اقتصاد رو به رشد ترکیه نیازمند تامین انرژی از منابع مختلف و مطمئن است. این کشور بیش از ۹۰ درصد نفت و گاز مصرفی خود را از منابع خارجی وارد می‌کند. روسیه یکی از کشورهای عمده تامین‌کننده نفت و گاز ترکیه است و نقش مهمی در امنیت انرژی این کشور ایفا می‌کند. در منطقه آک‌کویو در استان مرسین در ساحل دریای مدیترانه‌، شرکت‌های روسی در حال ساخت اولین نیروگاه اتمی ترکیه‌اند. بر‌اساس قرارداد، مسکو مسئولیت ساخت نیروگاه، تامین سوخت اتمی و انباشت ضایعات اتمی این نیروگاه را نیز برعهده دارد.   وابستگی ترکیه به روسیه در حوزه انرژی بارها اعتراض کارشناسان انرژی را برانگیخته است؛ هرچند در دو سال اخیر، ترکیه در راستای سیاست تنوع‌بخشی به منابع انرژی خود سهم ال.ان.جی (گاز طبیعی مایع‌شده) را در سبد انرژی‌اش افزایش داده است.

واردات گاز از روسیه

اولین قرارداد واردات گاز ترکیه از شوروی در سال ۱۹۸۴ به امضا رسید و سه سال بعد، ترکیه رسما وارد‌کننده گاز شد. در این قرارداد ۲۵ ساله، آنکارا سالانه حدود شش میلیارد متر مکعب گاز از شوروی وارد می‌کرد. دوازده سال بعد، در زمان نخست‌وزیری نجم‌الدین اربکان، ترکیه با هدف تنوع‌بخشی به منابع گاز، قراردادی با ایران برای واردات گاز امضا کرد.

تا پیش از سال ۲۰۱۹، ترکیه حدود ۵۰ درصد گاز مصرفی‌اش را از روسیه وارد می‌کرد. این کشور به‌طور متوسط سالانه ۵۰ میلیارد متر مکعب گاز وارد می‌کند. آمار وزارت انرژی و منابع طبیعی ترکیه نشان می‌دهد که واردات گاز این کشور در  سال گذشته، در مقایسه با سال ۲۰۱۸، حدود ۱۰/۶ درصد کاهش یافته است.  بر اساس آخرین آمار شرکت گازپروم، این شرکت در سال گذشته ۱۵/۵۱ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر کرده است. این میزان در مقایسه با سال قبل، حدود ۳۵ درصد کاهش نشان می‌دهد. گاز‌پروم در سال ۲۰۱۷، حدود ۲۹ میلیارد متر مکعب و در سال ۲۰۱۸، حدود ۲۴ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر کرده بود.

قیمت گاز وارداتی

قیمت گاز صادراتی روسیه به ترکیه همیشه محل اختلاف کارشناسان انرژی بوده است. عده‌ای از کارشناسان انرژی ترکیه این پرسش را مطرح می‌کنند که با توجه به سطح  خوب روابط میان دو کشور و این‌که ترکیه یکی از بزرگ‌ترین مشتری‌های گاز روسیه است، چرا قیمت گاز وارداتی این کشور از روسیه در مقایسه با قیمت گاز صادراتی روسیه به اتحادیه اروپا، گران‌تر است و روسیه برای گاز صادراتی به ترکیه، قیمت رقابتی ارائه نمی‌دهد؟

بر‌اساس آماری که فعالان بازار انرژی ترکیه ارائه داده‌اند، در ماه ژانویه سال جاری، اتحادیه اروپا برای واردات هر هزار متر مکعب گاز از روسیه بین ۱۱۰ تا ۱۲۰ دلار پرداخته و این در حالی است که ترکیه برای واردات همین میزان گاز، رقمی بین ۲۵۰ تا ۲۸۰ دلار پرداخته است. اگر این ارقام صحیح باشد، ترکیه برای گاز وارداتی، بیش از دو برابر رقم پرداختی اتحادیه اروپا به روسیه می‌پردازد.

اعتراض رسانه‌ها و احزاب مخالف

قیمت بالای گاز صادراتی روسیه به ترکیه بارها در رسانه‌های ترکیه مطرح شده است و تاکنون، مقام‌های مسئول جوابی برای این پرسش ارائه نکرده‌اند.

روز جمعه ۲۴ آوریل، علی ماهیر باشاریر، نماینده حزب جمهوری‌خواه خلق(CHP) از شهر مرسین، در جلسه مجلس ترکیه، از فاتیح دونمز، وزیر انرژی و منابع طبیعی این کشور، دلیل قیمت بالای گاز وارداتی از روسیه را پرسید. نماینده مرسین سوال کرد: «در حالی‌که اتحادیه اروپا برای هر هزار متر مکعب گاز وارداتی ۱۲۰ دلار به روسیه پرداخت می‌کند، چرا ترکیه باید برای دریافت همین مقدار گاز ۲۸۰ دلار به روسیه بپردازد؟»

فاتیح دونمز در جواب سوال نماینده مرسین گفت که «قراردادهای خرید‌و‌فروش گاز طبیعی از بُعد روابط بین‌الملل، ابعاد سیاسی و اقتصادی دارد و مفاد این قراردادها عموما حاوی اطلاعات تجاری محرمانه است». به گفته دونمز، اگر مفاد محرمانه چنین قراردادهایی افشا شود، می‌تواند باعث فسخ قرارداد یا دریافت غرامت از کشور افشا‌کننده شود. او با اشاره به ماده ۴ قانون ۴۶۴۶ در مورد آزاد‌سازی بازار گاز ترکیه، رقم پرداختی به‌ازای هر هزار متر مکعب گاز وارداتی از روسیه را «راز تجاری» عنوان کرد و رقم دقیق قیمت گاز وارداتی از روسیه را ذکر نکرد.

نماینده مرسین از جواب وزیر انرژی ترکیه قانع نشد. علی ماهیر باشاریر معتقد است وقتی طرف‌های اروپایی به‌راحتی می‌توانند قیمت گاز وارداتی از روسیه را آشکارا اعلام کنند و هیچ‌گونه خسارتی هم متوجه این کشورها نمی‌شود، چرا ترکیه نمی‌تواند قیمت گاز وارداتی از روسیه را علنا اعلام کند. او خواستار تشکیل جلسه غیرعلنی مجلس برای روشن شدن وضعیت قیمت گاز وارداتی از روسیه شد.

برخی از کارشناسان انرژی و سیاست خارجی بر این عقیده‌اند یکی از دلایلی که پس از اقدام ترکیه به ساقط کردن جنگنده روسیه در سال ۲۰۱۵، باعث شد روسیه از سلاح صادرات انرژی علیه ترکیه استفاده نکند، قیمت بالای گاز صادراتی این کشور به ترکیه بوده است. صادرات انرژی نقش بسیار مهمی در سیاست خارجی مسکو ایفا می‌کند و این کشور در برخی موارد، از سلاح صادرات انرژی برای رسیدن به اهداف سیاسی و ژئو‌پلتیک بهره گرفته است و در صورت ضرورت، باز هم می‌تواند از آن استفاده کند.

افزایش واردات ال.ان.جی از آمریکا

روابط ترکیه و آمریکا در سال‌های اخیر، با تنش‌های زیادی روبه‌رو بوده است. منافع متضاد، به‌ویژه در بحران سوریه و اقدام آمریکا به ارسال سلاح به گروه‌های مسلح کرد سوریه، باعث شد روابط دو کشور بارها دچار تنش شود. آمریکا از صادرات انرژی برای افزایش سطح روابط با کشورهای همسایه و هم‌پیمان استفاده می‌کند. ترکیه از سال ۲۰۱۶، به وارد‌کننده ال.ان.جی آمریکا تبدیل شده است و هر سال میزان وارداتش از آمریکا افزایش پیدا می‌کند. در سال گذشته، ترکیه ۳۰/۰۷ میلیون تن ال.ان.جی از آمریکا وارد کرد و به یکی از بزرگ‌ترین وارد‌کنندگان ال.ان.جی تبدیل شد.

با توجه به کاهش تدریجی سهم گاز روسیه در سبد انرژی ترکیه و افزایش سهم ال.ان.جی آمریکا و سرمایه‌گذاری عظیم ترکیه در تاسیسات ذخیره‌سازی ال.ان.جی، باید منتظر افزایش سهم ال.ان.جی آمریکا در تولید برق در این کشور بود. افزایش تردیدها نسبت به راه‌اندازی و نصب سیستم دفاع موشکی اس‌ـ‌۴۰۰ روسیه در خاک ترکیه و گسترش روابط ترکیه و آمریکا می‌تواند باعث کاهش بیشتر سهم روسیه در بازار انرژی ترکیه شود.

دولت ترکیه تا به امروز درباره علت قیمت بالای گاز صادراتی روسیه به ترکیه به‌صراحت شفاف‌سازی نکرده است. با توجه به این‌که شرکت‌های خصوصی گاز ترکیه در کنار شرکت بوتاش اقدام به واردات گاز از روسیه می‌کنند، می‌توان حدس زد که گروه‌هایی از این تفاوت قیمت نفع می‌برند و همیشه مصرف‌کنندگان نهایی گازند که باید هزینه قیمت بالا را بپردازند.

اگر در سال‌های گذشته در مورد میزان افزایش احتمالی مصرف گاز در ترکیه پیش‌بینی دقیقی صورت می‌گرفت، امروز شاید نیازی نبود گاز از روسیه با قیمت بالا وارد شود. در سال‌های گذشته، ترکیه در فصل‌های گرم، وقتی قادر به مصرف گاز وارداتی از روسیه، ایران و آذربایجان نبود، به این کشورها غرامت پرداخت می‌کرد، هرچند بند مربوط به پرداخت غرامت در سال ۲۰۱۵ از قراردادهای این کشور با روسیه و آذربایجان حذف شد، نبودِ برآورد صحیح از میزان مصرف گاز در سال‌های قبل باعث شد تا این کشور هم بیش از حد به روسیه وابسته شود، هم گاز را با قیمت بالا خریداری کند و هم برای مصرف نکردن گاز در ماه‌های گرم سال  غرامت پرداخت کند. باید دید روسیه برای حفظ سهم خویش در بازار گاز ترکیه، به این کشور تخفیف ویژه خواهد داد یا خیر؟