اگرچه رییس‌کل جدید بانک مرکزی ایران، در توصیفی غیرمرسوم، ذخایر طلا و ارز را همانند «ناموس» توصیف می‌کند و به فاصله یک ماه، دوبار از سیاست‌های جدید ارزی رونمایی کرده است، اما بازار ارز ایران همچنان روزهای پرنوسان خود را ادامه می‌دهد. دلار مرزهای ۱۸ و ۱۹ هزار تومان را درنوردید و حالا دوباره به کانال ۱۶ و ۱۷هزار تومانی بازگشته است؛ اما پیش‌بینی‌ها حکایت از رشد بیشتر قیمت‌ها با نزدیک‌شدن به دور دوم تحریم‌های آمریکا در ۱۳ آبان‌ماه سال جاری دارد.

***

صرافان نظاره‌گر

بازار بیش از قبل ملتهب است و قیمت‌ها لحظه‌به‌لحظه با انتشار هر خبر مثبت و منفی تغییر می‌کند. علی‌رغم مجاز اعلام‌شدن خرید و فروش آزاد ارز در صرافی‌ها از حدود یک‌ماه پیش و اجازه ورود بدون سقف ارز به داخل کشور، تحت شرایط کنونی صرافان اغلب تنها نظاره‌گر قیمت‌ها هستند و به‌جز آشنایان خود، با اشخاص دیگر معامله‌ای ندارند.

در یک‌ماه گذشته، به‌واسطه تبدیل ارز مهمانان خارجی‌ام به صرافی‌ها رفت‌وآمد زیادی داشتم، اما پس‌از یک نیم‌روز، حتی یک صرافی را نتوانستم پیدا کنم که حاضر به خرید دلار باشد. قیمت‌ها بر تابلوهای صرافی‌ها نقش بسته بود، اما هیچ‌گونه خرید و فروشی انجام نمی‌شد. تنها صرافی‌ بانکی که در آن حساب حقوقی دارم، به نرخ «سامانه نظارت ارز یا سنا» که آن روز، حدود هشت‌هزار تومان بود، حاضر به خرید شد؛ حدود پنج هزار تومان زیر قیمت روز بازار!  

از یکی از صرافان مستقر در شمال تهران می‌پرسم «چرا خرید و فروش ندارید؟» می‌گوید: «با این نوسانات بازار، با چه قیمتی بخرم و بفروشم که زیان نکنم؟» به‌دلیل نوسانات زیاد بازار، صرافان ریسک نمی‌کنند و تنها درصورت وجود خریدار و فروشنده در لحظه، حاضر به معامله می‌شوند.

بالاخره به‌واسطه یکی از دوستان، یک صرافی در حوالی میدان تجریش را پیدا می‌کنم که حاضر به خرید است، اما می‌گوید ریال را پس از فروختن دلارها به حسابم واریز می‌کند. حدود ۱۸ ساعت طول می‌کشد تا پس‌از تحویل دلارها، ریال‌ را تحویل دهد و دلیل آن را کمبود نقدینگی ریالی عنوان می‌کند.

کانون رانت در صرافی‌های بانکی

صرافی‌های بانکی ظاهرا مجازند تنها به واردکنندگان کالاهای ضروری (با قیمت سامانه سنا) و  مسافران (با قیمت مصوب) ارز بفروشند و حتی با صرافی‌های غیربانکی نیز کار نمی‌کنند، اما درعمل، تخلفات عمده‌ای در این بخش صورت می‌گیرد.

یکی از کارشناسان بانکی با حفظ نام، می‌گوید: «مدیران ارشد بانک‌ها به‌دلیل این‌که خود اغلب عضو هیات‌مدیره شرکت‌های صرافی نیز هستند، قبل از تحولات بازار به‌ازای هر شناسنامه،       ۵۰۰۰ دلار (و گاه بیشتر) از صرافی وابسته‌به بانک خود، ارز دریافت کرده‌اند.»

او ادامه می‌دهد: «علاوه‌بر مدیران، حتی برخی کارکنان بانک‌ها با استفاده از روابط خود با شرکت‌های صرافی، توانسته‌اند مقدار قابل‌توجهی ارز ۴۲۰۰ تومانی در خرداد و تیرماه دریافت کنند و این کانون رانت، خود بر افزایش بیشتر قیمت‌ها اثرگذار است.»

یورو؛ ارز محبوب بازار

گذر از کنار صرافی‌ها به‌خوبی نشان می‌دهد که یورو ارز محبوب این روزهای بازار ارز ایران است. مهم‌ترین دلیل این امر، این است که خریدوفروش دلار ازسوی دولت محدود شده است و ارز مسافرتی تنها به یورو به مسافران ارائه می‌شود. از طرف دیگر، به‌دلیل ارزش بالاتر یورو در برابر دلار، برخی خریداران با این استدلال، خرید یورو را به‌نسبت دلار ترجیح می‌دهند. با چند نفر از خریداران هم که صحبت می‌کنم، می‌گویند که برای سفرهای پژوهشی و توریستی خود به اروپا، اقدام به خرید یورو کرده‌اند.

صعود قیمت‌ها پس از تحریم صادرات نفت

وابستگی به نفت و درآمدهای حاصل از صادرات آن، پاشنه آشیلی است که اگر در آبان‌ماه سال جاری مورد هدف قرار گیرد، می‌تواند نرخ دلار را تا چندین‌ هزار تومان بیش‌از ۲۰هزار تومان (و به‌گفته برخی کارشناسان تا حدود ۴۰هزار تومان) افزایش دهد. تحریم قریب‌الوقوع نفتی، بازار ارز را به بحرانی تمام‌عیار برای نظام جمهوری اسلامی ایران تبدیل خواهد کرد.

همراهی بالای عربستان و روسیه با اوپک در راستای جبران تولید نفت ایران در صورت بازگشت تحریم صادرات نفت، اطمینان‌خاطر مناسبی برای ترامپ و همراهانش ایجاد می‌کند که با حذف دومیلیون بشکه از صادرات نفت ایران، مشکلی در بازار به‌وجود نخواهد آمد.  

جمع‌بندی

دولتمردان و سران حکومت ایران خود بیش‌از هر کارشناسی می‌دانند که وضعیت ملتهب بازار ارز، با مصوبه و بخشنامه و بسته سیاستی قابل درمان نیست. سیاست جنگ با دنیا، ازسوی سران حکومت ایران، انزوای این کشور را به‌دنبال داشته است که اندک نوسانی در آن، می‌تواند تبدیل به بحران شود. به‌نظر می‌رسد راهکارهای اقتصادی، درمان این درد نیست و چاره کار، تنها حل‌وفصل مسال سیاسی (به خصوص با آمریکا) است.