۲۲ تیرماه امسال، مصادف با سی‌امین سالگرد ترور عبدالرحمان قاسملو، یکی از شناخته‌شده‌ترین رهبران کرد است. او در سال ۱۳۶۸ به همراه عبدالله قادری‌آذر همکار حزبی‌اش و دکتر فاضل رسول، اهل سلیمانیە کردستان عراق، حین مذاکره با نمایندگانی از جمهوری اسلامی ایران در شهر وین، پایتخت اتریش، ترور شد.

اگرچه او رهبری حزب دموکرات کردستان ایران را برعهده داشت، ولی پس از مرگش به یک شخصیت فراحزبی شناخته‌شده در میان کردها، نه تنها در ایران، بلکه در خاورمیانه تبدیل شد.

 اما قاسملو که بود؟

زندگی شخصی و تحصیلی

قاسملو متولد سال ۱۳۰۹ (۱۹۳۰ میلادی) در شهر ارومیه است. پس از تحصیلات ابتدایی، برای ادامه تحصیل به کالج آمریکایی در تهران و بعدها برای تحصیلات عالی به پاریس رفت. او سپس در رشته اقتصاد سیاسی از دانشگاه پراگ، پایتخت چکسلواکی، مدرک دکترا گفت. در دهه ۵۰ میلادی با دختری از چکسلواکی به نام «هلن کرولیج» آشنا شد و بعدها ازدواج کردند. هلن که بعدتر به نام «نسرین قاسملو» معروف شد، تا روز ترور او، همسرش بود. او زبان کردی و فارسی را از عبدالرحمان قاسملو آموخت و به خوبی به این زبان‌ها حرف می‌زند. نسرین قاسملو که اکنون در پاریس زندگی می‌کند، هنوز هم با شرکت در مصاحبه‌های مختلف، در مورد قاسملو و خاطراتش با او صحبت می‌کند.

قاسملو در دانشگاه پراگ و بعدها سوربن فرانسه، برای چند سال درس «اقتصاد سرمایه‌داری و اقتصاد سوسیالیستی و تئوری رشد اقتصادی» تدریس کرد. از همان‌جا بود که با دو فیلسوف برجسته آن زمان، ارنستو لاکلائو و شانتال موفه آشنا شد. قاسملو مفهوم «دموکراسی عمیق و رادیکال» را از آن‌ها وام گرفت و بعدها برای اداره آن‌چه که می‌توان «موزاییک جمعیتی جغرافیای ایران» خواند، آن را پیشنهاد کرد. «دموکراسی رادیکال»، هم‌زیستی هویت‌های متفاوت قومی ذیل ارزش‌های برابری، آزادی و تکثرگرایی را به‌رسمیت می‌شناسد. 

به طور بسیار خلاصه، قاسملو به تاسی از این اندیشه‌ورزان، عقیده داشت در ایران که تکثر هویت‌ها در آن بارز است، سیاست باید برپایه به رسمیت‌شناختن هویت‌های متفاوت قومی و تقسیم نهادینه قدرت بر اساس آن باشد.

او علاوه‌بر زبان مادری‌اش کردی، به زبان‌های انگلیسی، فارسی، عربی، ترکی، فرانسوی و چکی نیز صحبت می‌کرد.

فعالیت سیاسی

قاسملو در اروپا با سازمان‌های سوسیال دموکرات در پاریس و چکسلواکی همکاری کرد.  دکتر قاسملو عضو سازمانان جوانان حزب تودە بود و بعدها بە پیشنهاد صارم‌الدین صادق‌وزیری برای کمک بە تشکیلات حزب توده بە مهاباد فرستادە شد. در پراگ نیز مدتی عضو حزب تودە در آن شهر بود. اما از اوایل دهه پنجاه شمسی، همزمان با برگزاری کنگرە سوم حزب دموکرات کردستان ایران، به عضویت کمیته مرکزی این حزب درآمد و بعد از آن به سمت دبیرکلی حزب رسید. پس از آن بود که به‌کلی از حزب تودە خارج شد.

قاسملو با سازمان‌دهی نیروهای کرد، پس از انقلاب ۵۷ ایران، درصدد مذاکره با حکومت مرکزی برآمد. او با شعار «دموکراسی برای ایران- خودمختاری برای کردستان» به همراه دیگر احزاب کرد، با حکومت تازه‌ شکل‌گرفته پس از انقلاب، مذاکراتی انجام داد. مذاکراتی که شکست خورد و به جنگی خونین تبدیل شد. قاسملو و یارانش به کردستان عراق رفتند.

قاسملو در دهه شصت شمسی برای مدتی در اروپا به فعالیت سیاسی و رهبری حزبش ادامه داد. از همانجا بود که با وساطت جلال طالبانی رهبر کرد و رییس‌ جمهوری پیشین عراق، به امید حل مساله سیاسی کردهای ایران، با انجام مذاکراتی با حکومت تهران موافقت کرد.

مذاکره در هتلی در شهر وین انجام شد. اما در اثر تیراندازی حین گفتگو با نمایندگان جمهوری اسلامی، قاسملو و هیات همراهش جان باختند. دو متهم اصلی پرونده این ترور «جعفر صحرارودی» و «امیر منصور بزرگیان» با همکاری دولت اتریش به تهران بازگشتند. حزب دموکرات کردستان می‌گوید دلیل بازگرداندن این افراد، تهدید حکومت ایران به افشای قرارداد فروش اسلحه به عراق از سوی اتریش بوده است.

نامی ماندگار

قاسملو زمانی نوشت: «تروریسم حمله به جان مردم و نقض آزادی انسان‌های بی‌گناهی است که در جنگ میان تروریسم و مخالفانشان دخالتی ندارند.» اعتقادش به دموکراسی و نیز حل مسالمت‌آمیز مساله سیاسی کردها در ایران، او را نزد بسیاری از ایرانیان، کردها و حتی در محافل اروپایی محبوب کرد. او با شخصیت‌های سیاسی و آکادمیک بسیاری از جمله فرانسوا میتران، رییس‌ جمهوری پیشین فرانسه و برنارد کوشنر، وزیر خارجه پیشین آن کشور، دوستی و مراودت داشت.

هر ساله هزاران کرد در اروپا به آرامگاه قاسملو در پاریس می‌روند. امسال کردها مراسم سالگرد ترور قاسملو را با شعار «مطالبه برای زنده‌کردن پرونده ترور قاسملو» برگزار کردند. هنوز پس از گذشت سی سال از ترور عبدالرحمان قاسملو و همراهانش، پرونده این ترور به دادگاه نرفته و کسی به خاطر آن محاکمه نشده است.