حدود چهل کشور دنیا محدودیت‌هایی را بر عرضه کیسه‌های پلاستیکی یک‌بارمصرف وضع کرده‌اند، از محدودیت در عرضه رایگان گرفته تا مالیات بر فروش. کیسه‌هایی که تا پیش از این دست‌و‌دلبازانه روی پیشخوان بود حالا به تعدادی متناسب با میزان خرید و با قیمتی حدود یک‌چهارم قیمت یک بطری آب فروخته می‌شود.

اما ماجرا چیست؟ در آغاز قرن بیستم، رواج مصرف کیسه‌های پلاستیکی و بسته‌بندی‌های یک‌بارمصرف نوید جهانی پاکیزه‌تر را می‌داد و مردم امیدوار بودند مواد خوراکی و مصرفی به‌صورت تمیزتر و بدون آلودگی به دستشان برسد. یک قرن بعد اما، داستان کیسه‌های پلاستیکی یک‌بارمصرف به داستان‌های آخرالزمانی پهلو می‌زند.

میلیون‌ها تن زباله در اقیانوس‌ها مسئول مستقیم مرگ یک‌میلیون آبزی است. در بکرترین و دورافتاده‌ترین نقاط زمین شاهد تل زباله‌های پلاستیکی هستیم که با وزش باد تا مسافت هزاران کیلومتر جابه‌جا شده‌اند.

در هر ثانیه ۱۶۰ هزار کیسه پلاستیکی تولید می‌شود. هر انسان به‌‌طور میانگین سالانه ۷۰۰ کیسه پلاستیکی را دور می‌‌ریزد. با وجود تلاش برای بازیافت کیسه‌های پلاستیکی، فقط ۱٪ آن‌ها به چرخه تولید بازمی‌گردد و بقیه به‌سادگی وارد طبیعت می‌شود.

اگرچه ترکیه جزو ۱۰ آلوده‌کننده برتر دنیا نیست، اما هزاران کیلومتر ساحل دارد و در‌نتیجه، تجارت دریایی و ماهیگیری، گردشگری و کشاورزی آن مستقیما تحت تاثیر قرار گرفته است.

دولت تمام توان خود را به کار گرفته است تا لااقل پلاستیک‌ها را از چشم توریست‌ها دور نگه دارد. قایق‌های جمع‌آوری زباله هر روز روی آب‌ گشت می‌زنند، اما هزاران کیلومتر دیگر از دریا و خشکی به حال خود رها شده است. بعد از هر فستیوال یا اعیاد مذهبی تمام پارک‌های جنگلی حومه استانبول زیر پلاستیک دفن می‌شود. گروه‌های داوطلب آخر هفته‌ها چندین تن زباله را از محل‌هایی جمع‌آوری می‌کنند که شاید در یک ماه آینده دوباره به حال اول برگردد.

عمر مفید یک کیسه پلاستیکی کمتر از ۵ دقیقه است، درحالی‌که برای بازیافت در طبیعت به ۲۰ تا ۴۵۰ سال زمان نیاز دارد. اما کیسه‌های خرید پارچه‌ای تا ۵ سال عمر می‌کنند و در کمتر از ۵ سال، بدون باقی گذاشتن اثر منفی روی طبیعت، از بین می‌روند.

توجه به محیط زیست، از اجبار کشورهای خارجی تا اقدام داوطلبانه داخلی

پس از سال‌ها کش‌وقوس و با نگاه به تجربه مشابه دیگر کشورها، جمهوری ترکیه اولین گام بلند و واقعی خود را برداشت.

وزارت محیط‌زیست و شهرسازی مقرر کرد از تاریخ ۱ ژانویه ۲۰۱۹ ارائه کیسه‌های خرید پلاستیکی رایگان در تمام فروشگاه‌ها ممنوع خواهد بود. هر کیسه پلاستیکی باید با بارکد و به مبلغ ۲۵ کروش فروخته شود.

پیش‌بینی‌ می‌شود از این محل ۴ میلیارد لیر درآمد حاصل شود که ۲/۵ میلیارد مستقیما برای مصارف محیط زیستی صرف خواهد شد.

شبکه‌های تلویزیونی و رسانه‌ها درباره خطر مصرف پلاستیک و دلایل اجرای این قانون اطلاع‌رسانی می‌کنند. در یکی از این آگهی‌ها، مرد میانسالی به خانمی توضیح می‌دهد که چرا پلاستیک برای ما ضرر دارد و او با دنبال کردن سنتی قدیمی از کیسه دست‌دوز خانمش برای خرید مواد خوراکی استفاده می‌کند. بعد رو به دوربین می‌گوید بگذاریم زمین نفس بکشد.

در بازارهای هفتگی، غرفه‌های فروش کیسه‌های چند‌بار‌مصرف و توبره‌های دست‌باف برپا شده است و مادربزرگ‌ها این بار با افتخار کیسه‌های قدیمی را که از باقیمانده تور ماهیگیری همسرانشان می‌بافتند برمی‌‌دارند و می‌روند خرید.

در بیست سال گذشته و مخصوصا در اوج شکوفایی اقتصادی ترکیه و رویای پیوستن به اتحادیه اروپا، گام‌های نخستین پروژه‌های محیط زیستی بسیاری برداشته شد، که با انصراف این کشور از پیوستن به نقشه‌های بزرگ اروپایی و همچنین چالش‌های مالی، متوقف شدند. اما با توجه به گرانی سوخت‌های فسیلی و محصولات پتروشیمی، برای کشورهایی چون ترکیه توجه به محیط‌ زیست، بازیافت و انرژی‌های تجدید‌پذیر فراتر از ژست‌های سبز خواهد بود.

کشاورزی و توریسم، دو بخش مهم درآمدهای جمهوری ترکیه، تحت تاثیر مستقیم تغییرات آب‌و‌هوایی، آلودگی‌های محیط زیستی و نوسان قیمت انرژی است.

شاید این بار دولت ترکیه قانع شده باشد که بخش بزرگی از شرایط عضویت در اتحادیه اروپا به‌دلیل سخت‌گیری بیش‌از‌اندازه برای عضو جدید مسلمان نبوده است و این کشورها از سال‌ها قبل به این نتیجه رسیده بودند که وضع قوانین محیط زیستی برای ادامه روند توسعه کشورها ضروری است، راهی که خود نیز رفتند و برای مثال، اتریش در سال ۲۰۲۰ مصرف کیسه‌های پلاستیکی یک‌بارمصرف را کلا ممنوع خواهد کرد.

از زمان پیشنهاد این طرح، هنرمندان، بازیگران، فعالان محیط‌ زیست و نمایندگان مجلس از تمام توان خود برای قانع کردن مراجع قانون‌گذار و شهروندان ترکیه استفاده کرده‌اند.

تلاشی که یادآور سال‌های نه‌چندان دور در ایران و شعار «شهر ما، خانه ما» است، حرکتی که به شهروندان می‌گفت بدون مشارکت آن‌ها در روند پاکیزه نگه‌ داشتن محل زندگی، دولت و شهرداری به‌تنهایی توانایی انجام این امر بزرگ را ندارد. باید منتظر ماند و دید آیا ایران نیز راه همسایه خود را دنبال می‌کند و به جمع مبارزان نجات جهان از زباله‌های پلاستیکی می‌پیوندد یا همچنان فعالیت‌های محیط‌ زیستی زیر سایه نهادهای امنیتی مسکوت خواهد ماند.