یک مساله بحث‌برانگیز، آزمایش‌های موسسه ویروس‌شناسی ووهان برای ساخت ویروس‌های کرونای جدید، با استفاده از عناصر ویروس‌های کرونای موجود از خفاش بود، تا مشخص کند که آیا ویروس دست‌ساخته می‌تواند برای انسان‌ها مسری‌تر باشد یا نه؟

آزمایش‌‌هایی این‌چنینی که پژوهش‌های «کسب عملکرد» (gain-of-function) نامیده می‌شود، از دیرباز میان محققان جدال‌آفرین بوده است. حامیان «کسب عملکرد» می‌گویند که این راه، بهترین راه برای شناسایی منابع احتمالی همه‌گیری‌ها در جهان و ساخت واکسن است. اما منتقدان معتقدند که این‌ قبیل آزمایش‌ها، شانس نشت ویروس‌های خطرناک با ژنتیک قدرتمند از آزمایشگاه را افزایش می‌دهد. محققان اغلب درباره اینکه کدام یک از آزمایش‌ها «کسب عملکرد»‌اند یا نه، رایزنی می‌کنند. 

موسسه ملی سلامت در آمریکا در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ کمک مالی پژوهش‌های «کسب عملکرد» را متوقف کرد و سازوکاری معرفی کرد که بر اساس آن، هیاتی از داوران، باید پیشنهاد اقدام‌کنندگان برای دریافت کمک‌هزینه مالی را بررسی کنند. اما محدودیت‌های مربوط به این موضوع در چین، کمتر سختگیرانه بود.

برخی پژوهشگران می‌گویند که نحوه آزمایش‌هایی که دکتر شی توصیف کرد، طیف عظیمی از پژوهش‌های «کسب عملکرد» را در بر می‌گیرد. در اینکه حد و مرزها در این نوع  پژوهش‌ها کجاست، اختلاف‌نظر بسیاری وجود دارد.

دکتر شی خود به‌صورت عمومی، روند انجام چنین آزمایش‌‌هایی را در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ توصیف کرده و گفته است که این‌گونه آزمایش‌ها انجام می‌شد تا محققان دریابند که ویروس‌های کرونای مربوط به خفاش، می‌توانند شاخک پروتئینی ویژه‌ای بر روی سطح خود تشکیل دهند تا به آنزیمی در سلول‌های انسان، به‌نام اِی‌سی‌ای۲، بچسبند یا نه؟ یعنی دقیقا همان گونه که سارس و ویروس عامل کووید-۱۹ انسان را مبتلا می‌کنند.

آزمایش‌هایی که دکتر شی توضیح داد، درهم آمیختن یک ویروس کرونا از خفاش، با شاخک پروتئینی ویروس دیگر را نیز در بر می‌گرفت؛ سپس موشی آزمایشگاهی که حامل سلول‌های «ژنتیکی مهندسی‌شده» انسان بود، با آن مبتلا می‌شد. این چیزی بود که دکتر شی در فوریه ۲۰۲۱ به تیم اعزامی سازمان بهداشت جهانی گفت.

دکتر دشک نیز در یک پادکست، از آزمایش مشابه‌ای، به‌ رهبری دکتر رالف باریک، کمی پیش از آغاز همه‌گیری کووید-۱۹ حرف زده بود و گفته بود هدف از آن آزمایش‌ها، تولید واکسنی علیه ویروس سارس بوده است.

دکتر دشک می‌گوید این که جهان بخواهد آزمایشی را که یک پژوهش «کسب عملکرد» نبوده است، با «تئوری توطئه» تعطیل کند، اشتباه بسیار بزرگی خواهد بود. دشک تاکید می‌کند که این فرضیه که ویروس عامل بیماری کووید-۱۹ از آزمایشگاه نشت کرده باشد «بسیار نامحتمل» است و نباید بر این موضوع تمرکز کرد و آنچه حقیقتا روی داده است، نادیده گرفت.

یک سوال که هم‌اکنون موجب اختلاف‌نظر در جامعه علمی شده است این است که آیا این‌ نوع آزمایش‌ها می‌توانسته باعث ایجاد ویروس عامل کووید-۱۹ شود یا نه؟ و آیا می‌توانسته تصادفا و یا عمدا تلاشی برای تحقق این منظور بوده باشد که آیا چنین ویروسی می‌تواند برای انسان خطرناک باشد یا نه؟

بسیاری از محققان برجسته می‌گویند که این امر، با استفاده از آراِی‌تی‌جی۱۳ ممکن نبوده و ویروس عامل کووید۱۹ تنها می‌توانسته با استفاده از ویروسی که از نظر ژنتیکی به آن بسیار شبیه‌تر باشد، درست شود. بنا بر اعلام موسسه ویروس‌شناسی ووهان، آراِی‌تی‌جی۱۳، نزدیکترین ویروس به ویروس مولد همه‌گیری فعلی در جهان است. محققان خواستار یک بازرسی از این آزمایشگاه و دسترسی به بایگانی سایر آزمایشگاه‌ها شده‌اند تا گفته این موسسه را تایید کنند.

بسیاری از محققان زیست‌شناسی مولکولی بر این باورند که آزمایش‌های «کسب عملکرد»، خصوصیات ژنتیکی آشکاری در توالی ویروس بر جای می‌گذارند که اگر قسمتی از آن با دستکاری و در آزمایشگاه کار گذاشته باشد، قابل‌مشاهده خواهد بود. برخی پژوهشگران دیگر اما معتقدند که با فناوری‌های نوین، می‌توان ردپایی از این دستکاری بر جای نگذاشت.

ایان لیپکین، متخصص بیماری‌های عفونی در دانشگاه کلمبیا که همکاری تنگاتنگی با محققان چینی داشته است، در میان پنج پژوهشگری بود که سال گذشته مقاله‌ای نوشته‌اند و دستکاری ویروس در آزمایشگاه را رد کردند. اما لیپکین اکنون می‌گوید که نگران است که موسسه ویروس‌شناسی ووهان، در آزمایشگاه‌های دیگری، با درجه ایمنی‌ زیستی کمتر از حد مورد نیاز در ایالات متحده، این‌ نوع آزمایش‌ها را بر روی ویروس‌های کرونا انجام داده باشد.

دکتر شی به تیم اعزامی سازمان بهداشت جهانی گفته بود که هیچ نشت ویروسی از این موسسه وجود نداشته است و نه او و نه هیچ‌کدام از افراد تیمش، به کووید-۱۹ مبتلا نشده بودند.

بسیاری از همکاران خارجی دکتر شی، آزمایشگاه‌ها و نحوه پژوهش او را «ایمن» خوانده‌اند. مورین میلر، یک اپیدمی‌شناس دانشگاه کلمبیا درباره شی ژنگلی گفت که او فردی «کاردرست» است. میلر افزود که شی، با افراد تیزهوش همکاری می‌کرد تا دقیقا بتواند از همه‌گیری‌هایی، همچون همه‌گیری کنونی، جلوگیری کند. میلر تاکید کرد که شی، متوجه جدیت مساله کار بر روی ویروس‌های کرونا بوده است.