نفت شریان اقتصاد ایران است و آمریکا با تحریم این کالای حیاتی می‌خواهد آشفتگی و نابه‌سامانی اقتصادی ایران را بیشتر کند. افت قیمت نفت هم خبری مثبت برای کاخ سفید در راستای این هدف محسوب می‌شود.

در مقابل جمهوری اسلامی که امیدوار بود بازار جهانی نفت به تهدید نفت ایران واکنش منفی نشان دهد و افزایش قیمت نفت سبب نگرانی اقتصاد جهانی از تحریم‌های آمریکا شود، اکنون از افت قیمت نفت نگران است. روند صعودی قیمت نفت در تابستان گذشته این امیدواری را در میان مقام‌های جمهوری اسلامی تقویت کرده بود، که با بازگشت تحریم‌ها روند افزایش قیمت نفت ادامه یابد اما حالا تاکنون این اتفاق نیفتاده است.

قیمت جهانی در نیمه مهر ماه برای هر بشکه نفت وست‌تگزاس به مرز ۸۰ دلار افزایش پیدا کرده بود، اما بعد از آن روند معکوس پیدا کرد و در ۲ آذر تا مرز ۵۰ دلار کاهش یافت. یعنی قیمت نفت در کمتر از دو ماه بیشتر از ۳۰ درصد افت کرده است.

بنابراین برخلاف انتظار مقام‌های تهران، بازار جهانی نفت نسبت به تحریم نفت ایران بی‌تفاوت ماند.

خشنودی ترامپ

دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا در توییتی از روند کاهشی قیمت نفت ابراز خوشحالی کرده و یادآوری کرد که قیمت نفت از ۸۲ دلار به ۵۴ دلار رسیده است. او از عربستان سعودی  برای پایین آمدن قیمت نفت قدردانی کرد. این سپاس‌گذاری در دوره‌ای که دولت عربستان به دلیل قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد ولیعهد این کشور تحت فشار بین‌المللی‌ست پیام روشنی به حکومت تهران دارد. اینکه هر کس در تحریم نفت ایران به کاخ سفید یاری رساند، از حمایت واشنگتن برخوردار می‌شود.

دلایل افت قیمت

کاهش اخیر قیمت نفت چند دلیل عمده دارد که برای ایران پیام‌های معناداری دارد.

نخست آنکه انتظار می‌رفت که تحت تاثیر تحریم‌ها علیه ایران، میزان صادرات نفت ایران به زیر یک میلیون بشکه برسد، اما این رقم در ماه گذشته میلادی ۱میلیون و ۶۵۰هزار بشکه (شامل میعانات گازی) در روز بوده و پیش‌بینی می‌شود در شش ماه آینده بین ۱میلیون و ۲۵۰ هزار بشکه تا ۱ میلیون و ۵۰۰هزار بشکه باشد. موضوعی که با معافیت‌های موقت خزانه‌داری آمریکا به مشتریان نفت ایران اتفاق افتاده است. به‌عبارت ساده‌تر معافیت‌ها از تحریم به تحریم‌ها کمک کرده در‌حالی که تبلیغات رسمی در ایران این معافیت‌ها را ناشی از ضعف کاخ سفید اعلام کرده است.

مساله بعدی جبران کاهش تولید ایران و ونزوئلا توسط سایر اعضای اوپک است. تولید نفت خام ایران ۴۷۰ هزار بشکه‌ و تولید ونزوئلا ۱۸۰ هزار بشکه افت کرده است اما در مجموع اعضای اوپک به حدی تولید خودشان را افزایش داده‌اند که نسبت به ماه آوریل میلادی، کل تولید اوپک افزایش یافته و به ۳۳ میلیون و ۳۱۰ هزار بشکه رسیده است. این اقدام اوپک با محوریت عربستان بوده است.

همزمان با افزایش تولید اوپک، تولید نفت در آمریکا زیاد شده و در ماه گذشته میلادی به ۱۱/۴ میلیون بشکه در روز رسیده است. متوسط تولید آمریکا در سال گذشته۹/۴ میلیون بشکه بود و این افزایش دو میلیون بشکه‌ای نشان از تقویت صنعت نفت آمریکا دارد. پیش‌بینی می‌شود سال آینده تولید آمریکا از ۱۲ میلیون بشکه فراتر رود.

روسیه دیگر تولید‌کننده بزرگ نفت است که در کنار آمریکا و عربستان رشد تولید نفت خام داشته است. تولید نفت روسیه با بیش از ۳۰۰ هزار بشکه افزایش به ۱۱/۴ میلیون بشکه رسیده است.

علاوه بر این سه تولیدکننده عمده، برخی کشورهای دیگر هم تولید خود را بالا برده اند.

در مجموع تقاضا برای انرژی ۱/۵ میلیون بشکه در سال جاری زیاد شده است اما افزایش تولید به قدری بوده که نه تنها کاهش عرضه از سوی ایران و ونزوئلا را جبران کرده است،‌ بلکه اساسا کمبودی در بازار احساس نمی‌شود.

انتظارات از آینده

برآورد بر این است که مصرف جهانی نفت در سال آینده میلادی ۱/۳ میلیون بشکه افزایش پیدا کند و در مقابل پیش‌بینی می‌شود تولید جهانی نفت ۱/۸ میلیون بشکه افزایش پیدا کند. عمده این افزایش در اواسط سال ۲۰۱۹ میلادی رخ خواهد داد. به این ترتیب بازار نه تنها از کمبود نفت ایران نگران نیست بلکه انتظار مازاد عرضه را هم دارد.

هم اکنون حجم ذخایر استراتژیک نفت جهان به بالاترین رقم طی ۵ سال گذشته رسیده است و برآورد می‌شود سال آینده دوباره افزایش پیدا کند. ذخایر استراتژیک همیشه سوپاپ اطمینانی برای ثبات بازار هست و افزایش این ذخایر معمولا باعث کاهش  قیمت‌ها می‌شود.

علاوه بر اینها پیش‌بینی شده که اقتصاد جهانی در سال آینده با آهنگ کمتری نسبت به پیش‌بینی‌های قبلی رشد کند و این به معنای کاهش تقاضا برای نفت و انرژی است. عمده موضوع هم به چین برمی‌گردد که بزرگترین وارد‌کننده انرژی جهان است. همچنین چشم‌انداز جنگ تعرفه‌های تجاری میان آمریکا با چین و اروپا بر تقاضای نفت اثر منفی داشته است.

پیام اصلی این رخدادها به حکومت تهران این است که بازی با کارت نفت برای آنها مانند گذشته ابزار اثرگذاری در معادلات بین‌المللی نیست.