ایران اخیرا اعلام کرده است که قصد دارد برای مقابله با تحریم‌های آمریکا ارز رمزپایه یا همان ارز دیجیتال ملی خود را تولید کند. این تصمیم برای ایجاد تاسیسات پایه‌ ارزی بر مبنای زنجیره بلوکی (بلاک چین) همزمان با اعمال دوباره تحریم‌های ایران از طرف دولت دونالد ترامپ، اعلام شده است.

یایا فانوزی در مقاله‌ای در مجله امریکایی فوربز به برنامه‌های ایران برای راه‌اندازی ارز دیجیتال ملی پرداخته و نوشت، «مانند دولت ونزوئلا که اواخر سال گذشته اعلام کرده بود که ارز دیجیتالی خود را تولید خواهد کرد، به نظر می‌رسد که این تصمیم هم تلاشی مذبوحانه و از روی درماندگی در تهران باشد. تهران احتمالا نه تنها به دنبال مقابله با واشنگتن است بلکه قصد دارد رشد بیت کوین در ایران را نیز شکوفا کند.»

یایا فانوزی در ادامه نوشته است،‌ «به نظر می‌رسد که این طرح با حمایت روسیه و در قالب یک همکاری برای ایجاد سیستم جدیدی از تبادل مالی جهانی باشد که بتواند «مقاوم در برابر تحریم» باشد. اما نکته این است که این رویکرد اقتدارگرایانه واستبدادی در تعارض کامل بر اصول و باورهای لیبرالیسم و مقاوم در برابر سانسوری‌ست که در اکثر حامیان ارز دیجیتالی وجود دارد.»

از زمان اعلام ترامپ، رئیس جمهور آمریکا برای خروج از توافق هسته‌ای، تهران با خطر بیرون افتادن از سیستم مالی جهانی روبه‌رو شد. تحریم‌های فلج کننده‌ای که تمامی بانک‌های ایران را از سیستم بانکی سوییفت خارج کرده و امکان انتقال بین‌المللی پول را از آنها گرفت باعث شد که ایران در سال ۹۴به میز مذاکره بیاید.

اما حتی در دو سالی که تحریم‌ها از سر ایران برداشته شده بودند، اقتصاد ایران متزلرل بود و از زمستان گذشته گروه‌های کم درآمد در خیابان‌های شهرهای مختلف کشور تظاهرات اعتراضی کرده‌اند. از آن زمان، مردم برای حفظ ثروت خود به خرید بیت کوین روی آوردند. حکومت به اقبال مردم به ارز دیجیتال روی خوشی نشان نداد و حتی برخی وبسایت‌های مبادله ارز دیجیتال را مسدود کرد. حالا همین حکومت می‌خواهد ارز دیجیتالی تولید کند که بتواند آن را کنترل کند؛ درست برعکس سیستم غیرمتمرکزی که پروتکل بیت کوین دارد.

مانند خیلی کشورهای دیگر، بانک مرکزی ایران، حداقل از سال گذشته، در حال انجام تحقیقات دانشگاهی روی تکنولوژی زنجیره بلوکی بوده است، اما تنها درچند ماه اخیر مقامات ایرانی از داشتن برنامه و طرح در مورد آن سخن گفته‌اند. بخش‌های مختلف در ایران در حال تلفیق نوآوری‌های خود در زمینه زنجیره بلوکی هستند.

در تابستان امسال، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایران توافقنامه‌ای با بانک مرکزی امضا کرد تا روی تکنولوژی زنجیره بلوکی تحقیق کند. چند هفته بعد، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تفاهم نامه‌ای با کتابخانه ملی ایران برای استفاده از تکنولوژی زنجیره بلوکی برای دیجیتالی کردن آرشیوهایش امضا کرد. واضح است که ایران برای رسیدن به تکنولوژی زنجیره بلوکی و ارز دیجیتال عزم جدی دارد.

روسیه احتمالا در رسیدن به این اهداف تاثیر دارد. در اردیبهشت ماه سال جاری، رسانه های روسی و ایرانی خبر دادند که یک مقام اقتصادی ارشد ایران (محمدرضا پورابراهیمی) به دیدن همتایش (دیمیتری مزنتسو) در مسکو رفت. پورابراهیم بعدا اعلام کرد که بانک مرکزی ایران طرح راه اندازی ارز دیجیتال دولتی را تهیه خواهد کرد. او همچنین گفته بود که چنین طرحی به هر دو کشور کمک می‌کند تا از سیستم بانکی سوییفت و مبادلات دلاری رها شوند. رسانه‌های روسی همچنین اعلام کردند که دو کشور در ماه مرداد دوباره برای ادامه مذاکرات ملاقات خواهند داشت، اما هنوز گزارشی از چنین ملاقاتی منتشر نشده است.

جالب است که کارآفرینان روسی به دولت ونزوئلا نیز کمک کرده بودند که ارز دیجیتال دولتی خود را تولید کند (البته به نظر می رسد این تلاش به مشکل برخورده است).

برخی رسانه‌ها گزارش داده‌اند که مسکو درحال نظارت بر پروژه ارز دیجیتال ونزوئلا است.

اطلاعات در مورد ارز دیجیتال ایرانی بسیار محدود است و مسئولان تنها اعلام کرده‌اند که این ارز در عرض سه ماه آینده و در ابتدا فقط برای بانک‌های داخلی  فعال خواهد شد. ساختن یک پلتفرم جدید ارز دیجیتال که بتواند از پس حجم تبادلات مالی روزانه برآید بسیار زمان‌بر است و منابع زیادی لازم دارد. بنابراین، این زمان کوتاه سه ماهه نشان می‌دهد که ایران حداقل از یک سال قبل برای تولید ارز دیجیتال روی یک زنجیره بلوکی آماده برنامه‌ریزی کرده است.

در هر حال به نظر نمی‌رسد که ارز دیجیتال دولتی ایران بتواند اقتصاد ایران را تقویت کند. وابسته کردن این ارز به ریال ایران، آن را مانند ارز کاغذی‌اش نامطلوب خواهد کرد. و این در حالیست که مسدود کردن دسترسی ایرانیان به ارزهای دیجیتال غیردولتی بسیار سخت خواهد بود.

ایران پیشتر توانسته است اینترنت را در مرزهایش مسدود کند، اما فقط برای دوره‌های کوتاه. مشتاقان ارز دیجیتال داخلی برای دور زدن محدودیت‌های حکومت قطعا تلاش خواهند کرد.

درباره ارتباط بین فضای ارز دیجیتال و سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا نباید تردیدی وجود داشته باشد. روسیه، ونزوئلا و اکنون ایران به طور واضح نشان داده‌اند که می‌خواهند در مقابل تحریم‌های امریکا با استفاده از مکانیزم‌های زنجیره بلوکی بایستند. این حکومت‌های اقتدارگرا به دنبال ساختن سیستم مالی جایگزینی هستند که درآن هیچ عواقبی برای فساد مالی، ظلم و دیگر شرارت‌ها وجود نداشته باشد.

تحریم‌های امریکا ابزار سیاست خارجی بی‌نقص و یا کاملی نیستند اما برای اجرای استانداردهای جهانی پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری در خصوص توسعه سلاح‌های اتمی، نقض حقوق بشر و تروریسم اهمیت دارند.

این به این معنا نیست که باید از ارز دیجیتال و زنجیره بلوکی ترسید و یا از نگاه امنیت ملی با آنها مقابله کرد. این‌ها تنها تکنولوژی‌های جدیدی هستند که می‌توانند برای اهداف قانونی و غیرقانونی به کار روند. اما باید برای جلوگیری از مقاوم‌شدن رژیم‌های یاغی در مقابل تحریم‌ها سه کار انجام داد.

اول، وزارت خزانه‌داری آمریکا باید به تمامی افراد و بانک‌هایی که با امریکا تجارت می‌کنند اعلام کند که تامین هر چیزی با ارزش مالی برای ایران تخلف از تحریم‌های امریکا است، چه دلار باشد و چه ارز دیجیتال.

چند ماه قبل وزارت خزانه‌داری اعلام کرده بود که آماده است ارز دیجیتال را به تحریم‌های کشورهایی که در لیست سیاه هستند اضافه کند. با اینکه افراد تحریم‌شده می توانند آدرس‌های جدید ثبت کنند، ثبت آدرس‌ها می تواند موسسات مالی را تشویق کند که با دقت کار کنند تا همزمان با ورود به فضای دیجیتال و رمزپایه، به موثرتر شدن تحریم‌ها نیز کمک کنند.

دوم، آمریکا و کشورهایی که نگران بهره‌برداری حکومت‌های اقتدارگرا و استبدادی از تکنولوژی زنجیره بلوکی هستند باید بدانند که مانند رقابت فضایی که در گذشته وجود داشت، امروز «رقابت رمزپایه» در حال ظهور است. کشورهای گروه هفت باید تعاملات بین نقش‌آفرینان یاغی را به دقت ملاحظه کرده و برای رسیدن به نوآوری‌های لازم برای تقویت ارز دیجیتال و زنجیره بلوکی استراتژی بچینند تا به واقع آزادی‌های سیاسی و اقتصادی در آنها تامین و حفظ شود.

با اینکه احتمالا روسیه، ونزوئلا و ایران نمی‌توانند سیستم مالی دیجیتالی درست کنند که بقیه دنیا به آن اعتماد کند، نیت‌های آنان نباید نادیده گرفته شود. بهترین راه این است که کشورهای آزاد روی فضای دیجیتال و زنجیره بلوکی سرمایه‌گذاری کنند تا این تکنولوژی رو به رشد، مانند اینترنت، در قرابت با آزادی توسعه پیدا کند.

و آخر، فضای دیجیتال و زنجیره بلوکی در حالت کلی نباید در قبال رژیم‌های یاغی ضد و نقیض عمل کند. در عوض، تاثیرگذاران فضای دیجیتال باید طرح‌های دیجیتالی و رمزی که به رژیم‌های استبدادی کمک می‌کنند را عملا افشا کنند. همانطور که مشتاقان مسئول ارز دیجیتال می‌دانند که « ICO »ها به تصویر ارز دیجیتال ضربه می‌زنند، باید بدانند که ریسک ارز دیجیتال اقتدارگرا و استبدادی نیز وجهه این تکنولوژی را تخریب خواهد کرد. ویژگی جذاب فضای ارز دیجیتال و زنجیره بلوکی این است که داستان آن هنوز نوشته نشده است. مهم است که زمانی که این داستان نوشته شد، با بالاترین کدها و ارزش‌ها منتشر شود.