شد یک یا دو درصد سهام این شرکت در بورس عربستان سعودی عرضه شود.

عرضه سهام آرامکو در بورس عربستان سعودی، که یکی از بزرگ‌ترین عرضه‌های سهام در نوع خود در سطح جهان است، اگر با موفقیت همراه باشد و با استقبال خریداران مواجه شود، از دیدگاه کارشناسان اقتصادی یکی از اقدام‌های جدی بن‌سلمان برای تحقق سند توسعه ۲۰۳۰ این کشور و تحول اقتصادی عربستان سعودی است. این کشور برای رهایی از وابستگی به اقتصاد  نفتی و همچنین برخورداری از میلیاردها دلار درآمد فوری برای اجرای طرح‌های کلان اقتصادی نیازمند عرضه سهام آرامکو در بورس است و باید یادآوری کرد با توجه به نوسان‌های بازار نفت، پیش‌بینی شده است که عربستان سعودی با کسری بودجه ۵۰ میلیارد دلاری در سال مالی ۲۰۲۰ روبه‌رو خواهد شد.

سند ۲۰۳۰ و کاهش وابستگی به اقتصاد نفتی

در ماه آوریل سال ۲۰۱۶، دولت عربستان سعودی راهبرد توسعه این کشور (سند ۲۰۳۰) را منتشر کرد. بر اساس این سند، عربستان سعودی با تاکید بر نقش مهمی که میان کشور‌های عربی دارد، باید به مکانی برای جذب سرمایه‌گذاری جهانی تبدیل شود. این کشور با بهره‌گیری از موقعیت جغرافیایی‌اش، در نظر دارد به مرکز تجارت جهانی تبدیل شود. تا پایان مدت سند توسعه، نرخ بیکاری باید به ۷ درصد برسد، رشد ناخالص ملی از ۲۰ به ۳۵ درصد برسد و نیروی کار زنان از ۲۲ به ۳۰ درصد افزایش یابد.

نقش صنعت انرژی در سند ۲۰۳۰

دولت عربستان سعودی باید بر اساس سند توسعه، در دراز‌مدت بومی‌سازی در صنعت نفت و گاز را از ۴۰ به ۷۵ درصد افزایش دهد، سرمایه صندوق سرمایه‌گذاری عمومی را به ۷ تریلیون دلار برساند و مشارکت بخش خصوصی در پروژه‌های انرژی را افزایش دهد. در این بین، برای کاهش سهم نفت در تولید برق و همچنین در اقتصاد این کشور، به انرژی‌های تجدید‌پذیر توجه خاصی داشته است. طبق برنامه سند توسعه، ظرفیت تولید انرژی‌های تجدید‌پذیر در این مدت باید به ۹/۵ گیگاوات برسد.

در سند توسعه ۲۰۳۰، به تولید و صادرات نفت به‌عنوان منبع اصلی درآمد ارزی عربستان سعودی توجه جدی شده است. این کشور روزانه بین ۹ تا ۱۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند. در حال حاضر، عربستان سعودی حدود یک چهارم نفت تولیدی‌اش را مصرف می‌کند و انتظار می‌رود که این میزان تولید تقریبا پایدار بماند، در حالی‌که تقاضا برای انرژی تا سال ۲۰۳۰ احتمالا سه برابر می‌شود. بنابراین، در سند چشم‌انداز ۲۰۳۰، تولید برق از انرژی خورشیدی، باد و برنامه هسته‌ای برای تامین یک سوم نیازهای انرژی عربستان سعودی از منابع غیر‌نفتی در نظر گرفته شده است.

در سال‌های اخیر، این کشور و به‌ویژه آرامکو راهبردش را بر سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی معطوف و در صنایع پتروشیمی هم در داخل و هم در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کرده است. سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی و صنایعی که زنجیره ارزش افزوده بیشتری دارند این امکان را برای آرامکو فراهم کرده است تا بتواند در بازار انرژی تاثیر‌گذاری بیشتری داشته باشد و سودآوری این شرکت تداوم یابد. این شرکت برای حضور فعال در صنعت پتروشیمی، در ماه مارس سال جاری، در قراردادی، موافقت کرد ۷۰ درصد سهم شرکت سابیک به ارزش ۶۹/۱ میلیارد دلار را از صندوق سرمایه‌گذاری دولتی عربستان سعودی خریداری کند. شرکت سابیک بزرگ‌ترین شرکت پتروشیمی خاورمیانه است.

عربستان سعودی بیشتر به‌خاطر ذخایر عظیم نفت و میزان تولید و صادرات نفت شناخته شده است. این در حالی است که این کشور با دارا بودن چهارمین ذخایر گاز موجود در جهان، تاکنون بازیگر بازار جهانی گاز نبوده است. تولید روزانه این کشور به‌هیچ‌وجه جوابگوی نیازهای داخلی‌اش نیست و اکثر نیروگاه‌های برق این کشور از نفت به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند. در فصل تابستان، با افزایش دما، مصرف برق به‌صورت تصاعدی افزایش می‌یابد. مصرف بالای نفت در نیروگاه‌ها باعث کاهش صادرات نفت این کشور می‌شود.

مزایای آرامکو در قیاس با شرکت‌های بزرگ نفتی

فاکتورهای مهمی در برتری آرامکو در قیاس با دیگر غول‌های نفتی وجود دارد که به برخی از این موارد اشاره می‌شود.

۱) آرامکو در قیاس با شرکت‌های بزرگ نفتی مانند شل فرانسه، اکسون، بی‌پی، فاکتور مالی قوی‌تری دارد.

۲) این شرکت به‌دلیل داشتن منابع مالی زیاد، توانایی سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بالادستی نفت و گاز را دارد. این شرکت در پروژه‌های پالایشگاهی کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی مثل هند و چین سرمایه‌گذاری کرده است.

۳) نسبت بدهی به سرمایه این شرکت در مقایسه با غول‌های نفتی ذکر‌شده در مورد ۱ پایین‌تر است.

۴) در تولید نفت و مایعات گازی با گریدهای مختلف توانایی بالایی دارد.

۵) ذخایر نفتی‌اش بسیار زیاد و هزینه تولیدش بسیار پایین است. هزینه  استخراج نفت در بعضی از میدان‌های نفتی این کشور بسیار ارزان تمام می‌شود؛ در بعضی از این میدان‌ها، قیمت تمام‌شده نفت پیش از رسیدن به بشکه به ۱۰ دلار هم نمی‌رسد. میزان ذخایر نفت آرامکو در پایان سال ۲۰۱۸ در بخش ذخایر ثابت‌شده ۲۲۶ میلیارد بشکه و در ظرفیت ناخالص پالایشی ۴/۹ میلیون بشکه در روز برآورد شده است.

۶) میزان سرمایه‌گذاری این شرکت در زنجیره ارزش نفت و گاز مانند تاسیسات پالایشی و پتروشیمی بالاست.

در مرحله اول عرضه سهام  این شرکت، شهروندان سعودی، شهروندان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و اتباع کشورهای خارجی که مقیم عربستان سعودی‌اند و در بانک‌های ذکر‌شده در فهرست سرمایه‌گذاری آرامکو حساب یا سابقه سرمایه‌گذاری دارند، می‌توانند به خرید سهام آرامکو اقدام کنند. 

پس از اعلام تصمیم دولت عربستان سعودی برای عرضه سهام آرامکو بحث‌های متعددی در رسانه‌های منطقه و جهان در مورد ارزش سهام آرامکو مطرح شد.  دولت عربستان سعودی ارزش سهام این شرکت را دو تریلیون دلار اعلام کرده است. برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر آرامکو را در مقایسه با دیگر شرکت‌های بزرگ نفتی قیمت‌گذاری کنیم، ارزش این شرکت حدود یک تریلیون و سیصد میلیارد دلار خواهد بود. ذکر این نکته ضروری است که به‌دلیل نا‌مشخص بودن قیمت نفت در آینده، این قیمت‌گذاری دقیق نیست. اما صرف‌نظر از این‌که ارزش واقعی سهام آرامکو چقدر است، اگر عرضه سهام این شرکت در بورس موفقیت‌آمیز باشد، عربستان سعودی گام جدی برای کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی را به مرحله اجرا رسانده ‌‌است.

پس از حمله پهپادی به تاسیسات پالایشگاهی آرامکو، شک و تردیدها در مورد بازیابی ظرفیت تولید و پالایش این شرکت در رسانه‌ها مطرح شده بود و حتی عرضه سهام این شرکت در بورس با شک و تردید فعالان و کارشناسان بازار انرژی روبه‌رو شده بود. بازیابی ظرفیت تولید نفت به میزان پیش از حمله، باعث شد مدیران شرکت سهام این شرکت را عرضه کنند. این شرکت برای فروش سهام بیشتر به مشتریان خارجی ناگزیر است به اصل شفافیت اهمیت بیشتری بدهد. اصل شفافیت مالی برای مشتریان خارجی بسیار مهم است.

عرضه سهام آرامکو حاکی از عزم جدی عربستان سعودی برای کاهش وابستگی به اقتصاد نفتی است. اگر پروژه‌های این کشور در بخش انرژی‌های تجدید‌پذیر موفقیت‌آمیز باشد و سرمایه‌گذاری‌های آرامکو در زیرساخت انرژی کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی با موفقیت تداوم یابد، ژئوپلتیک انرژی در آینده شاهد حضور فعال‌تر آرامکو خواهد بود.