خرداد ماه امسال در اوج نابسامانی در بازار خودرو، خودروسازان اجازه یافتند تا بی‌سابقه‌‌ترین لاتاری خودرویی را برگزار کنند، ۵.۵ میلیون نفر متقاضی خرید شمار محدودی خودرو بودند تا شاید اگر بخت یارشان باشد نامشان در میان برندگان خوش شانس این لاتاری باشد.

 پس از گذر از این مرحله، نوبت به پرداخت وجه خودروی مورد نظرشان می‌رسد تا پس از آن منتظر بمانند که اگر تاخیری به کار نباشد و خودروساز خوش قولی کند و در موعد مقرر همان خودروی خریداری شده را تحویل آنها دهد از محل فاصله قیمتی کارخانه و بازار سودی کسب کنند یا اگر مصرف کننده نهایی خودرو هستند مشغول رفع نقص احتمالی خودروی صفرشان باشند.

پیش‌فروش‌ها البته تا همین هفته گذشته نیز ادامه داشته است هرچند که تقاضا همچون خردادماه نیست و استقبال از مرحله دوم طرح فروش فوق‌العاده خودروسازان کمتر از قبل است.

هفته گذشته ایران خودرو اعلام کرده است در این دور از اجرای طرح پیش‌فروش فوق‌العاده کمتر از یک میلیون نفر متقاضی بوده‌اند.

بخشی از این کاهش عطش برای پیش‌خرید خودرو به دلیل کمتر شدن فاصله رانت قیمت کارخانه و بازار است. با اجازه یافتن خودروسازان برای افزایش قیمت تولیداتشان، فاصله قیمت بازار و کارخانه فعلا تا حدودی کم شده است و آنها که به دنبال کسب سود چند ۱۰ میلیون تومانی آسان و بی‌دردسر از این فاصله قیمتی بودند دچار تردید شده‌اند که شاید شرایط به کلی تغییر کرده باشد.

اما این شرایط پایدار نیست، صنعت و بازار خودرو می‌تواند تحت تاثیر عواملی چند از این تعادل خارج شود. مهم‌ترین آنها اختلال در روند تولید است.

آرش محبی‌نژاد، دبیر انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان حدود یک ماه پیش از رسوب بیش از ۹۰ هزار دستگاه خودرو به علت كمبود قطعه در کف پارکینگ خودروسازان و عدم اختصاص ارز برای تامین قطعات خبر داد.

آقای محبی‌نژاد که در نشست قطعه‌سازان با نمایندگان کمیسیون صنایع مجلس شورای اسلامی سخن می‌گفت که «کسری بسیاری از خودروها مربوط به چند قطعه خاص از جمله کیسه هوا، کامپیوتر خودرو و قطعات مشابه است که ارز مورد نیاز آنها تخصیص داده نشده است.»

پیش از آرش محبی‌نژاد، محمدمهدی شکورزاده، رئیس انجمن خودرو و نیرومحرکه خراسان رضوی نیز گفته بود: «به دلیل تخصیص نیافتن ارز، بیش از ۲۰ هزار خودرو به واسطه کمبود قطعه در انبار خودروسازان استان متوقف شده‌اند.»

آن طور که عادل پیرمحمدی، مدیرعامل شرکت طراحی مهندسی و تامین قطعات ایران خودرو (ساپکو) به نشریه صمت گفته است، از جمله قطعاتی که نهایی شدن فرآیند تولید خودروهای داخلی را با مشکل مواجه کرده است، مشکل واردات «کاتالیست» است که به دلیل مسائلی همچون تامین ارز و مسائل واردات، تامین آن مشکل آفرین شده است.

در عین حال احمدرضا رعنایی، عضو هیات مدیره انجمن صنایع همگن، نیرومحرکه و قطعه‌سازی در گفت‌وگو با وب‌سایت تخصصی «خودروکار»، پیش‌بینی کرده است که کمبود قطعه در صنعت خودرو تا ۴ یا ۵ ماه آینده همچنان ادامه یابد.

دلایلی که این فعال صنعت خودرو برای این پیش‌بینی ارایه می‌کند، مشکلات ناشی از همه گیری کرونا و اختلال در روند تجارت خارجی و همچنین کمبود نقدینگی و مسایل و مشکلات ارزی است. 

با این حال در جلسه کمیته خودروی وزارت صنعت، معدن و تجارت که در واپسین روزهای تیرماه امسال برگزار شد آمار و ارقام ارائه شده نشانی از این کمبودها و ناقص ماندن روند تولید خودروها نداشت.

در این جلسه اعلام شد که از ابتدای امسال تا ۲۴ تیرماه، تولید تجمعی خودروسازان نسبت به مدت مشابه پارسال ۱۸ درصد رشد داشته و به بیش از ۲۸۲ هزار دستگاه خودرو رسیده است.

در این جلسه همچنین به رشد ۳۰ درصدی شمارگان تحویل خودرو از ابتدای امسال تا ۲۴ تیرماه ۹۹ در مقایسه با مدت مشابه پارسال، اشاره شد، بر این اساس در این حدود چهار ماه ابتدای سال ۱۶۴ هزار و ۱۹۰ دستگاه خودرو به مشتریان تحویل شده است.

اما آمار و ارقامی که در کمیته خودرو اعلام شد و اظهار نظرهای فعالان صنعت خودرو از دپوی خودروهای ناقص را تایید می‌کند، آمار مربوط به کاهش تعداد خودروهای ناقص کف کارخانه‌های خودروسازی است.

با اینکه بر اساس آمار ارائه شده در کمیته خودرو از کاهش ۴۵ درصد این خودروها در دوره ابتدای سال تا ۲۴ تیرماه امسال نسبت به مدت مشابه پارسال خبر داده شده است اما همچنان در آمار این کمیته نیز تعداد خودروهای ناقص باقی‌مانده در کف کارخانه‌های خودروسازی حدود ۱۰۰ هزار دستگاه خودرو اعلام شده است.

به گفته آرش محبی‌نژاد، دبیر انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان هم اکنون بسیاری از قطعات مورد نیاز این خودروها در گمرکات، موجود است اما ترخیص نشده،او گفت قطعه سازان امسال به سه میلیارد دلار و ۵۰۰ میلیون دلار ارز نیاز دارند که اگر برنامه‌های داخلی‌سازی اجرایی شود به یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار نیاز دارند.

برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت برای رفع این بحران نیز تشکیل میز ساخت قطعات مورد نیاز صنعت خودرو بوده تا شاید بتوان مشکل کمبود این قطعات با داخلی‌سازی مرتفع شود. 

فن آوری مورد نیاز برای تولید این قطعات و اقتصادی نبودن تولید آن در داخل به دلیل پایین بودن مقیاس تولید و رقابتی نبودن کیفی مشابه‌سازی داخلی بزرگترین موانع بر سر راه این برنامه وزارت صمت خواهد بود.

اما اگر تداوم این مساله آن طور که گفته شد به چهار یا پنج ماه بکشد، زمان تحویل خودروهای پیش‌فروش شده سر می‌رسد و خلف وعده خودروسازان می‌تواند بازار را بحرانی کند.

همزمان در این روزها برخی کانال‌های خبری در پیامرسان‌های مختلف و کاربران شبکه‌های مجازی ویدیویی کوتاه را دست به دست می‌کنند که در آن انبوهی از خودروهای ساخته شده در شهرستان بابل در مازندران در میان جنگل و مرتع انبار شده است، ویدیویی که نشان باشگاه خبرنگاران جوان در گوشه تصویر آن خودنمایی می‌کند.

اگر تصاویر این ویدیو درست باشد و زمان تصویربرداری ویدیو همین روزهای اخیر باشد، دو گمانه مطرح می‌شود، اول آنکه این خودروها همان خودروهای ناقص و منتظر تامین قطعات هستند و دیگر آنکه باز این اتهام گریبانگیر خودروسازان خواهد شد که آنها با عرضه نکردن خودرو به بازار عامدانه به کمیابی و افزایش عطش تقاضا دامن می‌زنند تا برای افزایش قیمت تولیدات خود مجوزی بیابند یا اینکه با فروش تولیدات خود در محدوده‌ای نزدیک به قیمت بازار که خود محدوده آن را تعیین کرده‌اند، سود بیشتری کسب کنند.

مجموع این نشانه‌ها چشم‌اندازی را از ماه‌های آینده ترسیم می‌کند که اگر در وضع فعلی تغییری روی ندهد، بحرانی دیگر در بازار خودرو واضح‌ترین تصویر آن است.