قضیه ربایش یا قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار معترض عربستانی، چنان بالا گرفته که دوست این روزهای ریاض یعنی دونالد ترامپ نیز تهدید کرده است در صورت اثبات دست‌داشتن ریاض در ربایش یا قتل خاشقجی، آمریکا «تحریم‌های دردناکی» را بر ریاض وضع خواهد کرد. مشابه این اظهارنظر از دیگر کشورهای صاحب نفوذ در جامعه جهانی نیز شنیده شده است.

در واکنش به تهدید دونالد ترامپ، خبرگزاری رسمی عربستان (واس) در فاصله تنها یک روز و بدون اشاره به نام رییس‌جمهور آمریکا، اعلام کرده است که هر اقدام تنبیهی علیه ریاض را با «اقدامی سخت‌تر» پاسخ خواهد داد. اما اقدام‌های تلافی‌جویانه ریاض چیست؟ ریاض چه برگه‌هایی برای مقابله با تحریم‌هایی احتمالی در دست دارد؟

سی اقدام تلافی‌جویانه ریاض

به‌دنبال واکنش ریاض به تهدید دونالد ترامپ، رسانه‌های سعودی پیشتاز خبرهای بد برای منطقه و جهان شده‌اند تا دست‌کم برخی از اقدام‌هایی را که ریاض می‌تواند در واکنش سخت‌تر به تحریم‌ها به اجرا بگذارد، به جهانیان گوشزد کنند. لحن رسانه‌های سعودی به‌گونه‌ای است که می‌توان استنباط کرد از نگاه این رسانه‌ها، عربستان به‌عنوان یکی از اعضای گروه ۲۰ (بیست اقتصاد برتر جهان) اقتصاد منطقه و جهان را در گرو خود دارد.   

برخی از این رسانه‌های سعودی تا آنجا پیش رفته‌اند که از اتخاذ ۳۰ تصمیم مقتضی در مقابله با تحریم‌های احتمالی سخن به‌میان آورده‌اند. برخی از این اقدام‌های که در رسانه‌های سعودی به آنها اشاره شده، در ادامه آمده است.

یکم: به‌کارگیری سلاح نفت

از آنجایی که ریاض نخستین و بزرگ‌ترین صادر‌کننده اوپک است، سایت العربیه اعلام کرده که ریاض در صورت لزوم صادرات  نفت خود را متوقف خواهد ساخت. این یعنی یک شوک نفتی که یک باره جهان را با کاهش هفت‌و‌نیم میلیون بشکه‌ای در روز مواجه می‌سازد. از نگاه «العربیه»، اینک که با صادرات منظم سعودی قیمت ۸۰ دلار برای هر بشکه ناخرسندی دونالد ترامپ را همراه داشته او باید انتظار روزی را داشته باشد که ای‌بسا قیمت نفت از ۲۰۰ دلار نیز بگذرد.

به شکلی مشهود، این نخستین گزینه ریاض به معنی آن است که ریاض شریان اقتصاد جهان را در گرو خود دارد و از نفت به عنوان سلاح استفاده خواهد کرد؛ ادعایی که پیشتر جمهوری اسلامی و عراق (صدام) نیز بر زبان آورده بودند.

دوم: منطقه در دامن ایران

رسانه‌های سعودی با اشاره به همکاری مؤثری که این کشور در مهار ایران مصروف داشته، تهدید کرده‌اند که اگر ریاض تحت تحریم قرار گیرد، از فشار خود بر ایران خواهد کاست. از نگاه رسانه‌های سعودی این بدان معناست که خاورمیانه بلکه جهان اسلام تمامی به دامن ایران خواهد غلتید.  

به بیان دیگر، ریاض تهدید کرده که آمریکا باید تکلیف خود را مشخص کند که دشمن اصلی آمریکا نظامی است که پرچم آمریکا را با آتش می‌سوزاند، یا کشوری که با آمریکا دوست است. اگر آمریکا مایل است دوست خود را قربانی کند، باید انتظار داشته باشد که منطقه به دامان دشمن آمریکا بیافتد.

سوم: چرخش به سوی روسیه

در پرونده خاشقجی مسکو جانب سکوت را اختیار کرده و از خود حساسیت ویژه‌ای درباره او نشان نداده است. رسانه‌های سعودی گفته‌اند که ریاض به مسکو اجازه خواهد داد به آرزوی دیرینه خود یعنی تأسیس یک پایگاه نظامی راهبردی در منطقه تبوک در سعودی دست یابد. این تهدید ریاض بدان معناست که سعودی در معادلات خود به کلی به جانب مسکو چرخش خواهد کرد. اگرچه رسانه‌های سعودی بر این موضوع تصریح نکرده‌اند ولی معنای سخن‌شان آن است که چه‌بسا پایگاه‌های آمریکا در عربستان را تعطیل کنند و به قدوم روس‌ها خیر مقدم گویند.  

چهارم: خودداری از سرمایه‌گذاری و خرید اسلحه

درحالی‌که دونالد ترامپ در چالش با مشکلات داخلی‌، نقطه قوت دولتش را شکوفاکردن اقتصاد آمریکا دانسته است، رسانه‌های سعودی تهدید کرده‌اند که ریاض ادامه سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی خود در صنایع گوناگون ایالات متحده (ازجمله خریدهای میلیاردی سلاح) را متوقف خواهد ساخت. این یعنی تنها نقطه درخشان دولت ترامپ به نقطه ضعف او تبدیل خواهد شد. به‌عبارت دیگر، ریاض تهدید کرده که نه تنها اقتصاد جهان را به‌واسطه نفت در گرو خود دارد بلکه سرنوشت سیاسی ترامپ را نیز در اختیار دارد.  

ادعا یا واقعیت؟

مطالعه رفتار سیاسی ریاض مشخص می‌کند که این کشور در هرگونه اقدام سیاسی یا نظامی خود از ابزار شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه عرب و همچنین سازمان همکاری اسلامی برای پیشبرد اهداف خود استفاده می‌کند.  

فشار کنونی و انزوایی که به تبع پرونده خاشقجی بر ریاض بالا گرفته تا آنجاست که هیچ‌یک از این سازمان‌ها تاکنون به حمایت از ریاض درنیامده‌اند؛ نه تنها هیچ‌کدام از سازمان‌های مزبور، بلکه هیچ‌یک از رهبران جهان عرب یا جهان اسلام نیز به حمایت از عربستان نپرداخته‌اند.  

در چنین شرایطی قابل‌انکار نیست که هر یک از اقدام‌های تلافی‌جویانه ریاض می‌تواند به‌مثابه عامل و مانعی در مقابله با تحریم‌های احتمالی ایفای نقش کند؛ ولی ماهیت این اقدام‌ها به‌گونه‌ای نیست که فقط کشور تحریم‌کننده را تنبیه کند.

به‌عبارت دیگر، واکنش‌های مزبور نوعی «خودزنی» نیز تلقی می‌شوند و پرسش‌های جدی را مطرح می‌کنند؛ پرسش‌هایی مانند این‌ها که: چگونه اقتصاد وابسته به صادرات نفت عربستان کاهش درآمد هفت و نیم میلیونی بشکه را تحمل خواهد کرد؟ چگونه ارتش عربستان می‌تواند بدون دریافت خدمات پشتیبانی از آمریکا به حیات خود ادامه دهد؟  

تیری که ریاض شلیک کند فقط از کشورهای تحریم‌کننده قربانی نخواهد گرفت. ریاض نیز خود به احتمال قریب به یقین قربانی این اقدام‌ها خواهد بود.